Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[Pieter Jan Laan]

LAAN (Pieter Jan), geboren te Utrecht den 20en Apr. 1777 uit het huwelijk van Hendrik Arnoud Laan, Lid van het Wetgevend Lichaam der Bataafsche Republiek (den eenig overgebleven zoon van Prof. Petrus Laan, zie vor. art.) en van Sibilla Maria Meijer.

Na afgelegd praeparatoir examen den 20en Aug. 1800 beroepbaar gesteld door de Classis van Amersfoort en den 5en Nov. d.a.v. door dezelfde Classis peremptoir geexamineerd werd hij den 23en Nov. 1800 bevestigd te Zeist door Ds. J. Hinlopen, pred. te Utrecht (m. 2 Cor. II:37; intr. m. Rom. I:15, 16). Hij diende zijn eerste gemeente nog geen drie jaren; den 24en Juli 1803 nam hij van haar afscheid (m. Fil. IV:19, 20) en verbond zich den 31en Juli d.a.v. aan die van Amersfoort (m. 2 Cor. II:14), na bevestigd te zijn door Ds. C. Philippo, pred. ald. (m. Col. I:29). Den 23en Nov. 1825 herdacht hij er zijn 25-jarige Evangeliebediening (m. Hand. XXVI:22a), en den 31en Juli 1828 zijn 25-jarigen arbeid te Amersfoort (m. 3 Joh. :4).

Namens de commissie voor den bouw van een kerkgebouw voor de gemeente te Leusden hield hij bij de eerste steenlegging dier kerk den 19en Juni 1827 ‘een korte hartelijke toespraak’ (Gedenkschrift ter gelegenh. v.h. honderdjarig zelfstandig bestaan der Ned. Herv. Gem. te Leusden. 16 Dec. 1828-1928, blz. 13, 14).

Met ingang van 1 Jan. 1830 verkreeg hij op zijn verzoek eervol emeritaat wegens aanhoudende ongesteldheid, die hem reeds een jaar lang had verhinderd zijn dienst waar te nemen. Meer dan dertig jaren daarna bleef zijn leven gespaard. Hij bleef daarna te Amersfoort woonachtig totdat hij in Nov. 1854 zich metterwoon vestigde te Utrecht. Zijn zomerverblijf bleef hij houden in de omgeving van B aarn. Na eenige

[p. 441]

jaren te voren door een beroerte getroffen te zijn overleed hij te Utrecht den 8en Dec. 1862 op 85-jarigen leeftijd.

Ook als emeritus heeft Laan getoond dat hij de theologische studie niet verwaarloosde en dat de liefde tot het ambt, gedurende bijna dertig jaren door hem bediend, hem was bijgebleven. Hoewel toen reeds meer dan twintig jaren buiten dienst, herdacht hij den 24en Nov. 1850, in een prediking over Ps. XXXVII:25a te Hoogland gehouden, den dag, waarop hij een halve eeuw te voren in zijn ambt was bevestigd.

Op meer dan tachtigjarigen leeftijd schreef hij nog blijkens de Voorrede, gedateerd 25 Mei 1859, zijn in datzelfde jaar uitgegeven Verklaring van Zacharia's profetie (277 bladz.), bedoeld als weerlegging van de uitspraak van zeker Hoogleeraar, die de Voorzeggingen in den Bijbel hield voor ‘ijdele droomerijen van eene opgewondene verbeeldingskracht’.

Sepp t.a.p. rekent P.J. Laan nog tot de uitstervende Palmiaansche school en constateert dat hij met enkele anderen, nader aangewezen als mede behoorende tot die school, van van der Palm geërfd had de methode van schikken, plooien, van het vasthouden aan een hier en daar opborrelenden dubbelen zin, maar niet diens smaak. Prof. Bouman t.a.p. wijst ook ten opzichte van Laan deze uitspraak met verwondering en verontwaardiging af met het oog op de standvastigheid, waarmee deze de oorspronkelijke Hervormde leer tot in hoogen ouderdom, zoolang hem het schrijven mogelijk was, had gehandhaafd en verdedigd, al wijzigden zich de opvattingen rondom hem en al kreet het jongere geslacht in Nederland haar uit voor geheel verouderd.

