Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[Egbert Heimerik Lasonder]

LASONDER (Egbert Heimerik of Heimerick), behoorende tot een bekend oud Enschedeesch geslacht, was de eenige zoon uit het huwelijk van Dr. Laurens Lasonder, Rector van de Latijnsche School te Groenlo, Schoolopziener in het 5e district van Gelderland en lid van de Provinciale Staten van Gelderland, en diens eerste echtgenoote Anna Aleida Abbing (overl. 12 Febr. 1834). Geboren te Groenlo den 4en Aug. 1831 bereidde hij zich daar onder leiding van zijn vader voor de academie voor, oorspronkelijk met de bedoeling om in de Medicijnen te gaan studeeren. Na afgelegd staatsexamen, in dien tijd ‘het schrikbeeld onzer dagen’ geheeten, bezocht hij eerst de Illustre School (in 1848 georganiseerd als Athenaeum) te Deventer waar hij zich vooral tot Jonckbloet en diens colleges in het Midden-Nederlandsch voelde aangetrokken. Voorzien van een testimonium (dd. 7 Sept. 1849) vandaar legde hij reeds in het daaropvolgende jaar met gunstig gevolg het propaedeutisch examen te Utrecht af, waarna hij verder in de Godgeleerdheid studeerde (ingeschr. in het album studios. 11 Dec. 1849 en 28 Sept. 1850). Den 6en Oct. 1853 door het Prov. Kerkbestuur van Gelderland toegelaten tot de Evangeliebediening in de Ned. Hervormde Kerk diende hij van 1 Jan. 1854 af als hulpprediker de gemeente te Heusden op een tractement van f 750. Den 28en Oct. 1855 werd hij door Ds. G.W. Boland, pred. te Voorst (met 1 Thess. V:12, 13) bevestigd te Loenen o.d. Veluwe, waar hij in Aug. te voren op Koninklijke collatie was beroepen (intr. m. 2 Cor. IV:6, 7). Dezelfde bevestigde hem ook in zijn tweede gemeente te Loenen a.d. Vecht den 15en Aug. 1858 (m. Mt. XXIII:10b; intr. m. 1 Tim. 15a; afsch. te Loenen o.d. Vel. 8 Aug. m. 1 Thess. IV:1, 2). Zijn derde en laatste gemeente was die te Leeuwarden, waar zijn bevestiging plaats had den 26en Mei 1867 door Ds. W.J. Kramers, pred. ald. (m. 1 Cor. IV:1; intr. m. Joh. VI:35; afsch. te Loenen a.d. Vecht 12 Mei m. 1 Cor. XIII:13). Gedurende elf jaren was hij werkzaam in Frieslands hoofdstad. Den 18en Jan. 1878 werd hij door de Synode benoemd tot kerkelijk hoogleeraar aan de Utrechtsche universiteit. Deze benoeming nam hij aan,

[p. 616]

waarna hij den 28en Apr. afscheid nam van de gemeente te Leeuwarden (m. Joh. III:16).

Een maand later, 29 Mei 1878, aanvaardde hij het hoogleeraarsambt met het uitspreken van een rede over de geschiedenis der Christelijke Zending, een belangrijk onderdeel der Christelijke Theologie (waarvan al spoedig een 2e dr. noodig bleek). Tegen de viering van het tweehonderdvijftigjarig bestaan der Utrechtsche hoogeschool bood haar Senaat hem met veertien anderen, gelijkelijk onder de vijf Faculteiten verdeeld, het Doctoraat honoris causa aan. De 22en Juni 1886 had de promotie plaats bij monde van vijf hoogleeraren, uit elke Faculteit één (zie het art. van één der gedoctoreerden, W. Francken Azn., waarin diens toespraak namens al zijn medegehonoreerden bij die gelegenheid gehouden, is afgedrukt in Gel. en Vrijh. 20e Jrg. (1886), blz. 500-507). Bij de promotie kon Lasonder niet tegenwoordig zijn; de ziekte, die hem had aangetast, had juist op dien dag een zeer bedenkelijk karakter aangenomen. Nog geen twee maanden daarna, den 18en Aug., ontsliep hij. Bij zijn begrafenis bleek hoezeer hij in den kring van Utrechtsche hoogleeraren en studenten en in zijn vorige gemeente te Leeuwarden was geëerd en geliefd.

Lasonder had zich doen kennen als een ijverig dienstknecht in de gemeenten, waarin hij mocht arbeiden. Hij was een waardig vertegenwoordiger van de Evangelische richting. Bij zijn vertrek uit Loenen a.d. Vecht kon hij verklaren wars te zijn van alle partijzucht. In ‘het verkondigen van Christus, door Wien ons geloof en onze hoop op God moge zijn’ achtte hij de roeping van den Evangeliedienaar en de heerlijkheid der Evangeliebediening gelegen, zooals hij uiteenzette in de preek, waarmede hij zijn broeder Dr. B.A. Lasonder (zie volgend art.) te Hengelo bevestigde. In wetenschappelijker vorm ontwikkelde hij zijn denkbeelden dienaangaande nog in de kort vóór zijn dood gepubliceerde verhandelings Gedachten over het ambt der Evangeliebediening (Gel. en Vrijh. 20e Jrg. (1886), blz. 27-58).

