Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Antonius Kisselius]

KISSELIUS (Antonius), geboren te Zaandam in 1690 uit het huwelijk van Joh. Henr. Kisselius, Med. Dr., en Helena van der Steng, ontving zijn opleiding voor het predikambt eerst van zijns vaders broeder Fredericus Kisselius. A.L.M. en Luthersch pred. te Alkmaar. Aan deze opleiding kwam na twee jaren een einde tengevolge van het overlijden van dezen zijn oom; hierna werd hij gesteld onder leiding van Ds. G.H. Petri, Luth. pred. te Zaandam, en na diens onverwacht overlijden (27 Dec. 1703) onder toezicht van diens opvolger J.Chr. Colerus. Vervolgens ging hij naar Leiden, om de lessen bij te wonen van den Godgeleerden en taalkundigen Jasper de Hartogh, Luth. pred. ald. (zie hiervóór D. III, blz. 549). In het Album Stud. van Leiden werd hij ingeschreven den 26en Aug. 1713. In 1716 geëxamineerd door het ministerie van Amsterdam, werd hij toegelaten als proponent en preekte hij ald. den 24en Nov. van dat jaar. Nadat kort daarop zijn beide ouders gestorven waren bezocht hij de destijds beroemde hoogeschool te Giessen, en keerde vandaar terug met een getuigschrift van den Theol. Dr. en Prof. Ord. Maius. Weldra kwam hij voor de gemeente te Zwolle in aanmerking. In 1720 werd hij te Delft beroepen en door het Haagsche Ministerie als predikant bevestigd op verzoek van het Delftsche consistorie; maar oneenigheden, die in deze gemeente bestonden, brachten hem tot het besluit voor dit beroep te bedanken, hoewel hij later nog blijken van sympathie uit gen. gemeente ontving. Nadat hij zich andermaal in het Alb. Stud, van Leiden had laten inschrijven den 17en Febr. 1720, werd hij in Sept. d.a.v. bevestigd als predikant te Purmerend. In Juli 1723 ontving hij een beroep naar Dordrecht, dat door hem werd aangenomen; zijn bevestiging ald. geschiedde door Ds. L. Dögen, dien hij nog een jaar lang als zijn ambtgenoot behield. Gedurende de 35 jaren, waarin hij die gemeente diende, was hij van 1724 tot 1746 haar eenige predikant. In 1728 bedankte hij voor een uitnoodiging, om te Haarlem op beroep te preeken; later gaf hij aan een dergelijk verzoek uit Amsterdam gehoor. In 1748 herdacht hij zijn 25 jarige bediening te Dordrecht (t. Ps. CVI:12). Na de stichting der gemeente te Schiedam nam hij ald. vaak den dienst waar, tot op de komst van haar eersten eigen predikant, bij wiens beroeping hij ook de leiding had.

Hij overleed te Dordrecht den 19en Dec. 1758, aan de gevolgen eener beroerte, die hem den 11en Dec. getroffen had, nadat hij den 1Oen nog gepreekt had over Lc. XXII:8.

Van Kisselius is getuigd dat hij niet alleen vroom van zin was, maar dat hij ook in geleerdheid zijn voormelden ambtgenoot Dögen evenaarde. Zijn op zichzelf eenvoudige en vrij goed gestelde preeken ontkomen toch niet geheel aan bepaalde gebreken van zijn tijd, met name aan een zonderlinge vergeestelijking, waarvan ten voorbeeld kan

[p. 761]

strekken zijn Lof- en Dankrede ‘ter inwijding van het orgel’ in het Dordtsche kerkgebouw (vgl. Bijdr. VII, t.a.p.). In zijn geschriften toonde hij zich goed op de hoogte van de Theologie zijner dagen, en kennelijk waren zijn onderwijs en geschriften op het prakticale gericht.

Hij huwde in 1723 met Anna Debora Akerhoog, die hem met drie zoons en drie dochters overleefde. Een zijner zoons, Johannes, was med. Dr. te Dordrecht.

Portretten worden van hem niet vermeld..

Van A. Kisselius zag het licht:

Lof- en Dankrede over Ps. CXLVII:12 (zie boven). Dordr. 1734. - De aandachtige en biddende Christen dagelijks met Godt bezig, door aandachtige en geestryke bedenkingen: Als ook Gemoeds opwekkende Zielzuchten op ieder dag der weke, zo des morgens, 's middags als des avonts, n. aanl. v. enige Schriftuurplaatsen. Alles ter bevordering v. ware Godzaligheit. In 't Nederd. gebragt .... Als ook het Pit en Kern v. alle Gebeden, benevens een Dichtlievende uitweiding over den aardt, en kracht v.h. ware Gebedt, ter zelven einde door een Liefhebber der Waarheit. Dordr. 1735. 8^o. (Boekz. 1735a, 604). - Het kort begrip der zuivere Waarheid, tot ongeveinsde Godzaligheid, of de Kleine Catechismus v. D.M. Lutherus. Door vragen en antwoorden opgeheldert, en ter heilzaam gebruik, als ook duurbare vertroosting in leven en sterven, toegepast. Uit het Hoogd. Amst. 1747. 8^o. - Korte en beknopte verhandeling over de werkingen des Satans. Dordr. 1751. 8^o. - Heilig gebruik der orgelen. Dordr. 8^o.

In handschrift is van hem bewaard gebleven in het Ned.: Wegwyser der heylige Redeneerkunde. 4^o. (135 blz). - Leykreden uyt Hebr. IX:27 ter geleg. v.h. afsterven v. .... Lodewyk Dögen (1724). - Het tweede Eeuwfeest ter gedachtenis v.d. overlevering der Onverand. Geloofsbelijd. tot Augsburg aan Keyser Carel de 5, den 25 Juny 1530. Geviert m.e. leerr. uyt Mt. 10:32. Binnen Dordr. 25 Juny 1730. - De Geschiedenissen der Patriarchen of Aartsvaderen, waar in hun oorsprongk, voortgang en uyteinde, op een nieuwe wyze worden begreepen en alles tot een kerkerl., burgerl. en huysel. gebruyk geschikt en toegepast, door Matthias, eertyds doctor der H. Godgel., in 't Latyn beschreven, en nu in het Nederd. gemeen gemaakt. 4^o. 524 bl. ‘17 Aug. 1757’. - In het Latijn: Loci Theologici, in quibus exhibentur, tam Theologiae Theticae quam Polemicae ac Moralis Principaliora, cum indicibus capitum et rerum utilissimis ornati. Fol. pp. 329. - In denzelfden band: Theologia Practica, continens schema Biblium omnium, quae faciunt ad pietatem et consolationem, p. 337-494. Hierbij een Chronologia Biblica en Index. - Theologia Polemica per quaestiones tractata. 4^o. 299 pp. et Index.

Litteratuur: v.d. Aa, Biogr. Wdb. VII², blz. 62. - Glasius, Godg. Ned. II, blz. 259-261. - Loosjes, Naamlijst Pred. .... Luth. K. in Ned. II, blz. 145. - Molhuysen, Blok en Kossmann, N. Biogr. Wdb. VIII, k. 977. - Naamrol Pred. Augsb. Conf., blz. 52. - Bijdr. Gesch. Luth. Kerk. I, blz. 61; II, blz. 29; V, blz. 77; VII, blz. 70, 71. - Pont, N. Bijdr. I, blz. 13, 17. - Schotel, Kerkel. Dordr. II, blz. 221, 223-228. - Alb. Stud. L. Bat., k. 831, 866.