Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[p. 535]

[Laurentius Lange]

LANGE (Laurentius), geboren te Ratseborg (Holstein) in 1645, aanvaardde als proponent bij de Luthersche Kerk hier te lande een den 12en Apr. 1679 op hem uitgebracht beroep naar Deventer. In 1680 vandaar beroepen naar Arnhem, bedankte hij, maar in hetzelfde jaar nam hij een beroeping naar Zwolle aan. Hier bleef hij werkzaam totdat hij in 1684 naar Leiden vertrok, waar hij de Luthersche gemeente diende totdat hij zeven jaar later tengevolge van een conflict met de overheid de stad metterwoon moest verlaten. Hij was nl. het slachtoffer geworden van het ongewettigd ingrijpen van de Stedelijke Regeering aldaar in de inwendige kerkelijke aangelegenheden der Luthersche gemeente en van de heerschzucht van het Amsterdamsche Consistorie, waardoor tegen het einde der 17e eeuw zooveel beroering in de Luthersche Kerk hier te lande is verwekt. Lange werd als een lastig man beschouwd, omdat hij zijn standpunt, dat hij daartegenover innam, niet wilde verloochenen. Dit had tengevolge dat de Regeering hem voor den tijd van zes weken in zijn bediening schorste, en hem daarna, bij volharding in zijn gevoelen, den 4en Mei 1691 het verblijf in de stad ontzegde. De directe aanleiding hiertoe was zijn volstandige weigering om zich neer te leggen bij de beroeping van den Hollandschen predikant te Alkmaar Adr. Waaker, welke beroeping in 1689 door den kerkeraad was uitgebracht op last van de Stedelijke Regeering, nadat dezelfde kerkeraad te voren ondanks de aanbeveling van Ds. Waakens door den Magistraat, hiertoe geadviseerd door de Amsterdamsche Consistorialen, bij meerderheid van stemmen den Hoogduitschen leeraar Coenr. Casp. Tileman van 's Hertogenbosch beroepen had. (Zie over de bijzonderheden en de gevolgen van dit conflict: Bijdr. Gesch. Luth. Kerk in de Nederl. V, blz. 22-25 en J.E.B. Blase, Johannes Colerus en de groote twisten in de Ned. Luth. Kerk zijner dagen, blz. 118-120).

Al spoedig na het gebeurde ontving Lange een beroep naar Alkmaar. Volgens synodale resolutie werd hiervan kennisgegeven aan Amsterdam en de drie naastliggende gemeenten. Amsterdam en één gemeente onthielden hun goedkeuring. Niettemin deed Lange ruim drie maanden na zijn gedwongen vertrek uit Leiden zijn intrede op grond hiervan, dat alleen kennisgeving, geen goedkeuring noodig was. Ondanks de krachtige verdediging van Joh. Colerus (zie hiervóór: Dl. II, blz. 165-171) werd op den 27en Aug. 1691 de Alkmaarsche gemeente met haar predikant uit de Fraterniteit (die gedurende een tachtigtal jaren alle Nederlandsche Luthersche gemeenten omvatte) gebannen.

Den 14en Sept. 1692 leidde Lange de eerste godsdienstoefening in de nieuwgebouwde kerk te Alkmaar. Hij was aldaar werkzaam van den 19en Aug. 1691 totdat hij den 15en Mei 1695 van haar afscheid nam wegens vertrek naar Gouda, waar hij den 2en Mei tevoren ten tweeden male beroepen was. Van dit beroep gaf de Goudsche kerkeraad terstond kennis aan het Amsterdamsche Consistorie en aan de drie naastliggende gemeenten, maar de goedkeuring werd geweigerd, en daar de kerkeraad niet van zins bleek de beroeping in te trekken, sloot Amsterdam nu ook de gemeente van Gouda buiten de Fraterniteit. Den 22en Mei 1695 deed Lange in haar midden zijn intrede. Hij diende haar echter nog geen twee jaren. Den 4en Maart 1697 overleed hij.

Op zijn dood vervaardigde Joh. Colerus een rouwdicht, dat in 1697 te 's-Gravenhage het licht zag onder den titel: Eere gedagtenisse v.d. Eerw. Godzal. en wel gel. Heere Ds. Laur. Lange, enz.

Lange was de Wittenbergsche richting toegedaan, wier kenmerken, in onderschei-

[p. 536]

ding van die der zgn. Nederlandsche richting, waren het vasthouden aan de letter der geloofsbelijdenis, het handhaven van de Luthersche Avondmaalsleer en het op den voorgrond stellen van de ubiquiteit.

Lange's naam is vereeuwigd op het mooi gesneden eikenhouten doophek, afkomstig uit de Ev. Luthersche kerk te Alkmaar, dat tegenwoordig bewaard wordt in een der South-Kensington Museums te Londen (Pont, N. Bijdr. VI, blz. 1).

Van L. Lange worden geen portretten vermeld. Behalve een Lijkrede na het overlijden van zijn ambtgenoot te Leiden Joh. Pechlinus. Leyden. 1690 (Bibl. Ev. Luth. Sem.) zag van Lange het licht:

Afgedwongen Verhael en Verantwoording.... Opgestelt over de beschuldiging; van de Gecommitteerdens der Amsterdammer Consistorialen, in hare soo genoemde Synodale vergaderinge, van.... 1696. tegens hem voorgebracht en tegens zyne uytsluyting van hare Broederschap, als oock d'uytsluyting der twee Gemeentens v. Alckmaer en Gouda, in hare Vergadering geconfirmeert en goet gekeurt.... Door ordre v.d. Eerw. Kerkenraed der Lutherse gemeente in Gouda. Gouda. 1696. 4^o. (48 blz.) (Bibl. Univ. Gent).

Litteratuur: Naamrol Pred. Augsb. Gel., blz. 60. - Loosjes, Naamlijst Pred. Luth. K. in Ned., blz. 158, 159. - Dez., Gesch. Luth. K. in de Ned. reg. - Bijdr. Gesch. Luth. K.V (1844), blz. 24, 58, 156, 160. - Pont, N. Bijdr. VI (1915), blz. 1-3, 7-9. - Oud en Nieuw, IV (1865), blz. 135, 142. - Schultz Jacobi, Luth. Gem. Rott., blz. 176. - Domela Nieuwenhuis, Luth. gem. Amst., blz. 130, 134, 137. - Manné, Reformatie, blz. 300-302, 339, 395, 425. - Molhuysen en Kossmann, N. Biogr. Wdb. IX, k. 574, 575 (art. v. F.S. Knipscheer). - Nav. X, blz. 148; XIV, blz. 292. - Knuttel, Bibliogr. v. Kerkg., blz. 174.