Omtrent het catechetisch onderwijs, dat in zijn schatting een zeer belangrijk deel van die bediening was, deelde hij meermalen zijn opvattingen mede; een volledige schets eener handleiding bij dat onderwijs, vrucht van bezonken studie, gaf hij reeds in 1874 in een artikel (in briefvorm) getiteld: Gedachten over eene handleiding bij het Godsdienst-onderwijs (Gel. en Vrijh. 8e Jrg., blz. 234-261) en acht jaar later in: Catechese over het Oude Testament naar de behoeften van onzen tijd. Gedachten en wenken. (Ald., 16e Jrg., blz. 418-444).

Zijn kennis was even veelomvattend als nauwkeurig. Nooit voldaan met zichzelf, was hij er altijd onvermoeid op uit om zijn weten èn naar omvang èn naar inhoud èn naar vorm te vermeerderen, te verdiepen, te ontwikkelen. In het Hebreeuwsch was hij niet minder ervaren dan in het Latijn en Grieksch. Met het grootste gemak las hij dagelijks uit O. en N. Testament een hoofdstuk in den grondtekst. Met de Hoogduitsche litteratuur, waarin het idealisme hem aantrok, maar ook met de Engelsche was hij goed vertrouwd. Dit blijkt o.a. uit de rede door hem te Utrecht gehouden in de Jaarvergadering van het ‘Nederl. Onderwijzersgenootschap’ over het onderwerp Stemmen uit Herders Sophron, een vriend van het onderwijs uit de achttiende eeuw, sprekende tot de zonen en dochteren van onzen tijd (Gel. en Vrijh. 19^e Jrg. (1885), blz. 570-597) en uit de bladzijden, waarin hij The Divine Tragedy van Longfellow besprak en van sommige gedeelten van dit dichtwerk een vertaling gaf (ald. 20e Jrg. (1886), blz. 489-495).

[p. 617]

Van zijn gave om een historisch onderzoek op touw te zetten en af te werken getuigt zijn boek over de Saga van Thorwald, waarvoor hij zich in het laatst van zijn leven de niet geringe inspanning getroostte om het Oud-IJslandsch te leeren verstaan. Het werk, opgedragen aan den Senaat der Utrechtsche universiteit, zette een welsprekend zegel op de onderscheiding den schrijver toegekend door zijn benoeming honoris causa tot Theol. Doctor. Hetgeen hij schreef tot toelichting van de reeds op zichzelf beschouwd niet onbeteekenende Saga van Thorwald, maakt zijn veelgeprezen uitgave allerbelangrijkst. (St. v. W. en Vr., Jrg. 1886, blz. 897, 898). Het was hem niet te doen om de taal alleen, maar ook om daardoor een schoone bladzijde te beschrijven uit de geschiedenis der Christelijke Zending, een der vakken, hem als hoogleeraar ter onderwijzing opgedragen. Lasonder was een volijverig Zendingsman, wiens naam als lid van het Hoofdbestuur in de annalen van het Ned. Zendelinggenootschap met onderscheiding geschreven staat. Een in de Jaarvergadering van dit Genootschap (19 Juli 1877) gehouden inleiding over de vraag wat er voor de Zending te hopen was van de werkzaamheid van het (in 1873 te Amsterdam opgerichte) Aardrijkskundig Genootschap, is breeder uitgewerkt geplaatst in Gel. en Vrijh. 11e Jrg. (1877) blz. 538-573. Vermelding verdienen in die verband de rede, drie jaar tevoren door hem uitgesproken in de Algemeene Vergadering van het Ned. Zendeling-Genootschap 22 Juli 1874: De bede om de eenheid aller geloovigen, den Zendingsvriend bij uitnemendheid waardig (Joh. XVII:21) (Gel. en Vrijh. 9e Jrg. 1875), blz. 61-80), het uitgewerkte referaat door hem gehouden op een Zendingsconferentie te Leeuwarden (16 Febr. 1876): Het wederkeerig belang der Zending en der Taal-, Land- en Volkenkunde (Gel. en Vrijh., 10e Jrg. (1876), blz. 284-323), zijn gedocumenteerd artikel: Columbanus de Apostel van Alamannië (Gel. en Vrijh., 15e Jrg. (1881), blz. 237-293) en de toespraak, waarmede hij zijn colleges voor den cursus 1884-85 geopend had: De beteekenis van de idee der Zending voor de beoefening der Theologie (Gel. en Vrijh., 18e Jrg. (1884), blz. 566-506).

Dat hij ook op het gebied van het afgetrokken denken zich zonder moeite bewoog, bewijzen zijn verhandeling over de nieuwste wijsgeerige voorstellingen omtrent God, in Frankrijk, naar aanleiding, van den in 1865 verschenen derden druk van E. Caro, L'idée de Dieu et ses nouveaux critiques (Gel. en Vrijh., 1e Jrg. (1867), blz. 158-185, 320-358, 2e jrg. (1868), blz. 23-58, 201-260) en zijn beschouwing van De ‘Alexis’ van F. Hemsterhuis (Ald. 6e Jrg. (1872), blz. 39-81).

