Profytelyck cabinet
(1642)–Cornelis Pietersz. Biens–
Auteursrechtvrij
[pagina 37]
| |
Den Landman spreeckt
| |
[pagina 38]
| |
En waer, en hoe, en wat dit leven vergenoecht
Daer toe met rijpen sin sich yemandt henen voecht:
Hoor mijne reden aen, ick sal u onderwijsen
En 't woonen op het Landt voor 't alderbeste prijsen:
Ick sal u doen vermaen (al ben ick slecht gecleedt)
Waer in men alderbest dit leven in besteedt.
Ick ben een Landtmans Soon van d'eersten af gecomen,
Ick wete van het Veldt, ick hebber af vernomen:
Ick weet dat al de vreucht van 't lieffelijcke Lant
Ons over-Bestevaer van God was ingeplant:
Ick weet dat in het veldt, en by de groene wegen
De lieden menighmael tot stilte zijn ghenegen,
En menigh soet bedenck; hoe wel daer yeder man
Van alles dat hy siet gheen rede geven kan.
Wy hebben niet te min den Bybel der Natueren
Wy hebben boven dien den Bybel der Schriftueren,
En daer ons in 't verstandt van d'eenen wat ontbreeckt
Daer isset dat tot nut de and'ren claerder spreeckt.
Hoe menighmael heb ick geseten aen der heyden
Mijn hert, mijn gantsche ziel, mijn sinnen gaen bereyden
Tot neertelijck bemerck van 't geen mijn ooge sach,
En dat my even doen hier van op 't herte lach!
Gingh erghens mijn gesicht de Landen overswieren,
Ick sach de Claver-groent, ick sach de soete Dieren,
Ick sach de Boogaerts aen: dan nu het is te vroech,
Ghy die het Lant beschout ghy weet het claer genoech.
Weest dan tot u geluck in desen staet ghecomen,
En hebt in plaets van moeyt een stil vermaeck genomen,
Waer in ghy menichmael sult vinden uwen lust,
En werden haest gewaer een aenghename rust.
De steden ('t is wel waer) zijn vol gerieflijckheden,
Men vindt'er kost en dranck, en decksel voor de leden:
Men heefter Kerck, en Marckt, en alderhande lust,
Men hoort en hoe, en wat, van menich vreemde kust,
Men siet een groot getal van menschen stedes swieren,
Men heefter dienst en nut van veelderhande dieren:
| |
[pagina 39]
| |
Maer alles niet te min 't is niet ghelijck het sou,
Daer hapert altijdt wat, het geen men gaerne wou,
Wil yemandt cost of dranck 't is waer hy kan het halen;
Maer moet het in een Hal ten diersten gaen betalen:
't Is alles geldt, geldt, geldt, de hant moet in de tas,
De mantel om den hals, de kleeren uyt de kas:
Het aenschijn in de ploy, 'tgesin met duysent vonden
Schijnt aen den steedtschen pracht met ketens vast gebonden.
In't Landt in 't tegendeel en weet men van geen last,
Men is daer aen gheen toy van steedtsche kleeren vast:
Wil yemant spijs en dranck, men kan hier sober teeren,
En met vermaeck en lust veel goede dinghen leeren.
De kost heeft goeden smaeck al ist een slechte bry,
Het cleedt is haest genoegh al ist een grove Py,
Het huysraet en het huys, hoe slechter hoe bequamer,
En soberlijck geciert, is yeder aenghenamer.
't En comter niet soo nau al schoon men gaende singt,
En met een helle stem den Acker over-clinckt:
Het staet een yder vry in vreucht te gaen vermeyen,
En in een Claver-groent de leden uyt te spreyen
In cierelijck vermaeck, doch ick en prijs gheen daet
Die in een luyen geest, of vaddigh doen bestaet.
'k En wil niet dat men gaet als vet gemeste Schapen
Hier elders in het veldt of aen de wegen slapen,
Een wack're sneghen Geest vindt altijt wat te doen
Tot leere van de ziel omtrent het aerdigh groen.
