Profytelyck cabinet
(1642)–Cornelis Pietersz. Biens–
AuteursrechtvrijDese sake dan wert hier vooren aen ende in't eerste gelidt gestelt, als zijnde het treffelijcste stuck, om te becomen den besten schat, namelijck; Wetenschap, en volgens dien Wijsheyt, derhalven | |
[pagina 15]
| |
mijn Musa dit uytkiest als een besonder deel deses onses arbeydts, noodigende den Christelijcken Iongelingh om te aenhooren haren | |
Lof der Studie.Wel aen dan frisse Ieucht, ghy die u gaet begeven
Om wel te mogen doen, om wel te moghen leven:
Ghy, die nu in beraedt de saken overdenckt
En dat ghy in u vindt, en dat den Hemel schenckt,
Die nu alree bestaet wat goedts te practiseren,
Wat nuttelijcks te doen, wat vorderlijcks te leeren,
Die Godes zegen merckt, en wat de Reden spreeckt
En daer het aen geen tijdt noch middelen ontbreeckt:
Wel aen, daer is een wech, dien u staet te betreden
Een wech van goedt Beleydt, een wech van goede Zeden,
Een wech, die noodigh valt bewandelt van de Ieucht
Belijders van het Goedt, en soeckers van de Deucht.
Der Scholen onderwijs, en haer bequame boecken
Dat moet men vangen aen, die moet men ondersoecken,
Dat moet men met een lust gaen stellen in het werck,
En nemen daer het dient een deftigh oogen-merck.
Ga naar margenoot+Hier is een soete stof, een grooten schat te vinden,
Een schat, die Wijse selfs oyt sochten en beminden,
Een schat die van geen dief kan werden wegh gerooft,
Noch door tempeest vernielt of werden afgeslooft:
Een schat, een waerde schat, een schat oock boven schatten,
Die Kist, Comptoir, en Slot, of Reken-boeck bevatten:
Een schat, dan 't is genoegh: 't Is een seer groote saeck
het is een vreuchde selfs, een wonderlijck vermaeck:
Het is een Hemels licht, dat menich blijft verholen,
Het gene men betracht, en vordert in de Scholen.
't Is als een Fackel, die de duysternis verjaecht,
En maeckt dat sich een licht van wetenschap op daecht:
Een Leydtsman in den wech van dit ellendigh leven:
Een Rijckdom, die oock selfs, een Rijckdom weet te geven:
In 't corte dan geseyt, het is een wichtigh stuck,
Een Zegen van den Heer, een wonderbaer Geluck.
Maer om nu desen wegh ghevoeghlijck aen te vangen,
Soo moet men dit bestaen met innerlijck verlangen
En hope van het wit dat op Gods eere siet,
Op dat ghy soo 't geluck ten rechten eens gheniet.
| |
[pagina 16]
| |
Op, op dan soet gebloey, brenght hier u frisse Iaren
En wilt van desen schat in 't Cabinet vergaren:
Schroomt pijn noch moeyten niet, maer troost u met het soet,
Het soet dat doch op 't end u recht verblijden doet:
Springht vlijtigh uyt de koets, en wacker aen 't studeren
Ghy vinter wat u hert sal wenschen en begeeren:
Ghy vindt een soet vermaeck, een Bogaert vol van lust,
En winckel vol gerijf, een hert vol ware rust.
Schout luyheyt, mal playsier, en vaddigh ydel wesen
Gelijck ghy van dit stuck hier vooren hebt gelesen:
Schout boecken, welcker stof tot quade rancken streckt,
En lichtelijck het hert tot dertelheyt verweckt:
Schout speel-sucht, mal-getuyt en Venus-janckeryen,
En laet u doch geensins u waerdigheyt ontvryen:
Soeckt yets dat deftigh luydt, soeckt boecken vol van pit
Vol keest, en enckel merch, daer ware deuchd in sit:
Soect boecken vol van const, const, die recht' nut kan geven,
Wiens eynde tot Gods eer, ten besten is beschreven:
Soeckt consten die met lof oock mogen zijn vertoont,
Wiens moeyte met vermaeck oock rijcklijck werdt beloont:
En om een proeve van dit alles op te tellen
Sal ick hier (als ter loop) de beste voren stellen,
Niet na een vollen eysch, maer in een slecht verhael,
Op dat ick in haer waerd' niet al te ver en dwael.
