Profytelyck cabinet
(1642)–Cornelis Pietersz. Biens–
Auteursrechtvrij
[pagina 57]
| |
De Redenen van den Zeeman,
| |
[pagina 58]
| |
Ten goede van een Vriendt die lust tot varen heeft
En even als ick plach de baren oversweeft?
De Zee-vaert, Vrienden, is in alderley verstanden
Gheoordeelt voor proffijt, en steunsel van de Landen:
't Is een besond're gunst die Godt de menschen toont
Op dat elck kenbaer zy wat in de werelt woont.
Ick ben een Zee-mans kindt, mijn Vader heeft gevaren
Van dat hy man geleeck tot aen sijn grijse jaren,
En schoon ick hem noch jongh besteden aen het graf
Noch wijckt mijn graghe lust niet van het varen af:
Noch lust my dit beroep in't midden van de gasten
Wat dieper in te sien, en naerder t'ondertasten,
Wel aen ick come dan u vryelijck aenboort
En bidde dat ghy oock een corte reden hoort.
Mijn handel is bekent, de Landen zijn bevaren
Van dat de werelt stondt, en datter menschen waren:
Des Zee-vaerts eerst begin is wonderlijck beleydt
Hoort wat u dan hier van by d'Ouden is geseydt.
Een langh verstorven Eeu, die op der dingen gronden
Ten nausten heeft gelet, en veele goedts gevonden,
Gingh stellen in bedenck een wonderlijcken Vis
Die even in de zee als and're swemmend' is,
Maer comt hy aen de strandt of binnen de rivieren,
Soo siet men dit gediert een aerdigh spel versieren,
Het wendt sich op den rugh, en steeckt de vinnen uyt
Niet anders als een zeyl op wel-bestierde schuyt.
Wat heeft het menschen breyn al nuttigheyt becomen
Van 't geen men eertijts sagh, en elders heeft vernomen:
Meent yemant dat de const ten eersten is bedacht?
Of door een mensch alleen de werelt toeghebracht?
Voorseker al den grondt der groote wetenschappen
Is aen ons toegevloeyt by merckelijcke trappen.
Waer sach men lichte stof dat op de wat'ren dreef,
Dat niet terstont daer op, wat swaerder boven bleef?
En als een gulle vocht de plancken quam beswemmen,
Bestond' men niet wel haest dit vlieten te betemmen
| |
[pagina 59]
| |
Met naeden dicht bepeckt? soo sloot men 't water uyt,
En soo quam eerst het Vlot of dicht-gemaeckte Schuyt.
Gaet steeds 't geschobde Vee sich met den steert bestieren
Wat feylter aen het roer? men leert het van de dieren:
Den voor-gemelten Vis der zeylen voorschrift was,
En dit komt immers hier de conste wel te pas.
Maer waerom in dit stuck by gissingen ghesproken?
Der Schepen bouwery is immers uytghebroken
En alle-man bekent, sulcks dat men heden vaert
De werelt om en om, en grooten schat vergaert.
Wat leyter ons doch aen wie eerstmael heeft ghevaren?
De const is al ghebruyckt voor meer dan duysent Iaren.
Of Iason was dien man die 't Vlies eerst heeft gehaelt,
Dan of een ander borst met Argos heeft ghedwaelt;
En of de const eerst quam door d'Helden der Troyanen,
Daer is niet aen belangt, 't zijn doch maer enckel wanen,
Wy brengen hooger op, 't gheen Moses ons beschrijft,
Daer al 't behouden tal in eenen Kiste drijft:
Dan schoon hier Noach gingh de werelt gansch gerijven,
Noch weet men naerder list de wat'ren t'overdrijven
Door middel van de const, gelijck men 't heden vindt,
Wiens vindingh d'eerster Eeu ten hoochsten overwint.
Waer wist men van de Kaert, van peylen, van Compassen?
De const is meer en meer tot heden aenghewassen:
Wat Landen zijn bedeckt? Wat Stroomen onbezeylt?
Wat Custen niet beschouwt? Wat Sterren ongepeylt?
Een werelt vol van nieuws gaet nu de vaert omgorden
Waer door ons grooten nut ten vollen kan geworden:
Waer is nu eenigh Sect? waer is een eenigh man
Die 't ronde van het Rond in't minste loogh'nen kan?