Ick prijse dat een man vast vlijtigh in gewoelen
De soetigheyt des Landts in 't herte mach ghevoelen:
Dat hy sich steedts begeeft tot eenigh besich werck,
Of met een stillen Geest in vlijtigh oogen-merck
En schrandere bedenck op 's Hemels goede gaven,
Waer door dien goeden God ons hert en ziel gaet laven,
En stort als in den schoot soo menigh soet gerijf
Tot voedtsel, tot vermaeck, en decksel voor het lijf:
Waer voor wy waren danck behoorden te betoonen
Ia toonen dat in ons des Heeren gunsten woonen.
| |
[pagina 40]
| |
En dat sijn grooten lof die over-al uytsteeckt
In't midden van het veldt ons uyt den monde breeckt,
Alwaer wy onbeschroomt van vreuchde mogen springen,
En dien seer grooten Al met luyder stemmen singen
Dat Echo teghen-galmt, ja dat het even self
Doordringe door de lucht tot 's Hemels hooch ghewelf.
Wat kan een vrome ziel, wat kan hy meer begeeren
Als oeffening ter deucht in't loff'lijck lof des Heeren?
Waer kan hy dit bestaen als in dien eensaemheydt
Daer toe hem wat hy siet met volle reden leydt?
O Landt, o soet vermaeck! hoe dickmael ginck ick dolen
En oeffende mijn ziel in dijn seer rijcke Scholen,
Daer alles geeft een les, een prickel in des geest
Dat Gode werdt ghedanckt, en innerlijck gevreest:
Dat hert, en ziel, en sin ten vollen sich begheven
Hen God te off'ren op, en hem te moghen leven.
Doch weder ten propoost: Ick segge dat het Lant
De Steden overweecht in menigh aerdich plant,
In stilheyt, in vermaeck, en ruste van de sinnen,
In soetigheyt van't geen men nutlijck gaet beginnen.
Gheen nau gesetten tijdt, geen harden Borger-wet
En heeft ons in het Landt dien soeten rust belet.
Geen muffen stanck des Stadts ons buyten comt te quellen
En met een fellen koorts de leden gantsch ontstellen:
De dagen zijn hier langh, de nachten wonder cort,
En wat's omtrent de Stadt dat in de Landen schort:
Wil yemant Godes Woort met rechter herten hooren
Siet daer een deftigh Huys omtrent den hoogen tooren:
Den Hemel heeft aldaer een Dienaer toe gestelt,
Daer weyden wy de Ziel, en dit al sonder gelt.
Daer kunnen wy de noodt der Armen haest gedencken,
En in haer groot verdriet een goeden penninck schencken,
Tot woecker aen den Heer, die dit geboden heeft
En evenwel noch loont, ja dobbel weder geeft.
Wil yemant nootdrufts deel? een weynich can hem voegen
Een weynigh geeft natuer een wonder goedt genoegen
| |
[pagina 41]
| |
Als reden dat beheert: en wil men verder gaen,
Ick bidde snijdt dat af, 't en werdt niet toegestaen.
Wil yemandt vreed in huys, wie sal daer komen kijven?
Siet vrienden konnen haest en licht'lijck vrienden blijven
Men kan met kleynen cost onthalen sijnen gast
Wiens lieffelijck verblijf doch geensins eenen last
Maer soet vermaken geeft, wie sal dan anders seggen
Als datter in het Landt de soetste rusten leggen?
O Wel-gezeghent dan die God ghenoegen gheeft
En op het platte Landt met stille zeden leeft,
God dienend' in het zijn, met staet en goedt te vreden
Niet trachtet na 't gewoel der groot en strickte steden!
Ellendigh Steemans kindt dat dickmael eer hy't weet
Wellicht sich in dit stuck Onchristelijck vergeet,
Vergheet sijn waerden staet, en geestelijcke plichten
Waer in hy yeder als een fackel moste lichten!
Doch om in dit bedenck wat verder noch te gaen,
Moet ic den tijt des Iaers eens neerstich gade slaen,
En letten op het gheen den Landtman kan vermaken,
En wat sy worden wijs die hare grensen raken:
De Lente komt hier dan voortreden in't gelit
Met cruyt, met bloem, met blos, in't rood, in't groen in't wit.
Een aengenamen tijdt! ja Moeder van het leven,
En levens onderhoudt, die ons vermaeck kan geven.
Siet 't Aerdtrijck is verlost van 's Winters bitt're kou
Nu yeder mensch verlaet de muff' en nare schou
En happigh ademt haelt, brenght beesten in de weyden
En doet syn wedergae met sachte treden leyden
Omtrent het aerdigh groen dat by de bloemtjes sweeft,
En de vervrosen ziel op nieu het leven gheeft.
