Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[Jozua Lagus]

LAGUS (Jozua of Josias), afkomstig uit de stad Stolp in Pommeren, werd den 21en Febr. 1563 ingeschreven als student aan de universiteit te Heidelberg. (G. Toepke, Die matrikel der Univ. Heidelb. von 1386 bis 1662. II Th., S. 31). Twee jaar later werd hij daar ter plaatse predikant en conrector aan het paedagogium; P. Bockmühl noemt hem ‘Professor der Rhetorik am Collegium sapientiae in Heidelberg.’ (Ned. Arch. K.G. N.S. D. IX, blz. 303). Tevens werd hij benoemd tot lid van den

[p. 485]

Paltzischen Kirchenrath. Na den dood van keurvorst Frederik III door diens opvolger Lodewijk VI, Lutheraan en fel tegenstander van de Gereformeerden, uit Heidelberg verdreven, begaf hij zich naar de Nederlanden, waar hij een aanstelling ontving als rector der Latijnsche Scholen te Deventer. Den 27en Apr. 1580 als zoodanig ‘afgedankt’ (Dumbar t.a.p.) woonde hij korten tijd te Zutphen. Door de Geldersche Synode te Harderwijk 31 Mei-3 Juni 1580 werd aan het consistorie te Arnhem opgedragen aan den Stadhouder en den raad te verzoeken, zoolang hij ambteloos was in zijn levensonderhoud te voorzien. Als ouderling-afgevaardigde van Gelderland woonde hij in 1581 de Nationale Synode te Middelburg bij. Ter voldoening aan een bij haar ingekomen verzoek van de Kerkeraad van Amsterdam namens de Kerk te Danzig (ontstaan door vluchtelingen uit de Nederlanden), om haar een predikant te zenden, wees de Synode, uiterst beperkt in haar keuze als zij was, Lagus aan (Werken Marn.-Ver. S. III. D. V, blz. 250), mits de Gelderschen hem zouden afstaan. Inderdaad wilde men den bekwamen litterator te Zutphen gaarne behouden met het oog op een aldaar op te richten hoogeschool (L.H. Wagenaar, De Hervormer v. Gelderland. Levensbeschr. v. Joh. Fontanus, blz. 115). Om die reden had men hem in het voorjaar van 1581 al verhinderd, gehoor te geven aan een beroeping naar Leeuwarden, waarvoor Menso Alting, hem had aanbevolen mede in verband met de oprichting van de Latijnsche Scholen ter plaatse. Ditmaal echter gelukten de pogingen om Lagus voor Zutphen te behouden niet. Ten slotte moest men hem loslaten.

Evenals zijn voorganger te Danzig Peter Janszen (Petr. Joh. Uytenbogaert) had Lagus aldaar met allerlei moeilijkheden te kampen. Onder de clericale (Luthersche) partij ontbrak het niet aan felle tegenstanders van deze Nederlandsche Calvinisten. Hierbij kwam dat Lagus, die groote gaven voor den kansel bezat, behalve de leden zijner gemeente, ook velen, die daartoe niet behoorden, onder zijn prediking trok, zeer tot misnoegen van den Raad (E. Schnaase, Geschichte der Ev. Kirche Danzigs. 1863, S. 546 f.). Dat de gemeente in deze jaren sterk achteruitging had echter mede zijn oorzaak daarin dat aan Lagus' ijver niet weinig ontbrak en bovendien zijn handel en wandel onbehoorlijk waren. Een en ander gaf ten laatste ouderlingen en diakenen aanleiding zich om advies te wenden tot den Kerkeraad van Amsterdam, die thans bemerkte dat de aarzeling waarmee hij Lagus naar Danzig gezonden had, niet ongegrond was geweest. De Kerkeraad zag geen andere oplossing van de gerezen moeilijkheden dan deze, dat er aan Lagus' arbeid te Danzig een einde kwam. Het gevolg was dat deze in het voorjaar van 1585 zijn ontslag vroeg en vóór den herfst de stad verliet. Het verdient de aandacht dat Arnoldus Cornelii te Delft, die ook ditmaal in de vervulling der vacature te Danzig gemoeid was, aan Lagus den raad gaf niet terug te komen op het door hem gevraagd en verkregen ontslag.

Van Danzig begaf deze zich naar de Paltz, waar hij, toen reeds bejaard zijnde, vermoedelijk niet lang daarna overleden is.