Van zijn warme vaderlandsliefde, die hem van zijn vroege jeugd bezielde, getuigen verschillende geschriften van zijn hand.

Bij zijn begrafenis kenschetste Prof. Dr. J.J.P. Valeton Jr. hem als ‘een man met een hart’. Zijn hulpvaardigheid maakte nooit iets hem te veel om anderen van dienst te zijn, en zijn groote bescheidenheid deed hem de sympathie verwerven van wie met hem in aanraking kwamen.

Hij huwde te Eibergen den 23en Apr. 1856 met mej. Anna Aleida Gerharda Smits, die hem met een pleegdochter overleefde († 1888).

De volgende geschriften van zijn hand hebben het licht gezien:

Een steen voor Enschede. Drietal leerr. m.e. voorwoord ‘Van Eibergen naar Enschede.’ Utr. 1862. 8^o. (Bibl. N. Lett.). - [E.L.], Bloemen en Bladen uit Herder's Gaarde, verzameld en overgebragt. Utr. 1863. 8^o. - Geloof, hoop en liefde blijven. Afscheidswoord aan mijne hartelijk geliefde gemeente te Loenen a.d. Vecht. 1867. (Niet in den handel). - De heerlijkheid der Christus-regering, eene drangrede tot zendingsijver. Uitgespr. te

[p. 618]

Hardegarijp, den 21en Mei 1868. Leeuw. 1868. 8^o. (Bibl. N. Lett.). - 1568-1868. Toespraak te Leeuwarden, den 21en Oct. 1868. Leeuw. 1868. 8^o. - [Met C.H. v. Herwerden e.a.], De Kerkhervorming der 16e eeuw met de gemeente dankbaar herdacht. Gron. 1868. 8^o. - De grondlegging van Neerlands vrijheid. Eene waardige stof v. christelijke en nationale feestviering. Feestrede uitgespr. op 1 Apr. 1872 .... te Leeuwarden. M.e. voorwoord: ‘Een avond op de ruïne te Dillenburg.’ Leeuw. 1872. 8^o. - Leerr. over Col. I:28, uitgespr. te Hengelo (Ov.) bij de bevestiging van Dr. B.A. Lasonder (zie volg. art.) op 25 Mei 1873. 1873. - De eerste steen van den Willemstoren te Dillenburg gelegd. Herinneringsbladen. Rotterd. 1873. 8^o. - De geschiedenis der Christelijke Zending een belangrijk onderdeel der Christelijke Theologie. Redevoer. uitgespr. ter aanvaard. v.h. Hoogleeraarsambt in de Godgel. vanw. de N.H. Kerk te Utrecht 29 Mei 1878. 1e en 2e dr. Utr. 1878. 8^o. - De Vader des Vaderlands, sprekende nadat hij gestorven is (Hebr. XI:4c). Leerr., uitgespr. in de kerk der Doopsgez. Gem. te Utrecht, den 6en Juni 1884. Utr. 8^o. - De Saga van Thorwald Kodransson den bereisde. Een bladzijde uit de Geschiedenis der Christelijke Zending in de tiende eeuw, uit het oud-IJslandsch vertaald en toegelicht. Utr. 1886. 8^o (Kon. Bibl.)

Hij was een der oprichters van het ‘Tweemaandelijksch Tijdschrift’ Geloof en Vrijheid, en van den eersten Jaargang (1867) af secretaris der Redactie van dit periodiek, dat bedoeld was ‘een populair wetenschappelijk orgaan, waardoor de voorstanders eener vrijzinnige, doch tevens op Evangelisch standpunt behoudende richting zouden spreken tot het meest ontwikkelde deel der Vaderlandsche Gemeente’ (vgl. Gel. en Vrijh. 23e Jrg. (1889), blz. 597-600). Vele malen verzorgde hij daarin de rubriek Verschijnselen des Tijds; terwijl de verschillende jaargangen tot 1886 tal van verhandelingen en bijdragen van zijn hand bevatten, waarvan verschillende reeds boven zijn vermeld (zie voorts Jrg. 1889: Bladwijzer op Jrg. I-XIII, blz. 1, 14, 15).

In de Volksalmanak, v.h. jr. 1871, uitgeg. door de ‘Maatschappij tot Nut van 't Algemeen’, blz. 54-73, komt van hem een bijdrage voor getiteld: Eene voetreis door Abessinië.

Litteratuur: J. Hartog, Egbert Heimerich Lasonder, in: Gel. en Vrijh. 20e Jrg. (1886), blz. 528-550 (zie ook blz. 308). - Utrechtsch Prov. en Stedel. Dagblad. 10 en 22 Aug. 1886. - Kerkel. Crt. 28 Aug. 1886. - v. Slee, De Illustre School te Deventer, blz. 280. - Alb. Stud. Rh.-Traj., k. 372, 377. - Knuttel, Bibl. v. Kerkg., blz. 175.