Soo komt dan hier voor aen (als Goddelijcke giften)
Ga naar margenoot+Dat groot en heyligh Stuck, de kenniss' der Geschriften:
Geschriften, die den grondt van 't gene voor en naer
Hoe 't is, en wesen sal, recht maken openbaer:
Geschriften, die den grondt der voor-gemelde schatten
De schatten van de ziel en saligheyt bevatten:
Geschriften, die in Wet, en wettelijcke stof
Het quade wijsen aen, het goede gheven lof.
Daer vinden wy vervoeght het doncker met den dage,
Het lichte met het swaer, het hooge met het lage,
Den Hemel met de Aerd, (en tot ons groot profijt)
Den Schepper met den Mensch, het eeuwigh met den tijt.
Doch alles is alhier soo wonderlijck beschreven
Dat oock een ted're Lam sich veyligh hier kan geven:
En wederom soo diep, dat selfs een Oliphant
Kan waden sonder grondt, en swemmen sonder strant:
Dat een seer swacke ziel daer troost in weet te vinden:
En daer een groot verstandt geen teugel aen kan binden.
O! groote wijsheyt Gods, die dit alsoo bestiert!
Dat alles met ontsagh sijn grooten Schepper viert!
Voorwaer een waerdigh stof om hier in te studeren,
En met bequamen stijl de Volckeren te leeren!
Ga naar margenoot+Sulck Ampt na waerd betracht, is groot in Godes oogh
En schoon het waer veracht, noch blijft dit wonder hoogh:
| |
[pagina 17]
| |
De Dienaers van Gods Woordt getrouwe Predicanten
Zijn Herders van het Volck, en hemelsche Gesanten,
Zijn Engelen in naem, Arbeyders in het werck,
Wtroepers van Gods wil, en Bouwers van sijn Kerck:
Haer schouders zijn beswaert met geestelijcke lasten,
Waer onder haer oock past den vyandt aen te tasten
Ten goede van de schaer van God haer toebetrout,
Waer over yeder 't oogh geduyrigh wacker hout:
't Zijn Vaders, ja oock selfs van die wy Vaders namen
Om dat men van haer hoort het geen ons kan betamen:
Om dat sy voor de ziel verschaffen nieuwe Most,
En soo den noodt vereyscht, een vry veel harder kost:
Om dat sy door den Geest ons weder genereren,
En maken dat wy deucht en goede zeden leeren:
Siet dit dan is den schat die desen staet bejaeght
En die het Christen volck in aerde varen draeght.
Ga naar margenoot+Nu komter noch een deucht van desen uytghesproten
En met des Heeren gunst gantsch rijck'lijck overgoten,
Bralt als een Coningin, biedt groote schatten aen,
En toont wat datter dient gelaten of ghedaen:
Stilt twisten, geeft elck 't zijn, doet yeder mensche weten
Wat het betaemt te doen of eeuwigh te vergeten:
Sy is de lichtster van een duyster droeve wolck,
En geeft van't mijn en dijn een teugel onder 't volck:
Stelt seker vaste voet der bloedighe Oorlogen,
En of wy die bestaen oft recht'lijck schuwen mogen
En of men volghens oock den vyandt mach verslaen
En met een stoute Vloot na sijn gewesten gaen.
Indien daer elders twist en tweedracht is geresen
Men doet den Advocaet de stucken overlesen,
En weegen na den eysch, die lettend' op de daedt
Een yeder oock terstondt de naeste weghen raedt,
Of selfs behoort te doen, Sy kan van saken spreken
En toonen het gevaer daer in de lieden steken
Daer elders recht ontbreeckt, Sy brenght ons aen den dach
Bat vorder tot proffijt en voordeel dienen mach:
Sy is het reghel-snoer, een leydtster vna de saken
Die huys, gebuyrt of stadt ja gantsche landen raken,
Door haer zijn steden selfs, en muyren opgebout:
En sy ist die haer noch in wesen onderhout:
Door haer zijn eerst betemt in d'alderwoeste Landen
Het wild Barbarisch volck haer grove misverstanden.