Niet alleen de studie der godgeleerdheid, maar, naar het schijnt, ook die der rechten heeft Lagus beoefend. In het bijzonder op het gebied der klassieke letterkunde, met name als Latinist blonk hij uit. De in 1563 voltooide overzetting in het Latijn van den Heidelbergschen Catechismus ten gebruike voor Scholen en Kerken, waaraan hij tezamen met zijn zwager den philoloog Lambertus Ludolphi Pithopoeus, hoogleeraar te Heidelberg, gearbeid had, was dan ook in bekwame handen. Dat deze vertaling reeds in Januari 1563 zou hebben bestaan, zooals o.a. door Schotel t.a.p. wordt be-

[p. 486]

weerd, en dan, nadat de opdracht daartoe in het eind van 1562 gegeven was, in verbazend korten tijd zou zijn volbracht, berust op een misvatting; de hier bedoelde overzetting was vóór den 3 April 1563 gereed. (Zie hierover: M.A. Gooszen, De Heid. Catechismus. Textus receptus m. toelichtende teksten. Leid. 1890, blz. 3 n. 1).

Deze Latijnsche vertaling van den Catechismus was in hetzelfde jaar voorafgegaan door een andere, vervaardigd ten behoeve van de Gereformeerden in Noord-Duitschland, welke eveneens aan Lagus wordt toegeschreven, en getiteld is: Catechismus offte Christliche underricht, alse de in Kercken unde Scholen der Körförstelicken Paltz gedreven werdt. Uth dem Hochdüdschen in Sessische sprache gebracht. Z. pl. en j.

Lagus was gehuwd met Christofora Saurbyr (of Saurbuyr), zuster van de echtgenoote van bovengen. Pithopoeus. Onder diens in druk verschenen Poemata is opgenomen een Latijnsch gedicht (5 Nov. 1566), waarin hij op schertsenden toon Lagus uitnoodigt op het avondeten te zijnen huize, waar hij aantreffen zal Jan Gerritsz. Versteghe (Johannes Anastasius Veluanus), die gehuwd was met Pithopoeus' zuster Johanna. (Ned. Arch. K.G. N.S. Dl. IX, blz. 303).

Lagus moet nog een broeder Martinus gehad hebben die den 5en Nov. 1566 als predikant te Dossenheim (Amt Heidelberg) overleden is.

Een tweetal oorspronkelijke geschriften van Lagus hebben het licht gezien, nl.: Antwort auff Johann Marbachs und Joachim Mörlins Schrijfften wider die Heidelbergischen Theologen. Heidelb. 1565, en: Kurtze Antwort auff D. Selneckers Lügenhafftiges und lesterliches Tractätlein. Newstadt. 1581. Dat dit geschrift van Lagus ook reeds van veel vroeger tijd afkomstig was, blijkt wel uit: N. Selnecker, Bericht von der waren gegenwartigkeit des leibs und bluts unsers Herrn Jesu Christi in seinem H. Abendmahl. Samt Erklärung J. Lagi Pomerani, Item, Bedencken Ph. Melanchtonis uber der spaltung vom H. Abendmal. 1565. (Catal. de la Biblioth. de M. le Pasteur H.A.J. Lütge à Amsterd. 13-15 Juin 1910. Fr. Muller, Amst. 1910. No. 12).

Litteratuur: Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb. III, k. 729, 730 (art. v. Dr. A.A. v. Schelven). - Ypey en Dermout, Gesch. N.H.K., blz. 457 en Aant. - Werken Marn.-Ver. S. II, D. III, blz. 359, 363, 612; S. III, D. V, blz. 250, 251, 342. - Reitsma en v. Veen, Acta. IV, blz. 16. - J.H. Andreae, Conatus Hist.-Litt. de Gymnasio Heidelb. 1762. 8. - H. Alting, Hist. de Ecclesia Palatina, p. 82 sqq. - Epistolarum ab illustr. et clar. viris scriptarum centuriae tres. Ed. S.A. Gabbema. Harl. Fris. 1664. (Epist. LXXI .... D. Ottoni Chelidonio (dict. Swalue).... Leovard.) p. 706. - G. Dumbar, Het kerkelijk en wereltlijk Deventer, I, 307. - K.F. Vierordt, Geschichte der Reform. im Groszherzogthum Baden. 1847. S. 464. - Schotel, Gesch. Heid. Cat., blz. 64, 65. - Doedes, De Heid. Cat. in zijn eerste levensjaren, blz. 41-43, 61, 62. - J.F.A. Gillet, Crato von Crafftheim u. seine Freunde. II. Frankf. a. M. 1861. Beilagen no. 31, S. 494, 495. - G.J. Vos Azn., Amstels Kerkel. leven, blz. 180. - Stukken in Arch. v.d. Ned. Herv. Gem. te Delft.