Dewijl men heden gaet als voeten teghen voeten,
En comt een wonder volck in verre Landen groeten:
Wy sien op onse kas den Globus van Papier,
Des Hemels niet alleen, maer selfs der Aerden schier;
Getekent, afghelijnt, met Landen en Rivieren,
Met Eylanden en Zeen, op veelderley manieren:
| |
[pagina 60]
| |
Waer door dan al het Volck ten hoochsten is gerijft,
En Hollandt opgestuwt, en Christenrijck ghestijft:
Siet dese Landen zijn met varen ende vletten
Van eersten aen ghewent de midd'len by te setten;
't Schijnt even of dit Landt, en watter voort aen cleeft
Omtrent en in de Zee, en van haer vruchten leeft:
Doch sullen van haer nut de Landen overvloeyen
Soo moeten daer oock zijn die haer hier in bemoeyen,
Dies docht het my voor goedt dit leven aen te gaen,
Gelijcker is gheseyt mijn Vader heeft ghedaen.
Wat schavet aen den mensch in onbekende hoecken
In ver geleghen Landt de lieden te besoecken;
Te letten watter plaetst, en hoe een yeder spreeckt,
En watter in een Lant voor schaersheyt aen ontbreect;
En wat een yeder Cust in volheyt kan ghenieten
En tot eens anders nut kan rijckelijck uytgieten,
Dies lust my in dit stuck, oock op de staende voet
Te spreken van het nut dat ons de Zee-vaert doet.
Leent ooren Hollandts volck, het gheen wy nu verclaren
Kan u den gantschen grondt in corten openbaren;
Dat kan u doen verstaen dat ick u heb gestijft
En dat ghy eertijdts waert, en tot op heden blijft,
Dat u des Hemels Voocht door my en mijne schepen
Wt alderley gewest een rijckdom doet toe-slepen,
En door sijn groote gunst en vaderlijcken aerdt
Voor openbaer ghewelt noch merckelijck bewaert.
Het varen op de Zee is wortel van de saken
Daer in wy heden ons besonderlijck vermaken,
Het geeft al watter wenscht een dancbaer vroom gemoet,
Het is een Cabinet van alderhande goet.
Want is oyt onsen staet gezeghent opgesteghen,
Danc zy (naest God) de Vaert, waer door het is vercregen:
Comt ons een vreemt Gewas, comt ons de versche Vis,
Comt ons het Porceleyn te midden op den dis,
Genieten wy 't Caneel, Musschaten, soete dingen,
Dit alles siet men ons uyt verre Landen bringen:
| |
[pagina 61]
| |
Is Haringh ende Zout, en Stockvis aen de strandt,
Comt alderhande kost en spijst het gantsche Landt:
Werdt Zijd, en Camelot, in overvloedt vernomen,
Door 't varen op de Zee is alles by ghecomen:
Zijn ons de Solders vol van't costelijcke Graen,
De spijckers vol gerijf, de backen vol van Traen,
De kelders vol van Wijn, en alderhande Waren,
Het comt ons alles by van die de Zee bevaren:
De houte muyren die den Timmerman ons bouwt
Zijn steeds ons noch geweest tot zeghen en behouwt.
Want door besond're kracht van dese houte muyren
Ist dat wy noch bestaen, en voor den vyandt duyren:
Wat listen of gewelt bestondt oyt den Maraen,
Dat door de Vaert ter Zee niet teghen is gestaen?
Heeft niet het Nederlandt wel menighmael ghesongen,
En Gode lof gheseyt, als Spanjen was besprongen?
Sijn macht geruyneert? sijn Vloten gantsch vernielt?
En 't Moord-kindt uytgeweert, of t'eenemael ontzielt?
Getuyghe zy voor ons den Troubel deser Landen,
Daer menighmael Matroos den Vyant aen dorst randen
En ginck vrymoedich selfs bestokelen zijn Cust,
Tot dat hy selver quam en bood een lange rust.
Zijn d'Indien tot ons, en onsen Staet ghecomen,
Lof zy (naest God) de Vaert, daer't eerst door is vernomen.
Is 't Silver ende Gout aen onse Cust geraeckt
Noch heucht het eens matroos, hoe lieflijc dat het smaect.
Wil erghens op de Zee Gybralter ons bespringen,
Leyt daer een groot Armaed', siet Hollant kanse dwingen,
Kan door een cleyne macht gaen stellen in den brandt
Des vyandts rechten Arm, de schatten van sijn Landt.
