Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Lambert ten Kate]

KATE (Lambert ten), behoorende tot een Doopsgezind geslacht van Overijsselsche afkomst, werd den 23en Jan. 1674 te Amsterdam geboren uit het huwelijk van Herman ten Kate en Sara Blaupot. Al vroeg in zijn jeugd hield hij zich bezig met de studie van de wijsbegeerte en de Nederlandsche taal. Van zijn beroep zou hij korenkooper zijn geweest. Zeker is dat hij zich later bezighield met lesgeven in verschillende letter- en natuurkundige vakken. Of hij dit bepaald deed om zijn levensonderhoud te voorzien is de vraag; uit zijn kostbare verzameling boeken en teekeningen bleek wel dat hij niet behoorde tot de onbemiddelden.

Bijzondere gebeurtenissen in zijn leven zijn niet bekend. Hij overleed ongehuwd te Amsterdam den 14en Dec. 1731, en werd den 20en d.a.v. in de Noorderkerk ald. begraven.

Het is hier de plaats niet om in te gaan op zijn groote verdiensten ten opzichte van de Vaderlandsche taal en letterkunde, waardoor zijn naam wijdvermaard is geworden; niet zonder reden heeft men hem genoemd ‘den voortreffelijken hoofdgrondlegger onzer Nederduitsche Letterkunde’ (Prof. H. Tollius); zijn hoofdwerk op dit gebied is getiteld: Aanleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduytsche Sprake enz. Amst. 1723. 4^o. Ook in andere talen, oude en nieuwe, was hij bedreven. Binnen het gebied der Germaansche talen toonde hij een juist besef te bezitten van het doel en de methode der taalwetenschap, en daarbij een breeden blik te hebben, waardoor hij zijn tijd vèr vooruit streefde. Van de historisch-vergelijkende taalstudie is hij een der grondleggers geweest, voorlooper van J. Grimm.

In het voorbijgaan zij hier herinnerd hoe hij de bewijzen geleverd heeft van zijn kennis en smaak op het terrein der beeldende kunsten, o.a. in zijn Discours préliminaire sur le beau Idéal des Peintres, Sculpteurs et Poètes (geplaatst vóór de in 1728 te Amsterdam uitgegeven Fransche vertaling van Richardson's Essays of the Theory of paintres).

In dit Woordenboek maakt hij aanspraak op een plaats omdat hij ook eenige geschriften in het licht heeft gezonden van ascetischen, stichtelijken en theologischen aard, waarin behalve zijn rijk ontwikkelde smaak ook zijn godsdienstige zin zich openbaarde. Veel gelezen waren zijn werken: den Schepper en zijn Bestier te kennen en Drie gewigtige Bedenkingen des gemoedts. Zijn Leven v. Jezus Christus was een nieuwe proeve van harmonistiek der Evangeliën; zelfstandig bewerkt, en geen navolging van reeds bestaande oogstte het grooten lof, al bleken andere Doopsgezinden, zooals J. Stinstra er niet sterk mede ingenomen wegens verschil van opvatting.

[p. 671]

Over een portret van Lamb. ten Kate in ov. m. onderschr. door J. Houbraken op fo.-papier vgl. v. Someren, Cat. v. Portr. I, no. 139; Moes, Iconogr. Bat., No. 4094.

De door hem uitgegeven geschriften van bovenbedoelde strekking dragen tot titel:

[Anon] Den Schepper en zijn Bestier te kennen in zijne schepselen volgens het Licht der Reden en Wiskonst tot opbouw v. eerbiedigen Godsdienst en vernietiging v. alle grondslag v. atheïstery als mede tot een regtsinnig gebruyk v.d. Philosophie. N. h. Eng. v. Meyne. Amst. 1716. 8o; ald. 1739. 8o. - [L.T.K.H.], Drie gewigtige Bedenkingen des gemoedts als I. Over de ootmoedigheid II. Over de Talenten beschouwing en III, de verpligte Wandel met God. Benevens den weg tot heil als mede eenige zededichten (dit bijvoegsel door H.T.K. Jr., zijn neef). Amst. 1728, 8o. (M. platen d. J. Luiken) (Cat. Lett. I, k. 652). - [L.T.K.H.], Ph. de Mornay, Here v. Plessis Marly Verhandel. v.h. leven en 't sterven. Uit het Fr. (vert. d. zijn neef H.T.K. Jr. en door L. t. K. uitgeg.) waarachter: Pletho van de vier Hoofddeugden. Uit het Gr. Amst. 1728. 8o (m. pl.) (Cat. Lett. I, k. 652). - [Anon.], Pletho of Georg Gemistus over de genoegzaamheid. Uit het Grieksch-Amst. 1728. 8^o. - Het Leven v. onzen Heilandt Jesus Christus. In een getrokken uit een nieuwelijks onderzochte schikking v. overeenstemming der vier Evangelisten, waer in elk bijna volkomen zyn orde behoudt; alles in de Bewoording der Dordrechtsche Overzetting met enige weinige inlasschingen, in onderscheide Letters tot klaerder aentooninge v. de samenlang der redenen, benevens ondergevoegde Aenwyzingen der gelykluidende Texten en Aenmerkingen tot verklaringe en opwekkinge van gemoedelykheid. Amst. 1732. 4^o met e. nieuwe kaert v. 't Joodsche Landt, toegepast op de voorgezegde overeenstemming, lopende, behalven de Voorreden en bekorte overeenstemming, tot in de letter O v.h. zelfde Alphabet. Amst. Z. v. 4^o. (Vgl. Boekz. 1732b, 9-29).

Litteratuur: v.d. Aa, Biogr. Wdb. VII², blz. 23, 24. - Glasius, Godg. Ned. I blz. 224. - Frederiks en v.d. Branden, Biogr. Wdb., blz. 409. - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb. V, k. 295, 296 (art. Dr. J.W. Muller). - Saxe, Onom. liter. T. VI, p. 368, 369, 719. - (M. Schagen). Doopsgez. Schr. en schrr., blz. 55, 56. - H. Tollius, Over Lamb. ten Kate Hermansz. den voortreffel. hoofdgrondlegger onzer Nederd. Letterkunst: in M. Siegenbeek, Museum enz. I (1812), blz. 1-37; dez., Over eenige weinig bekende handschr. v. L. t. Kate Hermansz., ald. 14 (1817), blz. 201-219. - Blaupot ten Cate, Holland. II, blz. 158-160. - Sepp, Stinstra, II, blz. 271, 272. - N.G. v. Kampen, Bekn. Gesch. der Ned. Lett. en Wetensch. II, blz. 189-195. - J. te Winkel, De ontwikkelingsgang der Ned. Letterk. V (Gesch. der Ned. Letterk. v.d. Republ. der Ver. Ned. III), 2e dr., blz. 244-247. - v. Doorninck, Verm. en Naaml. Schr. I, k. 377; II, k. 447, 498.