Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[Georgius Lemke]

LEMKE (Georgius, ‘wereldsche’ naam Jurjen) werd den 4en Apr. 1721 te Oldeholtpade geboren als een der zoons uit het huwelijk van Hanzo Henricus L. ald. en van Aletheia Schotanus à Sterringa. Hij studeerde aan de hoogeschool te Franeker en werd na afgelegd praeparatoir examen voor de Classis van Franeker den 31en Mei 1745 toegelaten als proponent. Den 28en Apr. 1748 werd hij bevestigd te Exmorra en Allingawier door Ds. Joh. Lantinga, pred. te Longerhouw c.a. (m. 2 Tim. II:15) en door Ds. A. Nieuwenhuis, pred. te Tjerkwerd (m. Fil. II:29), waarna hij den 5en Mei intrede deed (m. 2 Cor. I:24). In 1752 op collatie beroepen te Kornjum nam hij den 13en Aug. van dat jaar afscheid van zijn eerste gemeente (m. 1 Thess. IV:1) om

[p. 733]

zich den 27en d.a.v. te verbinden aan die van Kornjum (m. 1 Thess. V:21).

Nog geen twee jaren later vertrok hij vandaar naar Anna Parochie, waar Ds. P. Alma pred. te Ried hem den 23en Juni 1754 bevestigde (m. 1 Thess. V:12, 13; intr. m. Gal. I:10; afsch. te Kornjum 9 Juni m. Hebr. XIII:20, 21). In 1766 verwisselde hij deze standplaats met Harlingen, waar hij den 19en Jan. intrede deed (m. Col. I:28; afsch. te Anna Parochie 12 Jan. m. 1 Thess. V:23). Hij overleed nog in dienst zijnde te Harlingen den 12en Febr. 1792.

Als student verdedigde hij onder voorzitterschap van zijn ‘geliefden leermeester’ prof. H. Venema, op 20 Mei 1744 eene Dissertatio ad vaticinia Danielis de cornu parvo, cap. 7²⁵, 8^10-14, 23, 26, met een tiental stellingen, in de eerste waarvan hij verklaart, dat al wat de mensch noodig heeft voor kennis van en geloof in het heil, zoo duidelijk en zoo doorzichtig in de H. Schrift is vervat, dat het door elken oplettende en onbevooroordeelde begrepen kan worden, weshalve er geen plaats is voor eenige kerkelijke, hetzij pauselijke of synodale, rechtbank om met haar hoogste gezag den zin der Schrift te bepalen of een geloofsregel voor te schrijven. Achter deze in druk uitgegeven Dissertatio zongen o.a. de Hongaar Stephan Szathmar in 't Latijn, de zwager Ernst Willem Higt in 't Nederlandsch en de Fries J. Althuysen in het Friesch hun lof over de braafheid en de geleerdheid van hun (studie) vriend. Wetenschappelijken arbeid heeft Lemke voorts niet nagelaten.

Zooals blijkt uit de namen der onderteekenaars van de ‘Verklaaring gevoegd achter het Authentique Afschrift der Psalmen’, afgedrukt vóór in den bundel der berijmde Psalmen, welke nòg in gebruik is ‘bij de Hervormde Kerk van Nederland’ heeft G. Lemke deel uitgemaakt van de commissie, die de verbeterde Psalmberijming heeft tot stand gebracht op last van de Algemeene Staten, die de leden dezer commissie lieten benoemen door de Staten van ieder gewest. Die van Friesland verkozen daartoe 14 Mei 1772 Ds. Lemke.

