Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[David Knibbe]

KNIBBE (David), vermoedelijk behoorende tot een uit Vlaanderen uitgeweken geslacht, waartoe aanzienlijke kooplieden behoord hebben, werd den 13en Juli 1639 te Middelburg geboren uit het huwelijk van David Knibbe en Petronella Radermacher. Nadat hij zijn studiën had volbracht (aan welke hoogeschool is niet gebleken) werd hij als proponent beroepen te Barsingerhorn, waar hij de bediening aanvaardde in 1663. In 1667 vertrok hij naar Purmerend (ber. 13 Juni) en in het volgende jaar vandaar naar Leiden, waar hij als eerste 11e pred. ald. den 29en Juli 1668 bevestigd werd. In Nov. 1671 naar Amsterdam beroepen, bedankte hij hiervoor. Meer dan dertig jaren lang diende hij de Leidsche gemeente tot den 8en Nov. 1701, toen hij des avonds plotseling overleed aan een beroerte, die hem des namiddags in de Marekerk had getroffen, nadat hij des morgens in dezelfde kerk had gepreekt over Rom. V:14.

Knibbe stond te Leiden in hoog aanzien. Hij werd gehouden voor een der uitnemendste predikers van zijn tijd, niet alleen om zijn uiterlijk optreden, maar ook om vorm en inhoud van zijn preeken. Hij gold als voorbeeld voor aanstaande predikanten, te Leiden studeerende, aan wie hij ook te zijnen huize homiletische lessen gaf. Deze lessen zijn later in druk verschenen in zijn Manuductio ad oratoriam sacram etc. Hij wil dat men niet ieder woord van den tekst op zichzelf zal verklaren, maar den zin zal ontwikkelen. Als inhoud en doel der predikatie stelt hij op den voorgrond dat zij leiden moet tot kennis der waarheid, die naar de Godzaligheid is, zooals hij zelf die nog omschrijft in de ‘Voorreden’ van het eerste deel van zijn verklaring van Den Sendbrief des Apostels Pauli aan de Colossensen. Eenerzijds verzet hij zich tegen een preekwijze, waarbij men de verklaring verwaarloosde, om terstond over te gaan tot de ‘leering’, d.w.z. tot het voordragen van eigen geliefkoosde meening; anderzijds tegen een langdradig en vaak spitsvondig uitpluizen van den tekst met omhaal van allerlei geleerdheid, maar zonder ernstige en krachtige toepassing op het leven. Zijn eigen preeken stellen echter in dit opzicht teleur. Ze zijn bijna zonder uitzondering in den stijl der veroordeelde analyse, niet vermijding weliswaar van noodelooze geleerdheid, maar niet van de even noodelooze omslachtigheid, zoo sterk door hem zelf veroordeeld. Het

[p. 56]

‘Schriftuurlijke’ is bij hem ontaard in een opeenstapeling van Schriftuurplaatsen. Dit zal zeker den gunstigen invloed van zijn homiletisch onderwijs hebben geschaad. Zijn Voetiaansche richting kwam sterk uit in wat hij den hoofdregel voor de Homiletiek achtte: ‘duo requiruntur ad concionem: studia et praeces’, geheel overeenkomstig den zin van Voetius.

Hij was waarschijnlijk de eerste homileet van eenige beteekenis, die begon met de gewoonte om teksten te plaatsen of te behandelen vóór de Catechismuspreeken. (G Keizer, De Catechismusprediking voor onzen tijd, in: Geref. Theol. Tijdschrift 22e Jrg. (1921), blz. 249).

Zijn Leere der Gereformeerde Kerk volgens de order van den Heidelb. Kat. verklaart werd steeds gerangschikt onder de uitstekendste werken over den Catechismus; zij was gedurende de 17e en 18e eeuw algemeen in de vaderlandsche kerk in gebruik en was ook in de tweede helft der 19e eeuw nog niet vergeten. Met het door hem opnieuw uitgegeven Korte Vraageboekje van J. Borstius (zie hierna) verdrong zijn eigen Katechisatie over het Kort Begrip de in zwang zijnde leerboekjes; door hun eenvoudigheid en bevattelijkheid bleken beide meer geschikt voor de jeugd.