P.J. Laan was gehuwd met Aagje Kaas, en na haar overlijden met Geertruid Campert (geb. te Nijkerk (G.), overl. te Utrecht 18 Mei 1859). Gegraveerde portretten van hem zijn niet bekend.

In afzonderlijke uitgaven verscheen van zijn hand: Opwekkende rede, uitgespr. in de Algem. Vergader. v.h. Ned. Zendelinggenootschap, op den 17 July 1834. Rott. 1834. 8^o. - Twee leerredenen bij gelegenh. v.h. eeuwfeest der Hervorming, geh. te Amersfoort op den 31en v. Wijnmaand en den 2en van Slachtmaand. Rott. 1817. 8^o. (Knuttel, Cat. Pamfl. VI, No. 24583). - Berigt aangaande de viering des H. Avondmaals, in de gem. te Amersfoort (m.e. inleid. v.d. uitgever). Utr. 1821. 8^o. (Vgl. Boekz. 1821a, 664). - Verhandelingen en Leerredenen over de Openbaring v.d. Apostel Joannes. (4 dln. in 3 bd.). Utr. 1832-1835. 8^o. (Kon. Bibl.). (Vgl. Boekz. 1833a, 163-175; 1834b, 547-565; 1836a, 299-317). - Gesprekken en Overdenkingen over des Heilands Geboorte, lijden, opstanding, hemelvaart, en uitstorting van den H. Geest. (8 stukjes). Rotterd. 1838. 8^o. (Vgl. Boekz. 1840a, 283-291). - Leerredenen over het Boek v. Daniël (2 tientallen). Utr. 1838, 1839. 8^o. (Vgl. Boekz. 1838b, 281-290; 1840b, 3-14). - Drie Verhandelingen over de Gezigten in het boek van Daniël, ten vervolge der leerredenen over hetzelve. Utr. 1840. 8^o. (Kon. Bibl.) (Vgl. Boekz. 1840b, 3-14). - De hope van den waren Christen op de verrijzenis zijns ligchaams in den jongsten dag, zooals de Apostel Paulus dezelve voorstelt, in het XVde Hfdst. v. zijnen eersten Brief aan de Korinthiërs, verklaard en bevestigd. Rott. 1834. 8^o. - Aanmoediging om ondanks allen tegenstand voort te gaan met de prediking v.h. Evangelie onder de Heidenen. Rott. 1844. 8^o. - Feestrede bij het vijftigjarig bestaan v.d. Ned. Zendelinggenootschap. Geh. 19 Dec. 1847. Amersf. 1847. 8^o. - De overeenkomst des Bijbels met zich zelven, in godsdienstige leeringen en zaken, benevens de oplossing der schijntegenstrijdigheden. Amst. 1851. 12^o. (Kon. Bibl.). - Verklaring

[p. 442]

der Godspraken door den Profeet Zacharia, met stichtel. en toepassel. uitwijdingen. (Uitgeg. d. de Vereen. tot. bevor. d v. Chr. lectuur). Amst. 1859. 8^o). (Kon. Bibl.).

Ter herinnering aan zijn dochtertje, dat na een ziekte van twee jaren hem door den dood ontvallen was, gaf hij in het licht: Leven en sterven van een vroeg godvreezend dochtertje. Rotterd. 1821, en het verlies van zijn jongsten zoon gaf hem een gedicht in de pen later gepubliceerd onder den titel: Klaag- en troostrede .... over den dood van zijnen jongsten zoon Jan Rudolf Laan, overl. den 15. Juni 1828 in den ouderdom v. 15 jaren en bijna 2 maanden. Amersf. 1830. 8^o. (Bibl. Ned. Lett).