Als dichter heeft deze zich intusschen niet bekend gemaakt. Wel bestaan van zijn hand twee lijkdichten, het eene in 1747 door hem gemaakt op het overlijden van den Groninger student Johannes Cornelis Balck - welk dichtstuk door een beoordeelaar gekwalificeerd is als ‘stroef en koud en zonder poëzij’ (v.d. Aa, Wdb. Ned. Dicht. II, blz. 358) - het andere op den dood van zijn nicht Anna Latané, echtgenoote van den hoogleeraar in de Rechten te Franeker, Dominicus Balck (in: Lyk-digten ter gedagten. v. - Anna Latané, zeer dierbare egtgen. v. - Dom. Balck (van Ds. Joh. Kalkoen e.a.) Fran. 1750). Dat hij in staat was ook een niet onverdienstelijk vers van ander genre te maken, bewijst zijn vierregelig gedicht in het Album, door de gecommitteerden tot de Psalmberijming vóór hun vertrek uit 's Gravenhage geschonken aan Ds. Wigboldus Muilman, predikant aldaar (of misschien door dezen zelf aangelegd) ter herinnering aan het weldadig contact dat gedurende hun verblijf daar ter stede bestaan had tusschen de gedeputeerden en dezen predikant, die hen met zoo groote voorkomendheid had bejegend. (M.A.G. Vorstman, Een Merkwaardig Album. In: St. v. W. en Vr. 24e Jrg. (1887), blz. 408).

Maar was het niet als dichter, als beoordeelaar van gedichten kan hij zich zekere bekendheid hebben verworven. De Maatschappij der Ned. Letterkunde te Leiden bewaart in haar bibliotheek van hem in handschrift Alphabetische aanteekeningen op Vollenhove's Poëzy ... Achteraan de verklaring van verschillende woorden, die in deze excerpten voorkomen. 60 blz. in 4^o (Cat. Letterk. I, 4). Verwonderen kan het ons

[p. 734]

dan ook niet, dat volgens v. Iperen ook aan hem menige verbetering in de berijming onzer Psalmen is te danken.

De Staten van Friesland die hem tot afgevaardigde uit hun provincie in de Commissie voor de nieuwe Psalmberijming hadden benoemd gevoelden zich over die benoeming en de wijze waarop hij zich van zijn even moeilijke als eervolle taak had gekweten, zij zich zóó voldaan, dat zij hem boven het gestelde, doch te karig geachte honorarium toekenden. 6 gulden per dag en voor de - in Januari niet zonder gevaar volbrachte - heenreis en voor de terugreis 60 gulden. Lemke heeft van het werk der commissie een (vermoedelijk verloren geraakt) ‘getrouw dagverhaal’ opgesteld.

Van zijn homiletische gaven kan men een indruk krijgen door lezing van zijn in druk verschenen Leerrede over Ps. C:4, uitgesproken bij gelegenheid dat de invoering der Nieuwe Psalmberijming ten openbaaren gebruike, in de Herv. Gemeenten van Friesland stond ingevoerd te worden. Amst. en Harl. 1775,. 8^o, en middellijk uit de tevoren door hem uit het Latijn vertaalde Redevoeringen over Matth. XVIII, XIX en XX van Prof. H. Venema. Leeuw. en Harl. 1773. 4^o, te meer omdat volgens Ypey en Dermout - die achtten dat o.a. op Lemke niet van toepassing was wat omtrent Venema en diens leerlingen werd beweerd dat zij meer uitblonken als oordeelkundige theologanten dan als begaafde kanselredenaars - ook eigen werk was ingevlochten. Deze uitgave had Lemke bezorgd om daarmede uiting te geven aan zijn erkentelijkheid jegens zijn gemeente voor den bouw eener nieuwe kerk.

Eveneens uit het Latijn vertaalde hij een der drie in druk uitgegeven rectorale oratiën van Prof. Petrus Conradi te Franeker; nl. die over den verbaazenden voortgang van het door de Apostels in de Weereld gepredikt Euangelie als een ontwijfelbaar bewijs van de waarheid van den Christelijken Godsdienst. Amst. 1767. 4^o.

