Profytelyck cabinet
(1642)–Cornelis Pietersz. Biens–
Auteursrechtvrij
[pagina 46]
| |
Den Steeman spreeckt
| |
[pagina 47]
| |
Daer siet men bly vermaeck, de vreuchd in volle swang
Daer siet men constigh werck geheele dagen langh:
Daer vint men menich huys met wonder aen te mercken,
Daer vindt men hoogh gestel en wonderbare wercken:
Daer siet men macht van volc, daer vint men al den dach
Hoe veel des menschen geest omtrent de const vermach.
Treed ick ten huyse uyt, en wil my elders voeghen
Ick vinde niet dan stof van enckel vergenoeghen.
De weghen zijn bestraet ick stap niet in de kley,
En soo my dat gelust ick vind het alle bey.
Ick ben een Steemans kindt en houd het met de steden
Daer vindt men sich gerust, daer is men wel te vreden
Een yeder sluyt sijn deur en vindt sijn eygen heert,
Een yeder slim krackeel en ongemacken weert.
't Is dan genoegh ghedoolt omtrent de nare Velden,
Het lust my hier het lof der Steden eens te melden,
Op dat een yeder mensch (als in den lichten dach)
Het loutere beroep der Steeluy volghen mach,
En werden recht ghewaer dat hier het vergenoeghen
Gevonden werdt, voor die sich borgerlijck vervoeghen.
O Steden woelery! mijn herte sich vermaeckt
Wanneer het aen den boordt van uwen oever raeckt:
't Zijn Steden die de macht der menschen doen vergaren,
Haer wooningen, haer goet, haer schatten doen bewaren;
Haer tijdelijck beroep, haer geestelijcke plicht,
Oock geven daer het dient een noodigh onderricht.
De Steden zijn bequaem om winsten in te bringen,
Te schaffen voor 't Gesin verscheyden goede dingen,
Bequaem om voor de Ieucht te temmen het gemoedt
Te brenghen tot bestier van alderhande goedt.
Laet sich den Landtman vry in't groene velt genoegen,
Laet hem daer in vermaeck vast spitten ende ploegen,
Bezaeyen al den grondt, en maeyen t'sijner tijt,
Het streckt doch altemael de Steden tot profijt:
Sijn uytghedorste Graen, sijn vett' en soete Waren
Die siet men altemael tot in de Stadt vergaren:
| |
[pagina 48]
| |
Sijn aengename Melck dat hem de Koe uytgiet
Daer van heeft aldereerst den Steeman het gheniet:
Sijn Botter versch ghekernt; sijn geel en groene Kasen
Daer mede gaet hy steeds de groote Steden asen:
De soete Schapen-kaes, en wat dit dier hem gheeft
Daer van, en oock daer in den goeden Steeman leeft:
De Appels uyt den hof, de Peeren van de boomen
De Vogels van het veldt, de Visschen uyt de stroomen,
Het aerdigh Tuyn-gewas, 't vermaeckelijcke Fruyt,
De Wortels uyt de grondt, en veelderhande Cruyt,
Salaedt, en watter meer op d'Acker werdt gevonden
Dat werdt ons in de Stadt gewilligh toe-gesonden.
Waer haperter doch yets van't geen het Lant ons geeft
Daer niet de Stadt het zijn, ja 't beste deel van heeft?
Is ergens een vermaeck in't groene veldt te vinden
Wie sal der in de Stadt hem immer laten binden?
De weghen zijn gebaent, de waghen al bereydt,
Den Steeman rent en rolt daer hem de Voerman leydt.
Dat ooc den Huysman spreect dien grooten God te singen
Hem in een stil vermaeck een Lof-sang toe te bringen:
Is alles wel geseyt, en moet oock zijn ghedaen
Indien een Christen Ziel wil goede ganghen gaen:
Maer immer 't steedtsche Volck behooren dit te weten
Dat sy oock in dit werck haer plichten niet vergeten:
En waerom sal de Stadt hier minder zijn gerieft
Terwijlen het de wil des Heeren soo ghelieft:
Terwijl een vrome Ziel in alle goede dinghen
Dien grooten Stede-vorst oock schuldich is te singhen,
En dienen in den geest, oock midden in den drangh
En in sijn steedts beroep sijn leve-dagen langh.
Gewis gheen borger-plicht sal oyt sijn hert beletten
Een danckelijck gemoedt op God alleen te setten;
Sulcks dat dien grooten lof, oock na der konsten maet
Niet soude zijn gehoort tot midden op de straet.