Ga naar margenoot+Daer by comt noch een deucht de Wel-regeeringhs cunst
Van God ons toegevoeght uyt sonderlinge gunst:
Waer door de Landen selfs en borgerlijcke Steden
Geduyrigh zijn bewaert in rusten en in vreden:
Hier door ist quaedt geweert en strengelijck gestraft,
Den goeden oock gestaegh gerechtigheyt verschaft.
| |
[pagina 18]
| |
Hier door kan groot ghewoel en aengelegen saken
Tot nut van yeder een ten goeden eynde raken.
Maer dien seer waerden staet bekleedt niet yeder man
Hoewel een yeder hier treckt nut en voordeel van:
Daer gaet wel aen den ploegh een Huysmans sone treden
Die 't beter waer gebruyckt tot leere van de zeden,
Die 't dienstigh waer geweest te werden onderricht
Hoe Landen zijn beheert, en lieden zijn gesticht:
Daer leeren oock in't school de groote wetenschappen,
Daer klimmen daeg'lijcks op aensienelijcke trappen,
Die 't beter waer gheweest voor 't algemeene goedt
Geboren in het veldt, tot ploeghen opgevoedt.
Doch even als daer sijn gheroepen om te leeren
Of in verheven staet de Landen te regeeren,
Soo zijn daer even oock die van haer zijn gheleert,
En door een opper-macht steeds werden overheert:
Wie dat nu wesen kan moet Gode zijn bevolen,
Mijn schrijven toont alleen de nuttigheyt der Scholen,
En wat in dit thresoor voor schatten men geniet
Wiens eynde vast gestaegh op wetenschappen siet.
De Heere sit aen 't roer, hy roept en stiert de lieden,
Den eenen geeft hy macht tot leeren of ghebieden,
Den and'ren wederom gehoorsaemheyt betracht
En werdt seer sacht bestiert door wettig' opper-macht.
Soo noodigh noodruft dan is in dit aertsche leven,
Soo noodigh dienter oock een Overheyt gegeven,
Die in de plaetse Gods als Wreeckster sich vertoont,
En met besond're kracht de goede daden loont.
De burgerlijcken staet is als des menschen leden,
Daer is gelijcke plicht ten opsicht van de reden,
Hier schickt sich alles aen met merck'lijck onderscheydt,
Een yeder werckt en doet na sich de reden leydt:
De oogen stedes sien, de ooren vlijtigh hooren,
En soo vast yeder lidt daer toe het is geboren.
Wat dienter meer geseyt, de Order is den bandt,
Den teugel van het Volck, de pylaer van het Landt.
Hier eyscht dan kloeck beleydt, hier dienen wel persoonen
Geslepen in de const, die by de Studij woonen,
Die sin en saken sien, en weten met verstandt
Te stieren 't groote schip van 't lieve Vaderlandt.
Wie heefter oyt gesien verscheyden groote leden,
Wie heeft oyt aengehoort haer wel-ghestelde reden
Ten goede van 't gemeen, die niet heeft aengemerckt
Hoe wonderbaer de Heer omtrent die dingen werckt?
Voorseker 't is wat groots dat menschen hier regeeren!
Daer blijckt een helle strael van d'Opper-Heer der Heeren.
Op dat dan dit beslach werdt loffelijck geleert
Hoe noodigh isset dan dat yeder wel studeert!
| |
[pagina 19]
| |
Wel aen dan soet gebloey, om dees en geene dingen
Wilt met een frisschen geest als uyt het bedde springen,
Leert, leert de wetenschap, en wat ghy leeren kunt:
Den Hemel sal het zijn die u sijn zegen gunt:
Des Heeren Cabinet met wond'ren overgoten
Werdt door den sleutel van studeren opghesloten,
Sulcks dat men 't werdt gewaer als in den lichten dach,
En dat het ooge siet het gheen sy niet en sach.