Is 't Schelde schier bedeckt met toegeruste Sloepen,
Beginnen sy alree Victoria te roepen,
Ons Helden op het Slaeck gaen drijvens' aen de strant
En schaeck'len al den hoop als ketens aen den bandt.
Sendt Spanjen op ons af gantsch schrickelijcke Vloten,
Siet doch, een cleyn gewelt, derf vroom'lijck tegen stoten,
| |
[pagina 62]
| |
En door des Heeren hulp vernielen al dien hoop,
Dat 't overschot noch treckt vreesachtigh op den loop,
Om soo den Avont-vorst de tijdinghe te bringen
Waer voor wy in ons Lant den Heer een Lofsang singen,
Doch ick raeck uyt het spoor: hier uyt wy dan verstaen
Wat nut en groot profijt de Vaert ons heeft gedaen.
't Is waer dat ons de Zee kan sonderlinge dingen
Kan plagen, kan ghequel, kan ongeval toebringen,
Sy is het instrument in Godes machtig' handt
Waer mede dat hy straft of zegent yeder Landt.
Sy kan (indien God wil) de menschen weeld'rich voeden,
Sy kan tot over 't Landt met felle baren woeden,
Doch niet een trede weeghs met stoute vloeden gaen,
Dan daer haer juyst besteck en vaste palen staen.
Daer can een swaer tempeest de menschen haest vernielen,
Maer Godt blijft even noch den Hoeder van de Zielen;
Wat isser aen belanght waer doch het lichaem swerft
Wanneer de waerde Ziel des Heeren Rijck verwerft.
De Zee dan is mijn deel, daer kan ick fraey laveren
En somtijts aen het roer een deuntje quinckeleeren
Dat Echo teghen galmt, daer heb ick mijnen lust
En neme mijn vermaeck omtrent een vreemde Cust.
Ick kan oock binnen 't boord in't midden van de nachten
Gaen dienen mijnen God, en weyden mijn gedachten
Ter Zielen dienstigh nut, ick ben als in de Kerck
En sie des niet te min des grooten Godes werck.
Ick sie dat Hemel-boeck met sijn verscheyden lichten
My porren tot bedenck van mijn ghestelde plichten,
De sterren zijn my steeds een prickel in den geest
Op dat mijn killigh hert dien grooten Schepper vreest.
Ick hoore menighmael uytbarsten uyt de wolcken
Een sonderlingh gewelt, ick sie de diepe kolcken.
Opswellen door de windt, tot dat ons 't hert beswijckt
En doot-verwt metter haest al watter mensch gelijckt.
Maer alles niet te min dit zijn ons' hooghe Scholen
Daer yeder met bedenck sijn lessen zijn bevolen:
| |
[pagina 63]
| |
Hier leeren wy de const van God te roepen aen,
En in soo grooten noodt tot hem alleen te gaen:
Hier werden wy ter deech geoeffent en gheslepen
Tot neersticheyt, tot const, tot veelderhande grepen:
Hier leeren wy gestaegh al wat men leeren kan
Hoe dat men vast moet staen als een metalen man:
En hoe men selfs de doodt inwendigh moet verachten
En na een goede ree niet laten wel te trachten,
Of schoon een stale bijl de mast ter neder velt
Noch moet een yeder zijn een onverwonnen Helt:
En schoon het schip ontsinct of breect aen duysent stucken
Noch moeten wy den moedt niet laten onderdrucken
Maer met een rappen handt en onvertsaecht gemoet
Volvoeren even dat een Christen mensche doet.
De Zee is ons een beeldt van dit ons gansche leven
Daer in wy menichmael ellendich henen sweven,
De haven isset steeds waer na men vlijtigh hoopt
Daer heen het groote schip van 's menschen leven loopt.
Waerom soud' dese les ons niet aen 't herte raken
Om tijdich al ons werck in vast besteck te maken,
Te stellen onsen kours aldaer men 't gaerne sach
Waer in sich yeder wenscht in d'alderlaetsten dach?
Wy hebben binnen 't boordt oock veelderhande dingen
Die leer en soet bedenck, die nuttigheyt toebringen;
't Is passer, booch, of kaert, waer door men doling schout
Daer in sich even-staech den Stierman besich hout:
Afbeeldtsels, boecken selfs om alles wel te weten
Den Zee-ringh, en Quadrant om sterren af te meten:
Het Diep-loodt leyt gereedt om peylen na den grondt
En elders een ghestel na dit seer groote Rondt
Met sterren afgepaelt, gheciert, en net besteken
Op datter in dit werck gheen kenniss' sou gebreken.
