Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[Cornelis Pieter Lammers van Toorenburg]

Lammers van Toorenburg (Cornelis Pieter), geboren te 's-Gravenhage den 22en Nov. 1794, ontving aldaar voorbereidend onderwijs aan de Fransche en vervolgens aan de Latijnsche School. Bij het verlaten van deze laatste school wegens bevordering tot de academie hield hij den 5en Maart 1810 een oratio pro Thomâ, Servatoris Discipulo

[p. 504]

incredulitatis criminatione absolvendo. Met zijn moeder, die als weduwe in vrij benepen omstandigheden verkeerde, vertrok hij daarop metterwoon naar Leiden, waar hij op kosten van een meer bemiddelde bloedverwante studeeren zou, terwijl zijn moeder er als broodwinning een garen- en bandwinkel hield. Den 21en Maart 1810 werd hij ingeschreven in het album studiosorum der Leidsche hoogeschool, waar J.H. van der Palm en later ook J.W. te Water en E.A. Borger tot zijn leermeesters behoorden.

Den 6en Aug. 1816 praeparatoir geëxamineerd door het Prov. Kerkbestuur van Z.-Holland, en den 3en Oct. d.a.v. peremptoir door dat van Zeeland, deed hij den 1en Dec. 1816 intrede te Serooskerke (Schouwen) (m. Fil. I:18), na bevestigd te zijn door Ds. H.W. le Sage ten Broek, pred. te Haamstede (m. Hand. XVI:17b). Vandaar vertrok hij naar Dreischor, waar Ds. F. Pleyte, pred. te Zierikzee hem den 9en Apr. 1820 bevestigde (m. Joh. IV:35-38; intr. m. 1 Cor. IV:20; afsch. te Serooskerke 26 Maart m. Fil. I:6). Zijn derde standplaats was Cadzand, waar zijn bevestiging den 30en Sept. 1821 geschiedde door Ds. A. Pieterse, pred. te Zuidzande (m. Tit. II:7, 8; intr. m. 2 Cor. XII:9a; afsch. te Dreischor 16 Sept. m Pred. XII:13, 14). Den 20en Mei 1827 nam hij afscheid van de gemeente te Cadzand (m. Jud. vs. 20, 21) wegens vertrek naar Domburg, waar hij den 3en Juni d.a.v. bevestigd werd door zijn zwager Ds. G. Harlees, pred. te Ritthem (m. 2 Cor. II:14-17; intr. m. Lc. XVII:21b).

Op den duur waren de materieele zorgen voor zijn talrijk gezin, waarbij bovendien nog zijn moeder en een nicht inwonend waren, zóó drukkend geworden, dat hij besloot de noodige stappen te doen om predikant in Ned. O. Indië te worden, met dit gevolg dat hij bij Kon. Besluit van 19 Juli 1829 als zoodanig werd benoemd.

Den 11en Oct. d.a.v. nam hij afscheid van de Domburgsche gemeente (m. 2 Thess. III:1), waarop hij den 18en d.a.v. in de Groote Kerk te 's-Gravenhage als predikant voor O. Indië bevestigd werd door den Secretaris der Commissie tot der zaken der Protestantsche Kerken in Oost- en West-indiën, den emer. predikant B. Verwey (m. Jes. IX:1).

Vergezeld van zijn vrouw en kinderen en o.a. van den mede afgevaardigden leeraar W.C. Slingerland Conradi vertrok hij per zeilschip ‘Jonge Adriana’ den 23en Nov. 1829 van Hellevoetsluis; precies vier maanden later bereikte hij Batavia. Na voorloopig in den omtrek kerkdiensten te hebben geleid werd hem als plaats van bestemming aangewezen het eiland Amboina, waar hij als Maleisch predikant werkzaam zou zijn; maar het schip, waarmede hij den 29en Dec. 1830 op weg daarheen van wal was gestoken, raakte den 7en Jan. d.a.v. op de hoogte van Bali op een koraalrif vast; bij de zware schipbreuk, dientengevolge geleden, verloor hij al zijn goederen en redde hij nauwelijks met de zijnen het leven. Het verhaal dezer gebeurtenis vindt men, bijna geheel in zijn eigen woorden weergegeven in De Vriend des Vaderlands Dl. VII (1833), blz. 346-350.

Een week later zette hij den voet aan wal op het eiland Kangelang, waar hij met de hem vergezellenden, in bamboezen hutten geherbergd, ongeveer twee maanden verblijf hield. In de tweede helft van Maart 1831 kwam hij te Soerabaya. Hij vond daar een gastvrije ontvangst bij Ds. H.J. Ruempol, predikant aldaar, dien hij vervolgens een tijdlang in de Evangeliebediening ter zijde stond. Op een aanzoek om zich als Maleisch predikant aan de gemeente te Batavia te verbinden, ging hij niet in, omdat hij de voorkeur gaf aan een benoeming voor de sinds lang vacante gemeente te Makassar op Celebes. Den 25en Juli 1832 deed hij hier zijn intrede (m. Rom. XII:

[p. 505]

