Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[Willem Christiaan Henri Kocken]

Kocken (Willem Christiaan Henri), geboren den 17en Januari 1847 te Djocjakarta als zoon van Wilhelmus Petrus Hiëronimus Kocken en Eugenia Maria Frederica Nieuwenhuys, verloor reeds op zesjarigen leeftijd zijn vader, waarna zijn moeder met haar zoon en drie dochters naar Nederland kwam. Oorspronkelijk Roomsch, ging het gezin onder den invloed van een familielid, den straatprediker Esser, tot de Ned. Hervormde kerk over. De jonge Kocken besloot, zich aan het predikambt te wijden en liet zich, na het gymnasium te Utrecht bezocht te hebben, den 5en September 1865 als student aan de Universiteit aldaar inschrijven. Gedurende zijn studietijd tot dieper inzicht in zijn geestelijken toestand gekomen, onttrok hij zich aan het gewone studentenleven en trad meermalen op in evangelisaties. In Mei 1871 door het Provinciaal kerkbestuur van Utrecht tot den predikdienst toegelaten, ontving hij beroepen naar Westmaas, Leerbroek en Kockengen, waarvoor hij bedankte, maar nam het beroep naar Moerdijk aan, dat op 29 Juni 1871 op hem was uitgebracht en waar Ds. Felix hem had aanbevolen. Na bevestigd te zijn door zijn zwager, Ds. De Gaay Fortman, deed hij den 3en September 1871 zijn intrede.

Al spoedig wekten het ongeregeld kerkbezoek van zijn gemeente en de veelvuldige ontheiliging van den Zondag Kocken's verontwaardiging op, zoodat hij reeds op 19 November 1871 met instemming van zijn kerkeraad afkondigde, dat met 1 Januari 1872 de kerkelijke tucht zou worden toegepast op hen, die ergerlijk leefden of den Zondag ontheiligden; wie zich uit vrees voor broodsgebrek aan dit laatste schuldig maakte, zou alleen van het Avondmaal worden uitgesloten. Tegen dit besluit bracht één der gemeenteleden, nl. de stationschef, zijn bezwaren in bij het Classicaal bestuur, dat een commissie uit zijn midden naar Kocken zond ter nadere bespreking, maar niet met hem tot overeenstemming kon komen. Kocken ging intusschen op den ingeslagen weg voort en weigerde doopouders, die zich onverschillig toonden omtrent de ontzegging van het Avondmaal, tot beantwoording der doopvragen toe te laten. Nu bracht het Classicaal bestuur de kwestie bij het Provinciaal

[p. 78]

kerkbestuur en gaf als zijn meening te kennen, dat Kocken handelde in strijd met art. 29 van het Reglement op de Kerkeraden. Kocken, die tevoren niet op dat artikel was opmerkzaam gemaakt, gaf de juistheid van deze meening toe en liet het gewraakte besluit intrekken, maar verklaarde toch de toediening van den doop te zullen weigeren, als hij meende dit te moeten doen en dit niet in strijd was met Gods Woord en de Synodale reglementen. Het Provinciaal kerkbestuur vond hierin aanleiding, hem den 11en December 1872 in zijn ambt te schorsen; ook Rullmann acht Kocken's houding in dezen in menig opzicht onverdedigbaar en zijn standpunt omtrent het toedienen van den Doop verre van onbetwistbaar. Kocken ging in hooger beroep bij de Synode, die het besluit van het Provinciaal kerkbestuur bevestigde, welk vonnis van verschillende kanten critiek ondervond: het moderne weekblad De Hervorming erkende, dat de Synodale wetgeving op dit punt niet volledig was, en Dr. A. Kuyper noemde in het Zondagsblad het vonnis kortweg onverdedigbaar.

Kocken zelf kwam thans tegen het hoogste kerkelijk bestuur rechtstreeks in verzet en kondigde op 13 Maart 1873 openlijk af, dat hij de Synode niet zou gehoorzamen. Kerkeraad en stemgerechtigde leden waren op zijn hand, zoodat hij ondanks de schorsing met de wekelijksche prediking in de kerk voortging. Toen volgde op 16 April 1873 Kocken's ontzetting uit het ambt en uit het lidmaatschap der Ned. Herv. kerk, waarna hij over deze zaak in 't licht deed verschijnen: De vraag: Wat is te Moerdijk geschied? beantwoord. Mededeeling der Officiëele bescheiden, voorafgegaan van eene Inleiding. Eerste gedeelte (Utr. 1873), weldra gevolgd door een Tweede gedeelte (Utr. 1873) en een Derde gedeelte. Uitspraken der Synodus contracta en van het Provinciaal Kerkbestuur van Noord-Brabant, benevens de processtukken (Utr. 1874).