Sijn vroom en trouwe ziel sal midden in de Kercken
En onder al het volck betrachten goede wercken;
| |
[pagina 49]
| |
Gaen oeff'nen ware deuchd van niemandt oyt verlet
God bidden in sijn hert oock binnen 't Cabinet.
Gemeenlijcks by de Stadt zijn lustige Prieelen,
En Hoven dicht beplant, om soet'lijck in te spelen,
Te halen goedt gerijf, en menigh lecker beet,
Daer van den Huysman nauw' sijn leve-dagen weet.
Daer kan een Steemans Kindt in sonderlinge saken,
In geestelijcke stof sich hertelijck vermaken,
En sien des Hemels gunst, dat lijf en ziel verheucht
En door een soet bedenck gaen oeff'nen in de deucht:
Daer kan hy 't aerd-gewas en soete bloemtjes plucken
Het schaed'lijck oncruyt wien, en uyt den gronde rucken:
Daer kan hy van den thuyn oock vinden soet gheniet,
En dienen sijnen God al schoon het niemant siet.
Der Hoven soet gedenck en kan ick niet vergeten,
Sy doen den tragen mensch veel goede dingen weten:
Sy noodighen de ziel tot wijder na-bedenck,
En off'ren aen 't gemoedt een geestelijck geschenck.
Ons Salichmaker selfs heeft in een Hof ghebeden,
Heeft sich in 't Hof vermaeckt, heeft in een Hof gheleden:
't Was immers in een Hof dat Adem was ghestelt
Wanneer hy bly genoot de vruchten van het velt.
Dit voordeel heeft de stadt door Godes milden zegen,
Dees' plaetsen zijn oock veel omtrent de stadt ghelegen:
Dies segh ick dat de Stadt met al wat daer aen kleeft
Al verre boven 't Landt een goeden zegen heeft.
O! leven in de Stadt, hoe sal ick u afmalen,
Hoe sal ick u gherijf in't minste deel verhalen!
Wy vinden ons bevrijdt van 't geen ons licht'lijck deert
Wy vinden ons gerieft van dat ons hert begheert.
Wil yemant ons beroep, en Steden oudtheyt weten?
Siet d'eerster eeuwen Eeu en was het niet vergeten:
Want als de boosheyt steeds vast nam de overhandt,
En dat een quaedt krackeel vervulden 't heele Landt,
Doe wierden stracks gemaeckt de borgerlijcke keuren
De plaetsen sterck omringht met vast gesloten deuren,
| |
[pagina 50]
| |
Ten ende dat het Landt mocht blijven onbeswaert,
En dit besloten volck daer binnen wel bewaert:
Doch so wy 't heyligh Boeck hier wijders hooren spreken,
Des Hemels groote vreucht wert by een Stadt geleken:
Een groot en rijcke Stadt, die niemant hier aenschout,
Een wonderlijcke Stadt, seer costelijck ghebout,
Wiens poorten, wiens gebou, wiens vaste fondamenten
Der vromen loon sal zijn, en vast-gestelde renten:
Den Salichmaker selfs heeft hem ter neer gheset,
En langen tijdt gewoont tot binnen Nazaret:
Ierusalem die borcht, daer heeft hy willen lijden
En daer door onse ziel van 't eeuwich quaet bevrijden:
Maer waer toe dit geseyt? een yeder is ghewis
Wat sake, en van waer een goede vesten is.
Doch om dit wichtich stuc wat nauwer uyt te wercken,
Sal hier mijn Reden voorts de nutticheyt bemercken
Die 't steedsche leven geeft, want soo men dit besiet,
Voorseker 'tLants vermaeck en heeft doch hier by niet.
Hier werdt men eerst gewaer de bloeme van ons leven,
Den zegen ende 't goedt dat d'Aerd ons oyt kan geven;
Het zy dan ghy u vindt in eenigh hooch gheluck
In middelbaer beroep, in nederighen druck,
De Stadt weet in de Stadt doch alles uyt te vinden
Waer aen men sich behoort te voeghen en te binden:
Is yemant machtigh rijck, hier vindt hy sijn verblijf,
En even uyt het Landt daer heeft hy sijn gerijf:
Daer leyt sijn Hof, sijn Huys, sijn Bogaert, sijn vermaken,
De Pachter stedes let op al des Meesters saken,
Sijn Paerden staen getoomt, den Wagen-man verbeyt
Tot dat, Mijn Heer sich haest, en tot den tocht bereyt.