O wonderbaer bedenck! en braven Globus-bol,
Seer sin-rijck in de const, en aller leere vol.
In u ist cleen besteck van 't wonderbare wesen,
In u ist dat men kan seer groote dinghen lesen:
| |
[pagina 64]
| |
Hier vindt men vast bewijs door wijsers op het punt
Dat u der Sonnen-strael in wisse tekens gunt.
Meent yemandt dat dit werck den Stierman is bevolen
Op dat het voor Matroos soud' eeuwich zijn verholen,
Dat dit niet dienstigh zy tot noch een swaerder stuck
Waer aen geduyrigh hanght ons heyl, of ongheluck?
Gewis indien men hier de reden wil besporen,
Wy zijn tot na-bedenck tot leeringhe gheboren;
Matroos is niet soo slecht als menigh wel vermoedt
't Ontbreect hem aen geen leer noch prickel tot het goet;
Siet selfs ons eygen tuygh en Stiermans instrumenten
Die sullen 't Zeemans hert de vreese Gods inprenten,
Die sullen hem op doen d'onsterffelijcke Cust,
En stellen sijn gemoedt voor eeuwigh wel gherust.
Het wonderbaer Compas ghestreckt na 's werelts polen
Wiens reden van dien treck op heden is verholen
Sal trecken ons gemoedt (in hope vast gheset)
Tot boven 's werelts pool in 's Hemels Cabinet.
In somma dit bedenck kan ons geduyrigh leeren
Wat hier ons ooghe siet, en waer wy henen keeren
Dat alles geeft een les gereghelt na den gheest
Op dat een vrome Ziel sijn grooten Schepper vreest.
Is dan de reys voldaen en zijn wy uyt 't beswaren
Tot binnen 't Vaderlandt ter haven ingevaren,
Siet daer een blijde vreucht, de swaricheyt verdwijnt,
Een Son, een soet vermaeck den Hemel overschijnt:
Ons huysvrou, ons gesin, ons alderwaertste panden
Ons vallen aen den hals, en kussen onse handen
Ter liefdes trou geblijck: en waer een kennis woont
Daer werdt terstonden aen een nieuwe vreucht betoont:
't Is wel'kom wel'kom t'huys, hoe is de reys gevaren?
De Heere zy gedanckt, hy heeft ons gaen bewaren,
Spreect dan een Christen mensch, en meent het inde daet,
Dies hy voor alle dingh in Godes Tempel gaet,
En daer een vroom gemoedt inwendigh doet bereyden
Om voor soo goeden Godt sijn hert als uyt te spreyden
| |
[pagina 65]
| |
In ongeveynsden danck soo langh het lichaem woelt
Soo langh sijn trou gemoedt den aessem hier gevoelt.
Sal ick ons levens loops periculen beschrijven
Wy die in groot ghevaer op hooge wat'ren drijven?
Wy zijn gesollebolt, gheworpen in den boot,
Omtrent een dunne planck, of handtbreet van de doot:
Van weer en windt gekaetst, ten Hemel schier verheven,
En in der haest om laegh ter Hellen ne'er ghedreven:
Gegeesselt van de vloedt dier grondeloosen Kolck;
Gansch seltsaem getracteert van't vreemt en boose volc:
Gewellecomt met vyer, en fel gheblasen boonen
Van yser ofte loodt, die ons het hooft becroonen
Met waerd' geachten lof, so langh men Sabels voert,
En met een vyerich hert de brave handen roert.
Hier sal een Oorloghs-hooft een stalen lof behalen
Al schoon hy ylich moet ter lager laeghte dalen:
Daer komt een ander Helt en brengt een goet rappoort
Dat yder staet verbaest, en met verwond'ringh hoort!
Is Westwaerts in Brasijl veel soeticheyt te vinden
Wy planten daer den Stoel, en gaen de palen binden
Allencxkens wijder voort, of schoon den Vyant raest,
Wy drijven hem van daer, wy maken hem verbaest:
Comt elders uyt een Baey een Vloot ghelade kielen,
Matroos is in de weer den Spanjaert te vernielen,
Hy wacht haer op de Zee, hy doet een felle slach
Tot dat Marana swicht op't eynde van den dach:
Sijn Suycker, Hout, en Zout, ja Gout, en goe Iuwelen
Dat moet hy (schoon't hem spijt) aen Hollant mede delen:
En geeft God wijder hulp en zeghen tot de Vaert,
Den val van Spanjen selfs sal hier door zijn gebaert.