1). Na vierjarige werkzaamheid in deze gemeente nam hij den 7en Aug. 1836 afscheid van haar, waarop hij den 28en d.a.v. zijn intreepreek (t. 1 Tim. IV:8) hield te Semarang. In het volgende jaar had hij daar onder zijn gehoor Prins Hendrik der Nederlanden (Zie Boekz. 1837b, 127). Den 5en Aug. 1841 herdacht hij er zijn vijf-en-twintig jarige bediening (t. Hebr. XIII:8). Na een verblijf van dertig jaren in O. Indië repatrieerde hij met een verlof van twee jaar; in Oct. 1860 kwam hij in het vaderland aan. Hier ontviel hem in Juni 1861 zijn echtgenoote door den dood. Daarna keerde hij met zijn jongste dochter naar Indië terug, waar hij echter niet lang meer werkzaam was. In 1862 verkreeg hij op zijn verzoek eervol emeritaat met behoud van recht op pensioen. (Ned. Staatscourant 1862, No. 203, blz. 2, kol. 1). Nog eenigen tijd bleef hij te Magelang, totdat hij tegen het eind van 1863 voorgoed naar Nederland terugkeerde, waar hij in Febr. 1864 behouden te Rotterdam aanlandde. Eerst nam hij daarop zijn intrek te 's-Gravenhage. Van Oct. 1865 af bracht hij zijn laatsten levenstijd door ten huize van een zijner schoonzoons (Hageman), woonachtig op het buitengoed Oranjestein onder Stompwijk.

Afgetobd door de verschillende wederwaardigheden, die zijn deel waren geweest, waaronder behalve de vroeger geleden schipbreuk, de verliezen, die hem later getroffen hadden door de trouweloosheid van een Javaanschen bediende, en door een brutalen diefstal van meer dan f 4000, daarbij sinds lang gefolterd door rheumatisme en àl meer verzwakt naar lichaam en geest overleed hij levensmoede te Stompwijk den 14en Nov. 1866.

Lammers van Toorenburg genoot als predikant, die zijn werk zeer ernstig opnam, de algemeene achting. In de eerste drie Zeeuwsche gemeenten, die hij diende, was hij ook bijzonder bemind. Naar zijn eigen verklaring vond hij echter te Domburg van de zijde der gemeente niet die tegemoetkomende houding, die hem het scheiden van de vorige zoo pijnlijk had gemaakt.

In Oost-Indië behoorde hij tot die predikanten, die, hoewel de dubbele taak erkennende van den zendeling en den leeraar eener Europeesche gemeente, overgangen soms in grooten getale, soms ook van enkele personen bevorderden en in de hand werkten. Te Soerabaya doopte hij in 1832 een Chinees met zijn vrouw en twee kinderen.

Hij was ook een man van studie, die aan wat op wetenschappelijk theologisch gebied het licht zag, zelfs tijdens zijn verblijf in Indië zijn aandacht bleef wijden. Maar bijzonder was hij iemand van grondige taal- en litteratuurkennis, een vlijtig beoefenaar vooral van de oude klassieke Oostersche letteren, in verband met de verklaring van het Oude en het Nieuwe Testament. Deze voorliefde voor philologische studiën dankte hij volgens zijn eigen getuigenis aan den invloed van zijn leermeester Prof. van der Palm.

In 1843 benoemd tot buitenlandsch lid van de Maatschappij der Ned. Letterkunde te Leiden legde hij zich met geestdrift toe op de vakken, hem daarbij aangewezen, maar in 1855 bedankte hij voor dit lidmaatschap uit schaamte omdat hij meende niet genoeg te kunnen praesteeren. Zijn ambtsvervulling, die hij boven alles stelde, liet hem dit niet toe. Toch hield hij zijn letterkundige studie zoo veel mogelijk bij, steeds in de hoop dat hij, eenmaal in Nederland teruggekeerd, zich ongestoord daaraan zou kunnen geven. Aan deze verwachting heeft echter de uitkomst niet beantwoord. Toen het zoover was, waren hem, den toen reeds afgeleefde, nog slechts een paar jaren gegund.

[p. 506]

Bij de gebreken, die hem eigen waren, had hij zich doen kennen als iemand van edele inborst, hetgeen ook daaruit bleek, dat hij niet alleen meer dan een zijner naaste familieleden, maar ook anderen onbekrompen weldadigheid bewezen had, terwijl hij zelf het financieel vaak moeilijk had.

Hij was gehuwd met Johanna Maria Heemskerk, afkomstig uit Leiden. Uit dit huwelijk werden in Nederland negen en later in Indië nog zeven kinderen geboren.

Een portret van hem en zijn echtgenoote naast elkander op ongeveer zestigjarigen leeftijd bestaat, maar is niet in den handel gebracht.