Sijn schuyren zijn ghevult met alderhande goeden
Bequaem om 't gantsch gesin den Winter door te voeden;
Hier crijght hy uyt den Hof wat immer hy begeert,
Daer uyt een Claver-groent' behoeften voor den heert;
De schout, de kuyp, het spit, en diergelijcke proeven
Gedienstich om een vrient gantsch vriendelijck te toeven:
| |
[pagina 51]
| |
Hy wandelt en verneemt wat hier of daer gebeurt,
En of een vasten bandt oock elders is gescheurt,
En wat een vreemden Vorst sich wel soud' onderwinden
Dat wert hem toegeschickt, dat weet hy op te vinden,
De Veerman trect sijn schel, en maect hem stracx bekent
Al wat de Pers, den Turck en and're Naty sent,
Sijn schepen comen aen tot sinckens toe geladen:
En och, of hy sijn hert hier mede liet versaden!
Doch dat is voor hem selfs: Dies segh ick dat sijn schat
Ten besten is bewaert in een bemuyrde Stadt.
Den middelbaren staet der borgerlijcke lieden
Die siet men immer noyt de steden af te vlieden:
Daer is 't gewoel, den loop, de neeringh, daer ist goet,
De middelen waer door men 't lichaem voeden moet:
Daer zijn de Scholen selfs, de Kercken om te leeren,
De trouwe Medicijns om sieckten af te weeren:
De marckten vol gerijf, de winckels gestoffeert
Van 't geen daer noodigh dient, of dat het hert begeert.
Is yemant sijn beroep om Coopmanschap te plegen?
't Zijn Steden, die daer toe besten zijn ghelegen.
Daer comt den gantschen treyn van alderhande Waer,
Daer is den vreemden Man, daer woont den Makelaer,
De spijckers zijn aldaer, de solders voor de Granen,
De kelders voor den Wijn, en ander goede Tranen:
Daer is de Beurs, de Waegh, den trouwen Arbeytsman,
Den Schipper die het goedt na wensch vervoeren kan.
Is dan een ander vriendt geneghen om te wercken
De Stadt en sijn gevolgh kan al den handel stercken,
Daer woonen die den ploegh doen drijven haren ganck
Soo dat hy ylich slooft geheele daghen lanck,
De Waren zijn verkocht, sijn hantwerck soect men vaken
Oock eer hy het noch eens begonnen heeft te maken:
Dies voelt hy een gevloey vna tamelijck ghewin
Ten goede van sijn huys en vorder huysgesin.
Sy die haer oock alhier in laghen staet bevinden
Is dienstich aen de Stadt haer wooningh vast te binden:
| |
[pagina 52]
| |
Een man die neerstich werckt, en leeft alst wel behoort
Raeckt in een groot gewoel wellicht te beter voort:
Wil hem den Hemel dan sijn lijdtsaemheyt beproeven,
En in sijn trouwe ziel met arremoed bedroeven;
Siet in de Stadt is hulp, en order toe ghestelt,
Op dat geen borgers kint van honger gansch versmelt.
Doch laet ons vorder gaen, en al die goede dingen
Van verren eens besien, en soo in order bringhen.
Is yemant in sijn jeucht of vollen ouderdom
Ghenaeckt hy maer de Stadt, hy isser wellekom:
Ten hoochsten is de Ieucht besonderlijck ghelegen
Te werden onderricht in alle goede wegen,
En veelderhande const, der rechter deuchden padt,
En dit valt immers best in een bestierde stadt!
Daer is van alle stof, daer kan een yeder soecken
Of nuttigh handen-werck, of dienstelijcke boecken,
Of diere Coopmanschap, of eerelijck vermaeck
Gedienstigh voor sich selfs en d'algemeene saeck.
Genaeckt den ouden dach, waer wil men henen dwalen?
Siet binnen in de Stadt is alles licht te halen,
Daer is men haest bevrient, daer wert men die versocht,
En daer werdt alle goedt van alle kant gebrocht:
Daer is men in gemack, daer doen de grijse haren
Ter vyerschaer haren ganck, en 't Recht al-om bewaren,
Regeeren de Gemeent, of sitten in den Raedt,
En voeren daer het dient een hooch geachten staet.