De Boekzaal bevat van P.J. Laan de volgende bijdragen: Bij gelegenheid v.h. overlijden van den WelEerw. Heer H.J. Schregardus, In leven predt. te Amersfoort. Overl. den 21. Maart 1824 (Gedicht). (Jrg. 1824a, 485, 486). - Is de gelijkenis van den zaadzaaijer, volgens Mark. IV en Luc. VIII, uitgesproken vóór des Heilands slapen in het schip, en de uitwerping des Duivels uit een' bezetenen in het Land der Gadarenen (zie Marc. IV:35-V:17 en Luk. VIII:22-39) of moet men aannemen, dat onze Heer die gelijkenis hebbe opgegeven, lang na de gemelde gebeurtenissen, gelijk men zoude veronderstellen, wanneer men Matth. XIII met VIII:23-34 vergelijkt? - en, dewijl slechts een van beide schijnt waar te kunnen zijn, welk gevoelen, moet men dan kiezen, en op welke wijze kan men daarbij de Evangelisten met elkander overeenbrengen?’ (Jrg. 1841b, 464-483). - Gemakkelijke en zekere wijze, om, zonder almanakkennis, den weekdag te vinden van een gegeven datum der Chr. Jaartelling. (Jrg. 1850b, 65-71). - Verhandeling over den waren tijd van Jezus' geboorte, openbare prediking en kruisdood. (Jrg. 1850b, 445-467, 579-602). - Proeve eener tijdrekening van de Handelingen en geschriften der Apostelen en Evangelisten. (Jrg. 1851a, 713-734, b 49-69, 185-201). - Eenige aanmerkingen over de geschiedenis van Bileam, den zoon van Beör. (Jrg. 1852a, 161-175; 273-284). - Is er genoegzaam bewijs, of althans groote waarschijnlijkheid dat onze Verlosser, in de dagen Zijner omwandeling op aarde, broeders en zusters gehad hebbe in den eigenlijken zin des woords? (Jrg. 1852b, 345-357). - Simson. Richt. XIII-XVI. (Jrg. 1853a, 185-203, 312-329). - Esra. Eene karakterstudie. (Jrg. 1853b, 577-596). - De grootte van het tijdvak tusschen Adam en Christus. (Jrg. 1854a, 657-674).

Anoniem gaf hij uit: De Handhaver der Hervormde Godsdienst. In vertoogen. Rotterd. 1843-1846. (4 dln.). (Kon. Bibl.). (v. Doorninck, Verm. en naaml. Schr. II, No. 1556). Laan's opvattingen omtrent de H. Drieëenheid, hierin uiteengezet, vonden bestrijding bij den Frieschen schrijver R. van Hettinga in een tegenschrift, dat tot doel had ‘de leer des Bijbels’ dienaangaande te verdedigen en nader toe te lichten. (Vgl. hiervóór Dl. III, blz. 788).

In de Jaarboeken v. Wetensch. Theologie. D. VII (1848), blz. 301-322 komt een art. van zijn hand voor onder het opschrift: De gronden ter bestrijding der echtheid van Mattheus XII:40 (aangevoerd door den hoogleeraar J.H. Scholten).

Voorts in J. Heringa El. zn. 's Kerkelijke Raadvrager en Raadgever. Dl. III. St. II (1841) (bezorgd door Prof. Dr. H.E. Vinke), blz. 1-38: Verhandel. over het minder of meer geoorloofde, gepaste en doelmatige van het houden van Algemeene Dank- en Bededagen. Met een Brief ten geleide, aan den Hoogl. Heringa El. z.

Hij was een der medewerkers aan het tijdschrift Geloof, hoop, liefde. Woorden v. ernst en stichting in de stille uren des huisselijken levens. Onder red. v. J.G. Verhoeff. Arnh. 1855-1860. 8^o.

Ook het door O.G. Heldring geredigeerde tijdschrift De Vereeniging ‘Chr. Stemmen’

[p. 443]

bevat tal van artikelen van P.J. Laan, waarvan het laatste na zijn overlijden gepubliceerd werd in Dl. VII (1863), blz. 413-436: Verhandel. over Handel. XXVI:26c ten beproeve van hen, die eenige leiding noodig hebben tegen de zoogen. Moderne Godgeleerdheid en andere dwalingen van onzen tijd. (Gedateerd Oct. 1862). Deze Verh. verscheen ook afzonderlijk in overdr. onder den titel: Het is in geen hoek geschied. Naar de uitspraak v. Paulus. Handel. XXVI:26c. Laatste woord aan de gemeente. Amst. 1863. 8^o.

Litteratuur: Hs. Borger. - Sepp, Pragm. Gesch. Th., blz. 240. - H. Bouman, De Godgeleerdh. en hare beoefenaars in Ned., blz. 299, 300. - Boekz. 1862b, 743. - Mededeel. v.d. Hr. W.M.C. Regt.