Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[p. 83]

[Salomon Sieuwert de Koe]

Koe (Salomon Sieuwert de), den 6en Januari 1842 te Woudsend geboren als zoon van Anne Cornelis de Koe en Wilhelmina Arnolda de Mol Moncourt, werd den 4en Februari 1863 te Groningen als student ingeschreven, maar ging na een paar jaren te Utrecht studeeren, waar hij zich op 5 October 1865 liet inschrijven. Reeds in dien tijd openbaarde zich zijn werkzame geest op verschillend terrein. In zijn geboorteplaats kwamen in den tijd van de hooioogst vele Duitsche maaiers, die de Zondagen in de herberg doorbrachten en De Koe poogde dit kwaad te bestrijden, door in een schuur voor hen in het Duitsch te prediken en aldus hun geestelijke kracht te versterken. Daarnaast speelde hij in het Utrechtsch studentenleven een rol van beteekenis: met eenige andere rechtzinnige theologen richtte hij een kiesvereeniging voor de Senaatsverkiezingen in het Corps op, omdat uitsluitend liberalen in den Senaat zitting hadden. Bij de verkiezing in 1868 behaalde zijn partij de overwinning en werd hij zelf tot ab-actis gekozen, waartegen de andere partij een motie indiende. Kort daarna werd een commissie benoemd ter voorbereiding van een geheele herziening der Corpswet, waarin ook De Koe zitting had.

Na in October 1869 door het Provinciaal kerkbestuur van Utrecht tot den predikdienst te zijn toegelaten, ontving De Koe den 21en November d.a.v. een beroep naar Lienden, dat hij aannam en waar hij den 6en Maart 1870 door Prof. Valeton van Groningen bevestigd werd. Hij diende deze gemeente tot 6 October 1872, toen hij, in Juli van dat jaar naar Buitenpost beroepen, te Lienden afscheid preekte en zich één week later aan zijn nieuwe gemeente verbond. Hier bleef hij slechts zéér kort, daar hij in November 1873 een beroep naar Utrecht ontving, waar hij, na door Beets te zijn bevestigd, op 1 Februari 1874 intrede deed met een leerrede, in druk verschenen onder den titel: Jezus' geheel eenige persoonlijkheid, de maatstaf voor de bediening des Evangelies in Zijne gemeente. Joh. XIV:6 (Sneek 1874). Eén week te voren had hij te Buitenpost afscheid genomen met een insgelijks uitgegeven leerrede: De afscheidsgroet van een dienaar van Christus aan zijne geliefde gemeente. Coll. II:5-7 (Sneek 1874). Doch dit korte verblijf in Friesland, heeft hem, ook Fries van geboorte, mede aangespoord, met kracht op te treden tegen de macht, die de floreenplichtigen in de Hervormde kerk in Friesland uitoefenden (zie over deze kwestie o.a. Vos, Groen van Prinsterer en zijn tijd, II, 339 vv.). In de Christelijke Stemmen van 1874 vestigde hij de aandacht op dezen door hem ten sterkste afgekeurden toestand, in zijn artikel: De gevangenschap der Friesche kerk, dat in hetzelfde jaar ook afzonderlijk uitkwam, terwijl hij het volgend jaar met M.W. Oppedijk en F.J.P. Moquette uitgaf: De vrijmaking der Friesche kerk. Onderzoek naar recht en roeping der Friesche gemeenten tegenover ‘de floreenplichtigen van den Hervormden godsdienst’ in zake het beheer der kerkelijke goederen (Sneek 1875). Dit geschrift is van de hand van De Koe; rechtskundige adviezen van de hoogleeraren Gratama en De Geer zijn eraan toegevoegd. Ook nam hij zitting in het bestuur van den Anti-floreen-bond, in October 1875 opgericht, en na zijn overlijden werd terecht van hem getuigd: ‘Dat de onrechtmatige macht der floreenen is gebroken, moet óók aan zijn nadrukkelijk optreden toegeschreven worden.’