Nu met vermaeck en vreucht de soete beesjes springen,
De diertjes zijn verheucht, de vogeltjes nu singhen
Met lieff'lijck tierelier, de boomtjes staen verciert,
Een yeder schepsel selfs den grooten Schepper viert,
Ons tot een noodigh les, en prickel in de deuchden
Ia innighlijck bedenck op duysent groote vreuchden,
| |
[pagina 42]
| |
Daer Salomon van singht in geestelijcke stof:
Singht tot ons aller eer, en Godes grooten lof.
Nu comt in dese tijdt het bottjen uyt te spruyten,
Het kruydt, het gras, de bloem, het willer alles buyten
En toonen dat het leeft, ja even of het spreeckt
Waer is den tragen mensch die nu in muyten steeckt?
't Loct 't weeld'rich steedse Volc haer groente te beschouwen
Haer gronden te betreen, en sien den Landtman bouwen
Al singend' aen den ploegh, ten nausten schier benijdt
Om dat hy in de vreucht besteedt sijn gantschen tijdt.
Nu sal hy van het hout de dorre tacken snijden,
Den Wijngaert gade slaen, den groenen Acker wijden,
Het nieu gewas bespien, en letten watter dient
Of aen het Huys, het Lant, de Keucken, en een Vrient.
Nu sal hy't heesch gewoel der waggelende Enten
En 't kakel Hoender-kot, dat hem met rijcke renten
Vervult sijn bed en heert, gaen schaffen haren kost;
Nu sal het moedich Peert van slaefsche jock verlost
Hem manen om sijn voer, sich latende betemmen:
Hy met de Roscam stracx begint den Hengst te kemmen,
Terwijl een blaeu geswerm van Duyven neder-daelt
En nevens sijnen voet haer gretigh voedtsel haelt.
In somma, blijft hy t'huys hy vindt genoegh te woelen,
Of quelt hem buyten-lust hy kan de Netten spoelen
En varen op het meyr, en vanghen menigh Vis
Dat hem een soet vermaeck en lustigh voedtsel is:
Hy gaet met zegen, hoeck, of hengel aen de kanten;
Of buyten by het war een aerdigh fuyckje planten
Ter winste van de Zoo: Wil elder sijn gepeys,
De waghen staet gereedt hy trecket op de reys.
Siet dit is in't ghemeen de wellust van de Landen
Tot innerlijck vermaeck, en teughel der verstanden.
Maer sal ick verder gaen en sien wat datter queelt
Of in een saddick poel, en wijde wat'ren speelt?
Hoe 't Pluym-gedierte woelt en stelt sich om te paren
Om door besond're cracht 't geslachte te bewaren?
| |
[pagina 43]
| |
Sal ick my voegen ooc omtrent den vruchtb'ren stam
Der griffien ge-ent, en daer het eerst van quam?
Dat aerdigh boom-gebloey in soo veel lieflijckheden
Der smakelijcke vrucht? of sullen wy de reden
Gaen wenden na 't vermaeck dat Flora ons toe wenct
(Ick meen het veelen noch wel hertelijck gedenckt)
Of sal ick 't noodigh Vee daer Hollandt by moet leven,
Die Mijnen van ons Landt besonder plaetse geven?
En letten op de melck en 't gheen men daer van maeckt,
Dat Hollandt niet alleen, maer al de werelt smaeckt:
Sal ick van stuck tot stuck dit alles gaen ontleden?
Wanneer raeckt' icker deur? waer haeld ick al de reden?
Dies laet ick 't and'ren doen. Den Somer vast genaect
En port mijn Musa voort op dat sy't corter maect.
Nu loopt de Son seer hoogh, en doet sijn werme stralen
Van boven op het groen en al de Landen dalen:
Dies d'Ackerman met lust een goeden Hoy-tijdt hoopt
Wiens wacker oogh gestaech de velden overloopt.
Gaet met een snege Zeyn het gras ter neder vellen
En sich ten vollen Ooghst met aller crachten stellen,
Die sachtelijck genaeckt terwijl men ylich woelt,
En op geboghen rugh de heete stralen voelt.
Dit siet het Borger-volck der vol gepropte steden,
Dat met een soet vermaeck comt blijd'lijck uytghereden
Met Wagen en Cales, vergeet sijn Stadts verdriet
By hem die 't soet van 't Lant den gantschen dach geniet.