Bij resolutie van Curatoren en Burgemeesteren te Leiden van 26 Febr. 1685 werd zijn naam (naast dien van zijn ambtgenoot J. Trigland) geplaatst op een voordracht van twee, en bij resolutie van 14 Sept. 1699 (met die van Prof. Herm. Witsius te Leiden en van Prof. P. Hulsius te Groningen) op een drietal voor de benoeming van Regent van het Staten-College.

Als afgevaardigde van de classis Leiden en Neder-Rijnland woonde hij de Z.-Holl. synode te IJsselstein bij van 3-13 Juli 1696, waar hij tot kerkvisitator in gen. Classis en correspondent naar N.-Holland werd benoemd.

Hij was gehuwd met Magdalena Vergenst en liet bij zijn overlijden, behalve een dochter (gehuwd met Ds. Abr. Abeingers pred. te Grijpskerke), drie zoons na, van wie één, zijn naamgenoot, hierna volgt.

Van hem bestaat een portret op 49- en een op 56-jarigen leeftijd, het laatste met een 4 reg. Latijnsch onderschrift van J. Trigland. (Vgl. Lantsheer en Nagtglas, Zelandia illustr. I, blz. 354; Fr. Muller, Cat. v. Portr., No. 2947-2950; v. Someren, id. II, No. 2985*.

Van D. Knibbe zag het licht:

Kentekenen der Genade Gods in XVI Predikatiën. Leid. 1678. 4^o. - De hand Gods, uytgestrekt in het oordeelen en bewaren van Zijn Kerk, aangeweesen in de uytbreidinge v. 1 Petr. Kap. IV:17, 18, 19, Jes. Kap. IV, Ps. XLVI, nevens eenige Mengelstoffen over verscheyde Texten der H. Schriftuur. Hier is ook by gedaan de Wederlegging v.d. Dwalinge der Schoristen of soo genoemde Hebreën. Leid. 1682. 4^o., ald. 1696. 4^o.; ald. 1704. 4^o. (In een verhandeling, die in dit werk van Knibbe voorkomt, bestrijdt hij, zooals te voren Fruytier e.a. gedaan hadden, de leeringen der Hebreeuwen en Hattemisten. De Mengelstoffen bevatten verschillende vroeger in 8^o gedrukte preeken van zijn hand, nl. over Jer. XXX:21; De Fonteynen en Hoven v.d. Edelen in den Lande, geestelyk overgebragt enz., over Hooglied IV:15, 16; De dood der Vrienden Christi, over Joh. XI:11, op het overlijden van J. Godschalk, pred. te Leiden (1676) (Bibl. N.L.); Israëls Rouwbedrijf over den dood v. Samuel, over 1 Sam. XXV:1, bij gelegenh. v.h. overlijden v. Josias v.d. Kapelle, pred. te Leiden (1696); Davids vadervermaan aan syn Soon, uyt 1 Kron. XXVIII:9, 10, ter bevest. v. zijn zoon D. Knibbe te Leiderdorp. (Zijn Weder-

[p. 57]