O! ordre van de Stadt, wie sou sich niet begeven
Om binnen u begrijp te eyndigen dit leven!
't Sy dat wy zijn ghesont, of dat ons sieckte deert
Wy vinden doch alhier al dat ons hert begheert,
De Cruyden in den Hof, de Wortels op den Acker,
De Botter op de marckt, de Brooden tot den Backer,
Het Bier aldaer men 't koockt, en van goe stoffen brout,
Het Vleesch aldaer men 't slacht, of wentelt in het zout,
De Vis, die rijcke Zoo, vers aen de marckt gecomen
En alles watter dient wert elders waer genomen:
| |
[pagina 53]
| |
Daer is der tijden maet, en ordre net beraemt
Wanneer dat op sijn uyr het middaghmael betaemt,
Wanneer Gods Woort gehoort, om so de borger-plichten
Ten dienste van't Gemeen met order te verrichten.
En soo ons sieckte quelt, waer is men het gerieft?
Siet in de Stadt is hulp, indien het God gelieft,
Daer woont den Medicijn, daer zijn de Coufituyren
De wortels, en de salf om 't leven te doen duyren
Ter voorgesetter pael: daer woont soo menich man
Die een benaude ziel in droefheyt troosten kan.
Indien daer komt een tijt dat d'Hemel is geneghen
Te storten over 't Land een mild' en rijcken zeghen,
Soo blijckt het aen de Stadt, een yeder huys en straet
Ten vollen dit vertoont en crachtich blijcken laet:
De winckels zijn versien van alderhande Waren,
Het Cooren men bestaet in volheyt te vergaren,
De schepen zijn bevracht, en brengen rijck'lijck aen
Het geen van verren sendt den swarten Indiaen:
De lieden van de Stadt gaen dan in volle daden
Vertoonen yder een haer prachtige ghewaden:
Een yder tot gherijf het best gewilligh doet:
De vrientschap wert versterckt en merckelijck gevoedt,
Men gast, men brast, men speelt, men wil een vrient onthalen,
Soo dat het oock wel loopt tot buyten zedes palen:
Doch dat moet zijn bestraft, en neerstelijck geschout,
Op dat men in dit stuck oock goeden regel hout.
De Steden zijn te cleen men gaetse wijder strecken,
En al 't begraefde veldt met wooningen bedecken,
De havens werden groot en meerder in ghetal,
De straten zijn bedeckt met menschen over-al,
Een yder in het sijn weet wat hy sal beginnen,
Een yder kan den cost gantsch rijckelijck ghewinnen,
Diens hant oock mild'lijck zaeyt, ten goede van de kas
Die d'armen in den noodt ter degen comt te pas:
In't cort, het is een lust de steden te bewoonen
Wanneer omtrent haer vest dees tekenen vertoonen.
| |
[pagina 54]
| |
Daer teghen onsen Boer vast na den ouden voet
Gantsch eensaem sit en suft, of in der aerden wroet:
En schoon hy in het Landt sich selver stelt te vreden,
Soo mist hy't groot vermaeck der Neering-rijcke steden,
En komt hy daer omtrent, besiet soo menich man
Hy hoort gantsch wonder op, sijn hooft dat maelter van;
Daer 't volckje van de stadt geen beter Bogaert wenschen
Als 't woelen van het volck, en 't aengesicht der menschen:
Dus heeft het Godes hant seer wijsselijck bereydt,
Dat yder sich begeeft daer hem sijn sin gheleydt.
Maer even als de nacht den dach doet nederzijgen,
Soo kan men oock in't Lant benaude tijden crijgen,
't Zy dat een felle storm van honger ons bespringht,
Of dat een buyten-Vorst d'onweerb're Landen dwingt,
Dat eens een bloedich swaert is uyt de schee getogen,
Waer tegen 'tlandich volck met recht wel schricken mogen:
Dan comt (in dat geval) de vesten ons te nut,
Den voorraedt van de Stadt, die bange nooden stut:
Want soo den hongers-noot ons immer quam ontmoeten
Soo kan (naest God) de Stadt dit wonderlijck versoeten;
Men siet het menichmael van varren te gemoet,
Waer tegen d'hooghe Macht gemeenlijcx hulpe doet,
Waerom dan Oost en West wel nijver werdt vernomen,
En watter wesen kan, en watter staet te komen,
En watter voor den noodt haer bitterlijck geclach
De goede Borgery ten naesten by vermach.