Ten gebruike bij het catechetisch onderwijs bewerkte hij een Nieuw Kort Begrip der Chr. Godsdienstleer; tot het doen v. Belijdenis. Rotterd. 1821 (20 blz.) kl. 8^o. Later gaf hij in Indië nog twee vragenboekjes uit, nl. Het Eenvoudig Onderwijs in de Chr. Godsdienst verkort, volgens A. Brink. N. dr. Samarang (1844); gr. 8^o; een en ander maal herdr. o.a. in 1847 en 1848; in het Maleisch en Nederduitsch (het eene op de rechter- en de vertaling daartegenover op de linkerbladzijden). - Vragen en antwoorden over de Bijbelsche Geschiedenis, voor de Chr. Jeugd in N. Indië. Samarang 185:. 8^o. (J.A. van der Chys, Catal. der Bibl. v.h. Bataviaasch Genootsch. v. Kunsten en Wetensch. Bat. - 's-Grav. 1864, blz. 245).

Buitendien verscheen van hem in druk:

Prijsverhandeling, ten betooge dat de gansche Natuur het bestaan bewijst van haren Maker. In een studenten-vriendenkring, het gezelschap Studiis Consecratum, ingeleverd Leyd. 1815. (Een blad druks, waarvan slechts 30 afdrukken zijn genomen. Niet in den handel). - [C.P.L.] Feestzang, bij de plechtige installatie der Universiteit te Leiden, op den zesden Nov. 1815. Leyd. 1815, 8^o (16 blz.) (Kon. Bibl.). - Kerkelijke redevoering op den plegtigen Dank- en Bededag den 18 Junij 1817. Zierikzee. 1817. 8^o. (Kon. Bibl.). - Dankrede na den Oogst, uitgespr. den 22sten Aug. 1819. Zutphen. 1819. 8^o. - [Anon.] Leerrede over de Mij. v. Weldadigheid voor Nederlanders v. alle gezindheden. Zierikzee. 1820. 8^o. (ter aanbeveling v. gen. My.). - In. Nieuwe Bijdr. ter bevord. v.d. kennis en verbetering v.d. eeredienst enz. bij de Protestantsche Christenen (uitgeg. door H.W.C.A. Visser). Dl. II, blz. 145-166. - Verhandeling over den invloed v.d. geest dezer tijden op de achting voor de Godsdienstleeraars onder de Protestanten. Voorgelezen in de Ringvergad. te Brouwershaven.

Voorts verschillende bijdragen in het Maandblad en de Lettervruchten van het Departement der Mij. t. Nut v. 't Algem. te Sluis in Vlaanderen (1823-1830), o.a. Eenige opmerkingen over de vorming v.h. menschelijk karakter (Voorlezing). Mndbl. 1823 No. 1, 2, 3. - Den Wel Eerw. Zeer gel. Heere J.P.P. Clinge, bij zijn vertrek als Godsdienstleeraar v.d. Herv. Gem. te Oostburg n. die v. Ruinen. (Dichtregelen). Ald. 1823, no. 4. - Aan een vriend, toen hij den ouderdom van vijftig jaren bereikt had. In dichtmaat. Lettervr. 6e jrg. (1828), blz. 77-79. - Gedachten over de zelfbeheersching. Ald. (1828), blz. 161-171. - Gerrit Verdooren van Asperen (Vice-Admiraal in Kon. Ned. Dienst). In dichtmaat. Ald. 1829, blz. 78-80.

Aangezocht tot medewerking aan de Belgische Muzen-almanak bedankte hij hiervoor, wat vermoedelijk aanleiding gaf tot een vrij hatelijk artikel in het Belgische tijdschrift De Argus, No. 25 tegen bovengen. Lettervruchten.

Ook komen bijdragen van zijn hand voor in De Vriend des Vaderlands, uitgeg. vanwege de permanente Comm. der Mij. v. Weldadigheid. Jrg. 1827, blz. 68-70: Vaderland en menschheid (Gedicht). - Jrg. 1828, blz. 451, 452: Over den schroom der armen om

[p. 507]

naar de Koloniën der Mij. v. Weldadigheid te worden opgezonden. - Jrg. 1833, blz. 341-352: Een drietal brieven uit O.I. waarvan de tweede het verhaal eener belangrijke schipbreuk behelst. (Vgl. hiervóór blz. 504). - Jrg. 1836, blz. 455-463: Een tweetal brieven uit O.I.

Litteratuur: J.T. Bergman, Hulde aan C.P. Lammers v. Toorenburg, in leven Herv. Pred. In: Godgel. Bijdr. Jrg. 1867. 2e st., blz. 527-542. - v. Troostenburg de Bruyn, Biogr. Wdb. N.I. pred., blz. 253. - Dez., De Herv. Kerk in Ned. O.I., blz. 397. - Boekz. 1829a, 833, 884 (verslag v. zijn bevestiging als O.-I. pred.). - Tijdschr. Ter bevordering v. Chr. zin in N.I. (red. Ds. A.A.T. Mounier). Jr. 1855. I, 3, blz. 326-328. - Nagtglas, Levensber. v. Zeeuwen. II, blz. 18, 19. - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb. IV, k. 875 (art. v. Dr. J. Herderschee; zeer onvolledig). - Alb. Stud. L.-Bat, k. 1222.