legging v.d. dwalingen der soo genaemde Hebreën raakende het Bidden was eerst uitgeg. ond. den titel: Klaar en Sedig Onderwys enz.). - Voorts: Noodige Verdediging.) - Leere der Genade Gods in Christo Jesu. Uytgebreit in XVI Predicatiën over Col. I vs. 12-23. Leid. 1687. 8^o.; ald. 1694. 8^o. - Katechisatie of Kort Begrip der Chr. Religie, getrokken uyt den Heydelb. Katechismus, dienstig tot dagelykse Huysoeffening, onderwys voor de jeugd, en alle die haar ten Avondmaal willen begeeven. Leid. 1689. 8^o. - Katechisatie over het K. Begrip der Chr. Geref. Religie. Getrokken uyt den Heidelb. Katech. enz. De 10e dr. verm. en verbet., v.d. drukfouten gesuyverd, ende Lessen v.d. Sondagen v.d. groote Katech. verdeelt. Leid. 1701. 8^o. (U. Bibl. Amst.). Verm. dr. m. bijv. v. geestel. gesangen en gebeden. Middelb. 1718. 8^o; 22e dr. Leid. 1752. 8^o. - Clarissimi ac Doctissimi D. Johannes Hoornbekii SS. Theol. Doctoris, in Ecclesia et Acad. L. Bat. Prof., Socinianismi confutati Compendium, ipsissimis Cl. Auctoris verbis concinnatum in usum SS. Theol. Studiosorum, L. Bat. 1690. 12^o. - Onderwys hoe een gelovige in het N. Test. moet bidden. Leid. 1690. 8^o. - De Leere der Geref. Kerk volgens de order v.d. Heidelb. Katechismus verklaart, bevestigt en tot oeffening der Godsaligheyd toegepast, vermeerderd, verbeeterd en voor yder Sondag met een ontleedende Tafel verrykt als meede een Kort onderwys om een Predikatie met order te hooren en te herhaalen. Leid. 1692, 1694. 8^o; 9e dr. ald. 1772. 8^o. - Den Sendbrief des Apostels Pauli a.d. Colossensen Schriftmatig verklaart en tot geestelyk gebruik toegepast. 2e dr. Leid. 1694. 2 dln. 4^o. (Hoogd, vert. v. A. Plesken: Die Kolosser in 108 Pred. erklärt. Franckf. 1708. 4^o). - De Brief v. Paulus aan de Ephesen schriftmatig verklaart en geestelyk toegepast. 1694. 2 dln. 4^o. (Hoogd. vert. in 1698). - De Heydelb. Catechismus verklaart. Leid. 1694. 2 dln., 8^o; 9e dr. ald. 1772. 8^o. - Kort onderwys v.d. Predik order. Leid. 1696. 8^o; z.p. en j. (Leyd. 1712). - Manuductio ad Oratoriam Sacram, Doctorum Praeceptis, Exemplis perpetuis et Concionibus quibusdam paradigmaticis, concinnata et illustrata. Sexta ed. L. Bat. 1697. 8^o. - Manuductio ad Oratoriam Sacram, Pars altera, Conciones paradigmaticas continens, in Prophetae Jesayae Cap. XXVI et XL, in usum SS. Theol. Studiosorum. L. Bat. 1697. 8^o. - Verdediging omtrent de vergeving der zonden. Leid. 1699. 8^o.

Ook bezorgde hij een latere uitgave van: Het Korte Vraageboekje over de eerste beginselen der Religie, voor kleyne kinderen en eenvoudige menssen door Jacobus Borstius, Predt. te Rotterdam. Alwaar by gedaan zijn de bewysjes der H. Schrift op elk Vraagje, soo over de Religie, als de Bybelse Historiën. Leyd. 1724. 8^o. (Een ex. van deze uitgave in de U. Bibl. te Amsterdam vermeldt als uitgever zonder eenige toevoeging D. Knibbe. Daar deze echter reeds in 1701 overleden was, is mogelijk bedoelde uitgave reeds in vroegere drukken verschenen (hoewel dit niet op het titelblad staat aangegeven); is deze uitgave in 1724 voor het eerst verschenen, dan moet Knibbe's gelijknamige zoon haar hebben bezorgd, ofschoon er nergens van wordt melding gemaakt onder diens geschriften. De uitgave ligt bovendien veel meer in de lijn der geschriften van den vader).

Litteratuur: v.d. Aa, Biogr. Wdb. VII², blz. 81, 82. - Glasius, Godgel. Ned. II, blz. 281, 282. - Hs. Borger. - de la Rue, Gelett. Zeel., blz. 80-83. - Nagtglas, Levensber., blz. 549, 550. - Hartog, Gesch. Predikk., blz. 81-83. - Schotel, Gesch. Heid. Cat., blz. 245, 274, 275. - Ypey, Gesch. Kr. K. 18e e. VII, blz. 292, 295. - E.C. Achelis, Prakt. Theologie, voor Nederl. bew. d. L.W. Bakhuizen v.d. Brink, blz. 188. - Knuttel, Acta VI (reg.). - A. Eekhof, De Theol. Facult. te Leiden in de 17e e., blz. 483, 486. - P.C. Molhuysen, Bronnen t.d. Gesch. der Leidsche Univ., in R.G.P. 45. IV (reg.). - Zie ook de beide bundels grafgedichten na zijn overlijden verschenen (on-

[p. 58]

der de dichters komen bekende mannen, maar ook een 11- en een 12 jarige voor) (Cat. N.L. I, k. 588). Na het overlijden van Knibbe's echtgenoote zag een dergelijke bundel het licht (t.a.p.).