Is yemandt in verdriet, men isser toe genegen,
Om na der nooden eysch de saken op te wegen,
Den honger te versien, soo veel men immer kan
Ten goede van de Stadt, en nut van yder man.
Comt oock een moedich Heyr, en doet de lieden suchten
Waer siet men dan het volck als na de steden vluchten?
Den armen Huysman wert seer jammerlijck geplaecht,
En uyt sijn stille rust met anghsten wech gejaecht:
Sta vast dan wal en poort, sta by dan schutteryen,
Al om 't ghemeene best van d'over-val te vryen:
| |
[pagina 55]
| |
Hier dondert het Canon den vyandt te gemoet,
Het uytgesonden volck hem grooten hinder doet,
En drijft hem menichmael met schaden ende schanden
Gantsch verre van haer af tot buyten onse Landen:
Doch alles door de hulp van d'oppersten Regent
Die zegen ende vloeck na sijn believen sent,
Na dat sijn groote macht en goddelijck beleyden
Den sijnen tot profijt dit alles kan bereyden.
Een woordt, een nutte les, moet by ons zijn gemeen:
Dit wenscht' ick aen de poort gehouwen in een steen,
Geschreven aen de balck, doch 't mosten letters wesen
Die al 't ghemeene volck geduyrigh konde lesen.
‘Geen wal, geen poort, geen gracht, geen wachten hier ghestelt,
Ten zy men God erkent de meester van het Velt.
Vergeefs is al ons doen, ten zy des Heeren Zegen
Door weldoen van den mensch, tot yder is genegen.’
Siet dit is al het slot van dat men segghen kan
Dit is een nutte les voor my, en alle man.
Ach! wat is van den mensch, als God hem wil besoecken
Ten baet niet of hy vliedt in al des werelts hoecken,
Geen poorten, wal, geschut, geen cloecken Oorlochsman
Die 't wraec-sweert van dien Helt in't minst beletten kan!
Geeft hy maer eenen wenck de Aerd' bestaet te beven:
Het moet sich tot sijn dienst terstonden aen begheven
Al wat men schepsel naemt; dien grondeloosen plas
Swelt door een felle storm, en blijft niet daerse was:
Den Schipper lijdt gevaer, werdt aen het zandt gedreven
En eer men 't werdt gewaer, de lieden zijn ghebleven,
De Waren gantsch vernielt, den Coopman banckerot:
Waer is de minste kracht voor een soo grooten Godt?
Daer een voor allen spreeckt, daer Order is te vinden
Laet sich 't gemeene volck aen goede Wetten binden,
Wanneer een felle brandt de buyrten elders quelt
Siet daer is in de Stadt oock order op ghestelt:
| |
[pagina 56]
| |
De Wachter is gestaegh gheseten op den tooren,
En laet een schel geluydt de Borgery aenhooren,
Of geeft een felle klep, dat yeder stracks ontwaeckt
En al wat helpen kan sich op de beenen maeckt.
Is ergens vuyl geboeft, de Vyerschaer werdt gespannen,
Om 't schadelijck gespuys te straffen, of te bannen:
Daer is een snegen Schout, die op de saken let,
En tegen 't schendigh quaet sijn gantsche crachten set.
Wil ergens een ghebuyr den anderen verdrucken,
Wie hoefter wraeck te doen? 't en sal hem niet gelucken,
De Vaders van de Stadt, de Heeren van de Wet
Beschaffen daer het dient een oorbaerlijck belet.
Vervallen Ouder-loos een deel bedroefde Weesen
Den regel van de Stadt werdt over-al ghepresen:
Daer is een sek're plaets met ordre toe gestelt
Daer werden sy versorcht, en dat al sonder gelt.
In't cort, des Stadts vermaeck, haer wetten ende wijsen,
Moet yeder boven 't Landt in veele deelen prijsen:
Dies ick dan voor besluyt, het leven van de Stadt
Wtroepe voor een groot en onbekenden schat.
Een Stadt daer Godes Waerheyt woont,
En daer sich dit aen 't volck vertoont,
Daer goede Wet, en Magistraet
Dit voor de Werelt blijcken laet,
Daer yeder cloeck en vlijtigh man
De cost met eere winnen kan,
Daer yeder op het sijne past
Op dat gheen gruwel haer verrast,
Daer Poorten, Vest, en Wallen zijn,
Daer moet een wel-gevallen zijn.
|
|
