Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Isaäc Busch Keiser]

KEISER (Isaäc Busch) werd den 5en Mei 1805 geboren te Groningen uit een reeds lang zeer geachte familie aldaar. Hij ontving zijn opleiding in zijn vaderstad, waar hij den 14en Juli 1823 werd ingeschreven als student. In 1827 werd hij door de Faculteit der Letteren en Bespiegelende Wijsbegeerte aan de hoogeschool te Luik met goud bekroond voor een verhandeling, die het onderwerp had een vergelijking der gevoelens van Plato en Aristoteles over den aard en de beginselen der dichtkunst (zie ond. zijn geschr.). Hieruit bleek met hoe grooten ernst hij beide wijsgeeren in het Grieksch had bestudeerd, en met hoeveel

[p. 682]

gemak hij zich bediende van het Latijn. Ook betoonde hij zich toen reeds iemand van smaak en kunstzin. Den 7en Mei 1828 bevorderd tot proponent door het Prov. Kerkbestuur van Groningen, werd hij den 12en Oct. d.a.v. bevestigd te Westerwijtwerd door Ds. J.P.J. Riedel, pred. te Eenrum (m. 1 Cor. IV:1-5; intr. m. Ps. XXXII:8). Ondanks den ijver, waarmede hij zich toelegde op de verschillende onderdeelen van zijn arbeid, vond hij toch niet den rechten ingang bij zijn gemeente. Nadat in 1834 de Afscheiding begonnen was, werd het vooroordeel door velen tegen zijn bediening gekoesterd er niet minder op, ook al achtte men hem om zijns persoons wil hoog. Toen hij Westerwijtwerd eindelijk vaarwel zeide, had hij er echter ook wel oprechte aanhangers, die hem bleven gedenken. Voorspoediger ging het hem in zijn tweede gemeente te Mensingeweer, waar hij den 12en Aug. 1838 bevestigd werd, wederom door Ds. J.P. Riedel (m. Joh. XV:4, 5, intr. m. 2 Cor. II:2; afsch. te Westerwijtwerd 5 Aug. m. 2 Cor. XIII:13). Zijn optreden te Mensingeweer was van dien aard, dat de daar bestaande Afgescheiden gemeente zich weldra oploste. Hoewel hij niets verkondigde wat hij zelf niet meende, wist hij toch door vroeger opgedane ervaring geleerd, met tact vroegere fouten te mijden. Den 2en Juli 1867 in gezelschap van zijn jeugdvriend Dr. P. Hofstede de Groot naar 's-Gravenhage gereisd tot bijwoning van de vergaderingen der Synode van de Ned. Herv. Kerk was hij ongesteld; de ziekte, die hem had aangetast verergerde, zoodat hij eenige Synodale vergaderingen niet kon bijwonen. Na sluiting van de Synode gaf de Haagsche geneesheer hem verlof om langzaam aan, samen met zijn echtgenoote, die zich ald. bij hem had gevoegd, de terugreis te ondernemen. Maar enkele dagen nadat hij in zijn pastorie was weergekeerd, overleed hij aan pneumato-typhus, door hem bij herderlijk ziekenbezoek opgedaan. Zijn heengaan, den 2en Aug. 1867, ging gepaard met een langdurigen, zwaren doodstrijd, maar ook getuigde hij daarbij van het heerlijk licht dat hij zag schijnen.

Van I. Busch Keiser ging in 1835 het initiatief uit tot oprichting van een Theologisch Gezelschap, waarin begaafde aanhangers der Groninger Godgeleerdheid, welke toen haar bloeiperiode doormaakte, zich vereenigden, bezield door de gedachte aan verzoening tusschen vrije wetenschap en vast geloof. Twee jaren later begon het gezelschap de uitgave van het Godgeleerd Tijdschrift Waarheid in liefde. Busch Keizer nam aan de werkzaamheden daarvan een niet gering aandeel; zijn kritiek was steeds rond en vrij, meestal ook geestig en juist. Gen. tijdschrift bevat ook verschillende studiën van zijn hand, die o.a. van zijn grondige kennis getuigen.

De waarheid van zijn karakter werd door wie hem kenden geroemd. In den omgang bediende hij zich veelal van scherts, Tevens bleek daarbij hoe gemakkelijk hij zich bewoog op verschillend terrein. Diepe verontwaardiging vervulde hem jegens E. Renan over de platte, onwaardige manier, waarop deze zich had uitgelaten over Jezus' omgang met de vrouwen. In tegenstelling met Neander ontzegde hij aan Strauss' Leben Jesu wetenschappelijken ernst. (Zie over een en and. zijn art. in Waarheid in Liefde hieronder).