O lofv're wetenschap! wie kan u lof uytmeten!
‘Hoe weynigh isset noch het gene dat wy weten!
Hoe langh is wel de Const! hoe kort is onsen tijt!’
Siet, eer men recht begint wy zijn het leven quijt:
S'is als een Paerlen-snoer door Adams val verloren,
Wy vinden dit en dat maer met gelijck te voren
Dien eerste Vader sulcks in volle maet ghenoot:
De luyster is vergaen door schaduw' van de doot:
Den mensch leydt als bedwelmt, weet niet sijn eyge plichten,
't Studeeren is hem recht een fackel om te lichten:
Doch in dit Labyrind ick hier by na verdool:
Mijn Musa brenght ons weer tot binnen in de school.
Hoe noodigh is aen ons de kenniss' van de reden,
De kenniss' van het goedt, de kenniss' van de zeden,
Waer door men goedt en quaet ten rechten onderscheydt,
En 't innerlijck verstant tot goede deuchden leydt:
Hier vinden wy 't bedenck der sonderlinge goeden
En die der zielen nut, en die het lichaem voeden:
En hoe veel wel verschilt een deuchdelijcke kracht:
Of dat ons elders aen van buyten werdt ghebracht.
Seer noodigh is die const en kennis wel te leeren:
Maer noodiger dit goedt in daedt te practiseren,
Op dat men recht dien schat in't geestelijck verheft
Om dat ons waerde ziel het lichaem overtreft:
Om dat sy eeuwigh duyrt, om dat haer heerlijck wesen
Is boven al het goedt ter werelt uytghelesen.
Ga naar margenoot+d'Historien zijn hier van aller tijden af,
Die ons de eerst Eeuw' getrouwelijcken gaf:
Hier werden wy ghewaer de Wetten ende Zeden,
En watter is gebeurt, en wat de menschen deden:
En hoe de Rijcken zijn veranderlijck gheweest:
En watter is geschiedt by dees' of geenen Geest:
Wat Vinders van de konst, wat Helden datter quamen,
Wy hooren hare daedt, wy vinden hare namen,
Ten goede van ons selfs, en leere van ons doen:
Dies wilt u oock, o Ieucht, tot dese dinghen spoen.
Ga naar margenoot+De rekeningh des tijdts is noodigh wel geweten,
Op dat wy van de saeck de waerheyt niet vergheten:
Hier door wy oock verstaen het gheen de Geest ons leert
Daer in hy dit of dat te voren propheteert.
| |
[pagina 20]
| |
Ga naar margenoot+Nu comter oock de konst van wel te konnen segghen
En sulcks oock met een stijl van deftigheyt belegghen:
Een const, die ons den geest gantsch wonderlijcken stijft,
En met een groot vermaeck oock eeuwich by ons blijft.
Ga naar margenoot+De Poësie doet de Geesten gantsch beweghen,
En maeckt dat wy haer zijn besonderlijck geneghen:
Sy oeffent het verstandt, een soetelijck vermaeckt
Al wie maer met een lust haer tempel eens genaeckt.
O Poësie! ghy doet my de sinnen weyden.
En tot een soete vreucht met aller macht geleyden!
V lieflijckheyt my dwanck, dat ick de penne nam
En dat dit stamel-dicht noch hier een plaets bequam!
Ga naar margenoot+Hier komt oock voor den dagh de konste van ghenesen,
By Gode selfs vereert, van alle man gepresen:
Dat treffelijcke stuck, daer yder een na haeckt,
Wanneer des Heeren handt hem aen de leden raeckt:
Wanneer een felle koorts, een sucht, een lastigh quijnen
Het lichaem heeft beswaert met ongewoone pijnen:
Daer eyscht den Medicijn, daer dient een noodigh sap
Van Wortels, Bloem of Cruydt, en and're wetenschap
Van oordeel, van ghevoel, van Anatomiseren,
Waer van men hier al kan bequame reghels leeren.
O glans van Godes gunst! en middel van het perck
In sekerheyt te sien door wel-gezeghent werck!
Dien voorgesetten pael van eeuwigheydt besloten
Heeft menigh deftigh man niet sonder u ghenoten!