In den bestaanden toestand kwam echter geen verandering: Kocken bleef preeken, woonde in de pastorie en wilde het archief niet afgeven. Thans werd de zaak voor de rechtbank te Breda gebracht, waar Kocken zichzelf op 10 Februari 1874 verdedigde, maar bij vonnis van 31 Maart d.a.v. in het ongelijk werd gesteld. De Rechtbank achtte het een zuiver kerkelijke zaak, waarin zij de beslissing der betrokken kerkelijke colleges eerbiedigde. Nog gaf Kocken het niet op en ging in hooger beroep bij het Provinciaal Hof te 's-Hertogenbosch, waarvoor hij zich verdedigde in een Pleitrede uitgesproken voor het provinciaal Geregtshof van Noord-Brabant op den 5en Januari 1875, die in 't licht verscheen. Het Hof verklaarde echter wegens den vorm het appèl niet ontvankelijk. Om de proceskosten te kunnen voldoen, werden Kocken's goederen verkocht, waarover hij een Open brief aan de leden van het Provinciaal Geregtshof te 's-Hertogenbosch, bij gelegenheid der regterlijke verkooping mijner onroerende goederen. Met bijlagen (1875) publiceerde, maar nog wilde hij het archief niet afgeven. Ook deze zaak werd bij de rechtbank te Breda aanhangig gemaakt, die Kocken opriep, om voor haar te verschijnen. Gedachtig aan de reden, waarom hij bij het vonnis dier rechtbank van 31 Maart 1874 in 't ongelijk was gesteld, achtte Kocken het raadzaam, een vruchtelooze procedure te vermijden en leverde thans het archief over. De redenen, die hem daartoe bewogen hadden, zette hij uiteen in: Waarom ik niet ten tweeden male voor de Regtbank te Breda verschenen ben? Eene vraag volgens belofte per brief beantwoord (1875).

Toch bleef Kocken zich als de Ned. Hervormde predikant van Moerdijk beschouwen, waarin zijn kerkeraad hem steunde. In 1876 gaf hij dan ook eene Memorie van toelichting uit naam en op last van den Kerkeraad en van de Kerkvoogdij der

[p. 79]

Ned. Herv. gemeente Moerdijk, Z.E. den Minister van Finantiën toegezonden. Dit waren kerkeraad en kerkvoogdij, die hem in zijn verzet steunden. Hij wilde dan ook geen vrije gemeente vormen, voelde geen behoefte, zich bij de Afgescheidenen aan te sluiten, en kon zich ook niet vereenigen met de wijze, waarop Dr. Kuyper den strijd wilde voeren. Voor Kohlbrugge's denkbeelden toonde hij veel te gevoelen, niet alleen door de uitgave van Een brief aan en twee brieven van wijlen dr. H.F. Kohlbrugge, ten nutte der christelijke kerk in Nederland uitgegeven (1879), maar ook door het Voorwoord, gegeven bij een werkje van C. Hemmington: De leer der volmaaktheid of Het hooger Christelijk leven. Eene onschriftuurlijke en zielverdervende leer. Uit het Engelsch door F.W. Wagner (1876). Hij wijst daarin ook op de overeenkomst tusschen Kohlbrugge's ontzetting uit het ambt en hetgeen hemzelf te Moerdijk geschied was. De vergelijking mist niet allen grond, ook omdat beiden eenzame figuren bleven, maar het is daarbij niet te ontkennen, dat Kocken zijn zaak en zichzelf veel schade heeft gedaan door een scherp oordeel over hen, die het niet met hem eens waren. In zijn Antwoord aan den Heer M.S. Bromet op zijne circulaire betreffende het werk: ‘D.L. Moody en zijn werk in 's Heeren wijngaard’ (Culemb. 1875) heeft hij over verscheidene vooraanstaande personen op een zoo hatelijke wijze geschreven, dat bij sommigen de sympathie, die zij voor hem voelden, geheel verdween.

Kocken is voor zijn gemeente blijven preeken tot 4 September 1881, toen hij zijn laatste leerrede gehouden heeft over den tekst: ‘Zijt gijlieden bereid’. Den 17en Juni 1882 overleed hij in het krankzinnigengesticht te Dordrecht en werd in die stad begraven. Hij was gehuwd met Elize van der Stok (1845-1903).

Behalve het reeds genoemde, gaf Kocken de volgende geschriften in 't licht: Nog iets over de zoogenaamde geestelijke beweging in Engeland. Antwoord aan ‘De Standaard’ op eenige artikelen over het gebeurde met den Heer Pearsall Smith, benevens eene toelichting der Zaandamsche schutters-kwestie (Culemb. 1876). - Leerrede over Matth. 28:18-20. Hemelvaartspreek van Maarten Boos, in leven Roomsch Priester en Pastoor. Om hare voortreffelijkheid uit het Hoogduitsch vertaald (1879). - De komst van Jezus Christus. Eene leerrede voor Kerstfeest en Nieuwjaar. Uit het Hoogduitsch van Maarten Boos (1880).

Een portret van Kocken is opgenomen in Rullmann, De strijd voor kerkherstel enz.

Litteratuur: Rullmann, De strijd voor kerkherstel in de Ned. Herv. kerk der XIXe eeuw, Reg. - Knuttel, Bibl. v. Kerkg., 169. - Alb. Stud. Rh. Tr., 469. - Vele gegevens, vooral betreffende Kocken's geschriften, dank ik aan de mededeelingen van Mr. B. de Gaay Fortman, te Amsterdam.