Met zijn Harlinger ambtgenooten J. van Assen en Alb. Reen Menthes Theod. zn. heeft Lemke een tijdlang blootgestaan aan de lasteringen van een van de Hervormde Kerk afvallig geworden koopman J. Mecima, die een aanval op hen richtte in twee schotschriften: De doot in de pot of Aanspraak aan drie Gereformeerde predikanten ... en De donderslag tegen alle Godloozen Rebelschen onbekeerde Predikanten en Patriotsche Rebellen. Daarin werden de drie Harlingsche predikanten beschuldigd van onzuiverheid in de leer, ontrouw in de ambtsbediening, gebrek aan eerbied jegens de overheid, zoodat de schrijver hen hun bezoldiging onwaard achtte. Deze lastertaal strookte weinig met de onderscheiding, die de Friesche Synode te Dokkum den 23en Mei 1758 Lemke had toegekend door hem tot haar praeses te benoemen, en nog minder met het feit dat in 1760 door stemgerechtigden te Anna Parochie op voorstel van Willem van Haren, grietman van het Bilt, zijn tractement was verhoogd met 50 gulden. Verwondering wekt het dan ook niet dat de overheid, bij wie de predikanten een aanklacht indienden, de grove beschuldigingen ten eenenmale ongegrond verklaarde en den Harlinger koopman veroordeelde tot een boete van 100 goudguldens, terwijl zij verdere verspreiding der pamfletten verbood. (Zie uitvoerig het Bericht van Lemke en zijn ambtgenooten omtrent hun optreden in deze zaak in Boekz. 1788a, 71-76, waar ook is afgedrukt de ‘Aanspraak’ door Lemke gedaan bij het indienen van hun beklag bij de magistraat).

Den 30en Apr. 1776 hield hij bij het in gebruik nemen van het orgel in de nieuwgebouwde kerk te Harlingen een predikatie over Ps. CXLIV:9. (Van de bij die gelegenheid ten gehoore gebrachte koor- en beurtzangen zijn nog gedrukte programma's

[p. 735]

voorhanden onderteekend door den bekenden Harlinger geneesheer-litterator Simon Styl).

Bij zijn overlijden liet G. Lemke een weduwe na met zes dochters en twee schoonzoons.

Van hem bestaat een portret a^o 1776 borstbeeld rechts, met bef, in ov. Door J. Houbraken. Proefdruk voor alle letter. In: v. Iperen, a.w. II tegenover blz. 132. Vgl. Muller, Cat. v. Portr., No. 3175; v. Someren, id. II, blz. 397. De Cat. Letterk. (I. Hs., blz. 63) vermeldt van hem 3 brieven aan N.N. Harlingen. Den Haag 1772, '73-78.

Litteratuur: Pred. Friesl., reg. - Handel. der vergadering tot de nieuwe Psalmberijming (zie: Janssen, Cat. Oud-Syn. Arch., blz. 30 (I, 13). - v. Iperen, Kerk. Hist. Ps. gezang. I, blz. 268ⁿ⁾, 329, 332, 359ⁿ⁾, 386, 387, 389, 390, 421, 434 v.v., 462, 474, 476, 482, 483, 485; II, p. XXXIX (voorr.), 21-23, 25-27, 29, 31-33, 52, 59, 61, 69-70, 92, 93, 97, 99, 106, 109, 110, 116-118, 124, 129, 130, 132, 143, 148, 159, 161, 168, 169, 174-175, 188, 194-197, 199, 210, 212, 214, 215, 221, 229, 232, 234, 237, 250, 251, 255, 259, 273, 275, 276, 288, 289, 305, 306, 307, 319, 320, 321, 323, 337, 338, 339, 342, 346, 349, 350, 356, 416, 434, 435. - Molhuysen en Kossmann, N. Biogr. Wdb. IX, k. 598, 599 (art. v. Dr. G.A. Wumkes). - Cuperus, Kerk. leven Friesl. I, reg. - Ypey en Dermout, Gesch. N.H.K. IV, Aant., blz. 15.