Doch ghy o Bataviers! wilt Godes cracht erkennen,
En u tot sijne vrees met aller macht ghewennen,
Door Godes hulp alleen zijn d'Indien ontdeckt,
Door hem ist dat u Arm in't Oost en 't Westen streckt:
Door hem hebt ghy bestaen den Vyant aen te randen,
God heeft hem wech gejaeght met schaden ende schanden.
| |
[pagina 66]
| |
Dies eert dien grooten Al, en beeft voor Sijn gewelt
Die op soo cleyne plaets geduyrigh zijt ghestelt,
Gewaerschout van de Zee, bestreden van de winden,
Doch wie kan sijne macht in't minste doch inbinden
Die 't alles draeght en geeft; waerom zijn wy niet stil?
De Heere sit aen 't roer, Hy stiert het waer hy wil.
In 't cort, wie kan het lof, wie kan het hier verswijgen
Dat midden in't ghevaer de cloecke Zee-luy crijgen?
Dies is hy eere waert, die door een cloecke daet
(Ten goede van 't gemeen) sij vroom'heyt blijcken laet.
Seer deftigh doen sy dan, die ons de Schepen bouwen,
En die een waerdich pant daer binnen gaen vertrouwen
Ten dienste van 't Gemeen, ten goede van het Landt,
Waer in uytstekend' bralt het Bataviers verstandt:
Dat volck (al zijn wy't selfs) zijn waerdich hier te loven:
Wat oyt een ander wrocht, sy gaen haer ver te boven:
Een Schip dat op de Werf van Hollandt is gemaeckt
Verwondert yders oogh waer dat het oyt genaeckt:
En sy die op het Meyr na verre Landen varen
Eerst plachten 't puyck te zijn van alle die daer waren,
In dapperheyt, in dienst, in defticheyt, in cracht,
Waerom sy noch in eer by yeder zijn gheacht.
Doch even nu helaes bevindt men sware feylen
Waer op veel cloecke Maets het waerde Schip verzeylen:
Een varend Man, als ick, bevind wel hoe 't er gaet
Wanneer daer een geraeckt tot eenigh opper-graet;
De Vromen niet te na, ick sie by-wijlen Mannen
Die tucht en vreese Gods als buyten boordt verbannen,
Schantvlecken voor het Volck, en Pesten voor het Lant,
Ballasten binnen 't Schip, en Ianckers na de strandt:
Vaeck stiert men sulcken uyt den Vyandt te vernielen,
En siet sy doen dit werck omtrent haer eygen zielen:
Is voor den noodruft yets de Schepen inghestouwt
't Is even of men steedts het feest van Bachus houwt:
Hoe gaet dit dus te werck? heeft Hollant dan geen Vromen
Om tot soo goeden stuck te werden aenghenomen?
| |
[pagina 67]
| |
Of meent men dat den moed en herticheyt aenwast
Wanneer de buyck en 't breyn met drancken zijn belast?
Ach dit seer schand'lijck doen is al te hoogh gewassen:
En hoe sal doch dit werck aen onse Nati passen!
Hoe kan dit zijn verschoont? wat comter eenigh goet
Daer eenigh Opper-hooft sijn plicht niet wel en doet?
Doch Zee-man hooger niet, wilt niemant naerder nopen
Veellicht ghy mocht aen 't Lant voor schaloos henen lopen,
Ick weet dat dit geschrol gheen Onderdanen past,
Wy selver zijn aen 't ons' alreed' genoegh belast:
Ick weet dat onder 't Graeu oock deugenieten schuylen
En siet dit vinnigh quaet comt elders uyt te puylen
In schadelijck verderf, dat noodigh dient gheret,
En door een hooger handt op beter voet gheset.
Dan alles niet te min ick dwale buyte reden,
Veel beter ick dit laet en gheve my te vreden:
Des Grooten Zee-vaerts Nut was immers hier mijn werck
En haer besond're lof mijn innich oogen-merck.
Hy die de rijcke Zee bevaert
Wiens Schip en Goedt van Godt bewaert,
Comt elders aen een goede ree
En deylt daer van sijn schatten mee,
En crijght, en coopt, en wint het goedt,
En brenght het ons in overvloedt;
Of redt het lieve Vaderlandt
En jaeght de schuymers van de strandt,
Wie ist die anders segghen kan
Of 't is voor elck een dienstigh Man.
|
|