Het is niet te verwonderen, dat het predikambt te Utrecht in 't begin De Koe's tijd voornamelijk in beslag nam en dat slechts nu en dan iets van zijn hand in druk verscheen. Een adventspreek: Lamech's verwachting. Naar Gen. V:29 (Utr. 1874) behelsde tevens ‘een Afscheidswoord aan de gemeente van Utrecht van Dr. B. ter Haar, hoogleeraar en academie-prediker’, die vroeger De Koe's leermeester was geweest en

[p. 84]

wegens een chronische bronchitis genoodzaakt was, op 68-jarigen leeftijd emeritaat te nemen. Verder gaf hij in de Christelijke Stemmen van 1875: Adviezen over de synodale voorstellen in zake art. 11 Algemeen Reglement en regeling van het beheer, 30 Juni 1875, ook afzonderlijk verschenen (Amst. 1875) en in datzelfde tijdschrift een artikel over Orgelgebruik (Jaarg. 1876, blz. 764 vv.). Enkele jaren later verscheen zijn Rouwklacht bij den dood van Z.K.H. Willem, prins van Oranje (Utr. 1879), terwijl hij zijn medewerking verleende aan: Geloofsgetuigen. Galerij van Christelijke vrouwen, 3 dln. (Amst. 1879, 1880) en Bouwsteenen. Tijdschrift voor inwendige zending (Utr. 1882 en volg. jaren).

Inmiddels had De Koe zich ook op degelijke wijze aan meer wetenschappelijke studie gewijd en zoo mocht den 2en Mei 1883 de Utrechtsche predikant op 41-jarigen leeftijd aan de Universiteit aldaar tot doctor in de godgeleerdheid promoveeren op een dissertatie over De Conjecturaal-critiek en het Evangelie naar Johannes (Utr. 1883), die van groote vlijt, nauwkeurige kennis en veel scherpzinnigheid getuigt. ‘Haar resultaten zijn voor de beoefenaars en vrienden der Conjecturaal-Critiek niet bemoedigend, daar zij in de oogen van Dr. De Koe zeer weinig genade vinden’ (Bronsveld, in Stemmen v. Waarh. en V., 1883, I, 658). In hetzelfde jaar gaf hij nog een Beoordeeling van: J.I. Doedes, Het gezag en de waarde der handschriften van den Griekschen tekst des N.T., en deze geschriften vestigden zoozeer de aandacht op hem, dat, toen de Groningsche hoogleeraar J. Cramer in 1884 als opvolger van Beets te Utrecht benoemd werd, de opengevallen leerstoel te Groningen De Koe werd aangeboden, die op 26 October 1884 zijn inaugureele rede hield over Het algemeene en het bijzondere in het geschiedkundig deel der christelijke godgeleerdheid (Gron. 1884). Als hoogleeraar gaf hij onderwijs in de Oud-Christelijke letterkunde, de geschiedenis van het Christendom en de geschiedenis van de leerstellingen van het Christendom. Slechts anderhalf jaar heeft De Koe in dit ambt werkzaam mogen zijn; reeds den 23en Maart 1886 overleed hij, door zijn vroegeren ambtgenoot Dr. Bronsveld geroemd als ‘een degelijk man’, die veel goeds gedaan en gesteund heeft (Stemmen v. Waarh. en V., Jaarg. 1886, blz. 489).

Behalve hetgeen reeds vermeld is, gaf De Koe in druk: De tijd, waarin Jezus optrad, vrij n.h. Hoogd. van Dr. M. Seydel (Utr. 1885), waarvan een aankondiging voorkomt in Stemmen v. Waarh. en V., 1885, 659. Van zijn Bijbelverklaring voor het volk, met E. Barger, G.J. v.d. Flier en J. Groenewegen ondernomen, en evenzeer in de Stemmen v. W. en V. aangekondigd (1884, I, 220), verscheen slechts ééne aflevering (Delft 1884). Na zijn dood werden in Homiliarium. Verzameling van uitgezochte leerredenen, dl. I, Feeststoffen (Utr. 1896), nog preeken van zijn hand opgenomen.

Den 24en Juni 1880 was De Koe te Utrecht gehuwd met Jonkvr. Isabella Antoinette Michielena Cornelia van Asch van Wijck, geb. 1851, die in 1911 overleed, nalatende twee dochters en één zoon.

Litteratuur: Reitsma, Herv. en Herv. K., 815. - Vos, Groen v. Prinsterer, II, 343. - Knuttel, Bibl. v. Kerkg., 43, 104, 169. - v. Vredenburch, Schets v.h. Utr. Stud. leven, 138. - Acad. Groningana 1614-1914, 207. - Alb. Stud. Rh.-Tr., 472. - Alb. Stud. Gron., 327, 630. - Hs. Borger. - Mededeelingen van Ds. Croon te Woudsend en den heer De Regt te Alphen a/d Rijn.