O Blijden Lants vermaeck! daer dagen zijn als jaren,
Bequaem om stil en sacht de sinnen te vergaren
Tot oeff'ning van den geest! wiens rijcdom meest bestaet
Vernoeght en stil te zijn in ware deuchdes daet:
Voorbeeldtsel van 't gheluck dat nu de groote Zielen
Genieten, die voor 't Lam geboghen neder knielen
En singen 't heyligh lof, dat ons tot aendacht brenght
Soo dickmael ons gemoedt dat groote goedt bedenckt.
Allencxkens komt den Herfst ons roepen tot de lusten
Der fruyten veelderhandt, om nevens haer te rusten,
| |
[pagina 44]
| |
En schranssen in de Peer, den Appel, Pruym en Druyf,
Geseten in het groen of schaduw van de luyf
Den reghen te ontvlien, die nu en dan comt gieten,
En doet de grond haer sap en noodigh vocht ghenieten.
Siet d'Ossen zijn gemest, de Swijnen werden vet,
Waer teghen menigh borst sijn grage tanden wet,
Den Wijn, dien ed'len dranck, die yder doet verblijden
Comt nu in volle fleur, versoet de schrale tijden,
En brenght ons in de zael terwijl den Winter naeckt
En 't Lant (van groent berooft) vast witte rocken maect
Wie sal in dese tijdt de Landen gaen begheven?
Siet binnens huys oock selfs kan yder veyligh leven
En sitten by den heert, soo wel als in de Stadt,
Ghenieten wat hem dient en eten even sat.
Gaet dan de strenghe koud' het water eens ghenaken,
En over al het meyr veel harde brugghen maken,
Men is stracks in de weer, of met een vlugge slee
Of schaetsen aen de voet, of elders door het snee
Wel ylich heen gherunt, in spijt van Steemans muffen
Die vast gheduyrigh cleumt, en by den heert blijft suffen.
Dies segh ick andermael, de wooningh op het Lant
Geeft lust, vermaec en vreucht, en oeffent het verstant:
Dat onvermoeyt en stil in vroegen morghen wacker
Wenscht om een eerlijck boeck tot sijne mede-macker
En meester in de deucht, dat, wijl een ander slaept,
Of in des Stadts gewoel hem commerlijck vergaept,
Hy mediteert en schrijft, tot hem den dagh doet rijsen
En buytens huys het Landt sijn grooten ruymte wijsen:
Of eenigh vriendt besoeckt, of t'sijnen huyse wacht
Waer teghen hy het vetst al vooren heeft geslacht:
Of eenigh soet ghericht van Thuyn en Hinnen schaffet,
Waer door hy d'overdaedt al heusselijck bestraffet
Door matelijcken kost die hem den Acker gheeft,
Waer in hy met een vriendt een wel-genoeghen heeft.
Comt dan den avont-stondt de rust hem aen te bieden,
Dat met den naesten nacht in stilheyt kan geschieden,
| |
[pagina 45]
| |
Geen moeylijckheyt hem stoort, gheen borger-last hem quelt,
Siet dan een soet vermaeck in't rustigh ruyme velt:
In somma hoe het gaet, ick segh dat in de Landen
Als zegen, vreuchd' en lust, by 'twerck van Godes handen.
Men isser frisser, sterck en min met sieckt' geplaeght
Men leester stil en sacht dat God en mensch behaeght.
Waer draelter yemant noch om in het Landt te woonen
Dewijl sich daer de lust soo rijck'lijck gaet vertoonen?
De Aerd is doch de mensch als eyghen toegepast
Die voedt en koetstert hem, van 't geen dat op haer wast:
Wel, wilt dan oock gereedt haer milde groent gebruycken
Eer in haer swarten schoot wy endtlijck onderduycken.
Een Landt dat pit en vruchten geeft
En daer men stil en rustigh leeft,
Daer gheen verwoeden Crijgsman swerft,
Noch Leger-bende 't Volck bederft,
Daer d'Huysman vrolijck 's morgens vroech
Gaet quinckeleeren aen den ploech,
Of zaeyt, of maeyt, of spit het landt,
Of neemt sijn gaeyken by der handt,
En gaet daer 't groen en rustigh is,
Wie seydt niet dat het lustigh is?
|
|