Hij bezat een ruimvoorziene bibliotheek. Bijzonder trokken de ‘Deutsche Classiker’ hem aan. Enkele malen leverde hij zelf een goed vers; en Staudenmaier's Christelijk Feestboek, door hem vertaald, bevat tal van Duitsche gedichten, die door hem zijn overgezet. Ook de muziek beoefende hij, terwijl zijn gevoel voor de beeldende kunsten uitkwam in zijn bewerking van hieronder vermeldden roman: Erwin von Steinbach. Uit zijn overzettingen van andere daartoe met overleg gekozen geschriften, en ook uit een artikel van zijn hand als dat over den Brief aan Philemon in zijn belangrijkheid voor de pastoraal kan men zien hoe hij zich herder gevoelde. Het gemoedelijke, mystieke van zijn karakter werd door

[p. 683]

eigen beproeving versterkt. Zijn artikel over de bejegening van Petrus na diens val door de andere jongeren en door Jezus strekt daarvoor ten bewijze. Een van de rampen, die hem troffen, was dat hij zijn eigen geld en dat van anderen, gestoken in de fabriekzaak van een zijner zonen, verloren zag gaan. Een geruïneerd man geworden verkocht hij van zijn inboedel het een na het ander, maar door groote inkrimping van zijn levensbehoeften, les geven in oude en nieuwe talen, enz. mocht hij in weinig jaren veel afbetalen en alles bijna geheel te boven komen.

De wijze, waarop hij zijn zwaar levensleed droeg, had tot gevolg de algemeene hoogachting voor zijn persoon. Het vertrouwen dat men hem toedroeg en de eer, die men hem bewees, bleek uit zijn herkiezing tot lid van het Classicaal Bestuur en zijn benoeming tot lid van het Prov. Kerkbestuur; ook werd hij meermalen afgevaardigd naar de Alg. Synode der Ned. Herv. Kerk; hij stierf als haar vice-president. In haar midden werd hij aangewezen o.a. als lid eener uit vier bestaande commissie ter beoordeeling van een conceptvervolgbundel der Ev. gezangen. Het rapport door deze Commissie uitgebracht in de zitting van 11 Juli 1863 luidde zeer gunstig; Prof. Dr. J.I. Doedes en Busch Keizer hadden wel enkele opmerkingen, maar zij adviseerden toch den aangeboden bundel definitief aan te nemen, doch slechts drie leden schaarden zich aan hun zijde, tengevolge waarvan dit concept werd terzijde gelegd.

Hij was eerst gehuwd met Margaretha Lucretia Elisabeth van Heyningen Bosch, dochter van een destijds wèl bekend schrijver voor kinderen en dichter, overl. na langdurig lijden 7 Jan. 1842; Den 21en Juni 1848 hertrouwde hij met Henderika Jakoba de Rochefort, die hem overleefde. Zijne zonen, van wie één hierna volgt, werden door hemzelf voor de Academische studie voorbereid.

Van hem verscheen in druk:

Comparatio placitorum Platonis et Aristotelis de ratione et principiis artis poeticae. Lovan. Z.j. 4^o. (Cat. Lett. I, k. 870). - L. Hüffell, Het Protestantsch leeraarsambt in deszelfs ganschen omvang. Een handboek der praktische godgeleerdheid. N. h. Hoogd. vert. en omgewerkt. Gron. 1837. 2 dln. 8^o. - K.L. Sackreuter. Geschiedenis der Chr. godsdienst en kerk; ten behoeve v. Chr. gezinnen, en waarheidsvrienden, ter verlevendiging van Evangelisch geloof en blijdschap. Uit het Hoogd. vert. Gron. 1840. 2 dln. 8^o (Kon. Bibl.). - Christelijke vrouwenspiegel, of mededeel. uit het geloofsleven v. Christel. vrouwen. N. het Hoogd. v. M.J.C. Fr. v. Burk. Gron. 1844. 8^o. - F.W. Newman, De ziel in hare smart, behoefte en streven. Eene proeve over de natuurlijke geschiedenis der ziel, als de ware grondslag der godgeleerdheid. Uit het Eng. vert. Met eene voorr. v. P. Hofstede de Groot. Amst. 1851. 8^o. - Het bestuur over de zorg voor armen en verwaarloosden. Onderzoek of de meeste verpligting en geschiktheid v. dat bestuur bij den Staat, bij de Kerk of bij vrije vereenigingen zij. Gron. 1853. 8o. (N. aanl. v.e. voor 1851 door Teylers Godg. Genootsch. uitgeschreven prijsvraag, waarop dit antwoord evenwel niet werd ingezonden; vgl. Waarh. in liefde. Jrg. 1854, IV, blz. 857-859). - Predikanten-Spiegel. Mededeelingen uit het ambtsleven v. Predikanten. Volgens de ‘Ev. Pastoral Theologie in Beispielen’ van M.J.C. Fr. v. Burk. Gron. 1855. 2 dln. 8^o. - E. v. Steinbach, of de kunst en het leven. Een roman in den hoogeren stijl. Vrij n.h. Hoogd. bew. Gron. 1860. 2 dln. 8^o; Leiden. 1864. 2 dln. 8^o. - F.A. Staudenmaier, Christelijk Feestboek. De geest v.h. Christendom geschetst in de feesttijden, de godsdienstige plegtigheden en de gewijde kunst. N. h. Hoogd. bew. Gron. 1861. 8^o. - Christelijk feestgeschenk. De geest v.h. Christendom enz. geschetst. (Zie hiervóór) n. F.A. Staudenmaier. Gron. 1863. 8^o. - C.E. Luthardt, De openbaring v. God in Christus, door de hedend. wetenschap