Aenschouster vande mensch, die 's lichaems cracht beweecht,
En oordeelt of het dient ghestercket of geleecht:
Of met een suyver-dranck de qualen moet uytputten
Om soo het swack gebou met crachten t'onderstutten:
Of, soo den snellen geest in al de leden slapt,
Niet noodigh zy het bloedt ter ader uytgetapt,
De maech eens omgeroert, gesweet of stil gelegen:
Doch alles door 't beleydt van Godes milden zegen:
Van daer ist dat een kracht omtrent de leden werckt,
En dat ist confortijf dat warelijck versterckt:
Van daer moet zijn 't gevolgh der menschelijcke saken,
't Zy dat zy dan de ziel of lichaems crachten raken.
Den Doctor ordonneert en zijn ghevoelen seyt,
Den Apoteker voort de drancken toebereyt:
Dees' midd'len zijn van God, wy houdens' oock in waerden,
Den janckenden patient komt happich die aenvaerde
Als waer't een leckerny: daer selfs den Tiriaeck
Is met fenijn gemenght en wonderlijck van smaeck.
Vraecht yemant, hoe dit comt? 't Is om eens te vercrijgen
Dien groot en waerden schat daer na hy soo gaet hijgen,
Gesontheyt van het lijf: hoe leeren wy noch niet
Dat dit van ons oock dus in't Geestelijck gheschiet!
| |
[pagina 21]
| |
In somma dit bedenck en duysent dierghelijcken
Kan uyt den gantschen loop van desen handel blijcken:
Wie kan daer in het stuck ten vollen zijn gherijft,
Na dien daer is soo veel dat noch ten achter blijft?
Ga naar margenoot+De cracht en kennis van de eens geschapen dingen
Bestaen ons menichmael in groot bedenck te bringen.
Ga naar margenoot+Sal ick der Sterren loop, het wis'len van de Maen,
't Verduyst'ren van de Son, hier mede treckan aen?
Ga naar margenoot+Sal ick ghedencken oock 't geen dat men hier kan weten
Hoe dat men Landen deylt, en Velden kan af meten?
Hoe dat men door 't gesicht veel saken speculeert
Dat menighmael de ziel oock goede dinghen leert?
Ga naar margenoot+'t Ghetal my hier verveelt: doch efter moet ick stellen
De conste van 't Getal, en 't constelijck optellen:
Waer door soo menigh mensch ten hooghsten werdt gestijft
En in de Coopmanschap besonderlijck gherijft.
Ga naar margenoot+De kennis van den Bou der Sterckten ende Steden
Der Huysen, en oock selfs haer gantsch besond're leden
Hoe kan ick die verby? dan noch ontbreeckter een
Die immer dient betracht ten dienste van 't ghemeen
Ga naar margenoot+De Wel-bewijsens const, om promptelijck te seggen
De sake van 't geschil en waer de fauten leggen.
En alst is geseyt, wie luysterter oock niet
Ga naar margenoot+Wanneer de Singh-const comt en queelt een vrolijck Liedt?
Nu gae ick noch verby de kennis van het wesen,
Ga naar margenoot+Van 't gene wy gestaegh met groote letters lesen:
Het wesen in 't gemeen van 't geen ons hier vertoont
En datter boven ons in d'hoogen Hemel woont.
Siet dan, o grage Ieucht, wilt hier van lessen halen
In Griecks, Hebreeus, Latijn, en ander vreemde talen:
Gaet oeffent uwen Geest, en valter happigh aen,
Op dat ghy met profijt meucht van de Schole gaen.
Neemt uwen tijdt wel waer, laet geensins die passeren,
Ten zy ghy eenigh nut daer in bestaet te leeren.
‘Den langh gevallen drop verslijt een harden serck:
Soo gaet het met de const en oeffeningh te werck.’
Al schoon het eerst wat steuyt, verflaeut niet in't volherden,
Het sal u op het lest noch eyndelijck gewerden.
Ghedenckt de oude spreuck, Die aenhoudt overwint:
En die geduyrigh soeckt noch eyndelijcken vint.
|
|