[p. 684]

bevestigd. Naar den 2en dr. (uit het Hoogd.) vert. Met e. woord ter aanbevel. v. P. Hofstede de Groot. Gron. 1864. 8^o. - In het tijdschrift Waarheid in liefde komt van zijn hand voor: Jrg. 1837, blz. 371-411: Verslag v.h. werk v. David Friedr. Strauss, Dr. der Philos., Das Leben Jesu kritisch bearbeitet. I. Bd. Tübingen. 1835. 730 bl. II Bd. Tüb. 1836, 750 bl. in 8^o. (Dit verslag is in briefvorm gesteld). - Jrg. 1840, blz. 429-481: Beantwoording der Vraag: ‘Wordt de aanvang der bekeering in het N. Testam. geteekend, als bij allen dezelfde, of bij verschillende menschen verschillend? - Jrg. 1846, blz. 728-773: Voor wie is naar de letter en den geest des N. Verbonds vergeving v. zonden en bekeering noodig? - Jrg. 1847, I, blz. 137-174: Verslag v. U, P. Okken, Over de eigenaardige ontwikkeling der Chr. godsdienst gedur. de middeleeuwen bij de Nederlanders. - Jrg. 1850, III, blz. 493-526: Verslag v. J.H. Wichern, Die innere Mission der Deutschen Evang. Kirche. - Jrg. 1851, blz. 483-529: Hoe gaan afbreken en opbouwen zamen in het werk v. Jezus en de Apostelen ter hervorming der menschheid? - Jrg. 1853, blz. 310-327: Hoe Petrus na zijnen val door zijne medeleerlingen en door Jezus bejegend is. - Jrg. 1855, blz. 481-542: De Brief v. Paulus aan Philémon in zijne belangrijkheid voor de Pastoraal beschouwd. - Jrg. 1856, blz. 523-575: Petrus Paulus Vergerius, Pauselijk Gezant, Roomsch Bisschop en kampvechter voor het Evangelie. - Jrg. 1857, blz. 59-104: Over den invloed der Kerk. - Jrg. 1859, blz. 661-714: Gebruik der schoone kunsten door de Kerk. - Jrg. 1862, blz. 783-785: Jezus met de Gadarenen. - Jrg. 1864, blz. 237-286: Jezus en de vrouwen. Eene studie met het oog op Renans Leven van Jezus. - Jrg. 1865, blz. 564-589: Paulus' zeereis van Caesarea naar Malta. Uit Engelsche schrijvers toegelicht. - Jrg. 1866, blz. 817-849: Wat is het kennen van Christus naar het vleesch, wat het kennen van Hem naar den Geest, volgens Paulus? - Jrg. 1867, blz. 449-493: Kan men, als men niet aan gebedsverhooring gelooft, beweren de godsdienst v. Jezus te hebben? - Jrg. 1869, blz. 625-649: Paulus' leven en werkzaamheid. Uit Eng. schrijvers toegelicht.

Litteratuur: v.d. Aa, Biogr. Wdb. Bijvoegs., blz. 55, 96. - Hs. Borger. - P. Hofstede de Groot, Ter nagedachtenis v. I. Busch Keiser, in: Waarh. in liefde. Jrg. 1867, blz. 855-870. - J.B.F. Heerspink, P. Hofstede de Groot's leven en werken, blz. 242, 250. - A.W. Bronsveld, Vervolgbundel op de Ev. Gezangen, Verzam. in de jaren 1847-1866 en in gebr. bij de N.H. Kerk. Hist. en Letterk. onderz., blz. 21, 22. -Alb. Stud. Gron., k. 276. - Sepp, Pragm. Gesch. Theol., blz. 214. - Reitsma-v. Langeraad, Herv. en Herv. K., blz. 778. - J. Hartog, Gesch. Predikk., (reg.).