Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Kornelis Johannes Kapteyn]

KAPTEYN (Kornelis Johannes) werd den 7en Maart 1871 te Pernis geboren als een der zeven kinderen en jongste der vier zoons uit het huwelijk van Pieter Kapteyn, pred. der Chr. Geref. Gemeente aldaar, en Wiechertje Jans Koning. Hij bracht een groot gedeelte van zijn jeugd door te Amstelveen, waarheen zijn vader inmiddels vertrokken was, en liet zich in 1887 inschrijven aan de Theologische School te Kampen. In 1894 toegelaten tot het predikambt in de Geref. Kerken, deed hij den 13en Jan. 1895 intrede te Andel. Den 4en Apr. 1897 verbond hij zich aan de Geref. Kerk van Axel, waar hij van nabij kennis maakte met den kerkdijken strijd van die dagen; het gelukte hem er met zijn gemeente een nieuw kerkgebouw te stichten, maar zijn begeerte naar ineensmelting der beide Geref. Kerken van afscheiding en doleantie zag hij er niet in vervulling gaan. Den 18en Jan. 1903 hield hij intrede te Giessendam, waar in de zestien jaren zijner bediening het kerkgebouw moest vergroot worden. Hier had hij te kampen tegen de in die omgeving heerschende neiging tot ongezonde mystiek, waartegenover hij met waardeering van een gezonde mystiek aan de Schriftuurlijke prediking trouw bleef. Al maakte hij hier veel leed door, hij ontplooide er zijn volle kracht. Den 12en Oct. 1919 preekte hij er afscheid, om den 19en d.a.v. intrede te doen te Zwolle (beide preeken in druk uitgeg.; zie onder zijn geschriften), na bevestigd te zijn door zijn zwager Ds. J. Vesseur, pred. te Numansdorp. Te Zwolle arbeidde hij tot zijn plotseling overlijden tengevolge van hartverlamming den 2en Jan. 1925, nadat hij zijn gemeente op Nieuwjaarsmorgen nog was voorgegaan, sprekende over Psalm XLVI:2, 3, welke preek na zijn heengaan is uitgegeven (zie onder zijn geschriften). Vier jaren te voren had hij geleden aan een lastige en gevaarlijke ziekte, waarbij de dood nabij scheen, maar waaruit zijn geloof als vernieuwd te voorschijn kwam.

[p. 663]

Kapteyn was iemand van logisch denken en tevens met een teeder hart. Van het laatste getuigde niet het minst zijn pastorale omgang; hij was een ziekentrooster bij uitnemendheid en als catecheet een van de besten. Onder een opgeruimd uiterlijk leefde in hem een sterk geloof, door lijden gelouterd. Calvinist in merg en been, kon hij op zijn stuk staan, al wist hij ook wel zijn meening voor een betere prijs te geven. Hij volgde een vasten koers. Door zijn optreden in zake het protest van den kerkeraad te Zwolle tegen dien van Zandvoort in zake het ‘vrouwenkiesrecht in de Kerk’ bewees hij te kunnen palstaan tegenover wat hij op Bijbelsche gronden ontoelaatbaar achtte, en uit zijn brochure over de ‘Evangelisatie der Gereformeerden’ bleek hoe hij niet schroomde tegen een al sterker zich openbarende strooming in den boezem zijner eigen kerkgemeenschap in te gaan. In laatstbedoelde brochure gaf hij een klare uiteenzetting van zijn overtuiging dat de exegese der teksten voor die Evangelisatie aangevoerd blijkens het verband, waarin ze voorkomen, onjuist is, en dat ‘de echt-Gereformeerde Evangelisatie hierin zal bestaan dat de Christenen, wandelende naar Gods wil, bevorderen de komst van Gods Koninkrijk en de Naam Gods wordt verheerlijkt’. Zijn conclusie, dat de tegenwoordige methode van evangeliseeren veelal het kerkelijk leven schaadt, verwekte heftige tegenspraak, maar zijn uitgangspunt, reeds in 1894 door Prof. J.H. Gunning verdedigd, dat de Kerk hare fundamenten beter in de diepte dan in de breedte uitwerkt, bleef nog steeds onaangevochten van kracht.

Kapteyns karakter vertoonde zekere tegenstrijdigheid, hierin gelegen dat telkens weer recht en liefde in hem worstelden. Hij was iemand met levendig medegevoel voor anderen, maar zag hij z.i. verkeerde dingen, dan kwam hij er spoedig toe verdere vriendschap af te breken, al leed zijn hart ook hieronder. Man van karakter leek hij vaak hard; hij is genoemd een militante figuur, maar zijn goede verhouding tot zijn beide ambtgenooten te Zwolle getuigde van zijn welwillendheid en vriendschap.

Ook op politiek terrein bewoog hij zich in het belang van de anti-revolutionaire partij en hare beginselen.

In 1898 trad hij in het huwelijk met mej. Geertruida Elisabeth van Andel, geb. te Andel (N. Br.), die hem overleefde met acht kinderen.

Kapteyn arbeidde jarenlang voor de pers. Eerst te Giessendam als medewerker aan de Gorkumsche Kerkbode. Den 1en Oct. 1921 verbond hij zich als Redacteur voor Overijssel aan het Geref. Kerkblad voor Drente en Overijsel, waarvoor hij tot aan zijn sterven geregeld artikelen schreef van kerkrechtelijken en dogmatischen inhoud.

In het Geref. Theologisch Tijdschrift komen van zijn hand de volgende artikelen voor: Het lichaam dezes doods (Een en ander over Rom. 7:24) Jrg. 10, blz. 113 vv.; Christelijke vrijheid. Jrg. 11, blz. 33 vv.; Bevindelijk preeken. Jrg. 12, blz. 5 vv.; Hoe moet men naar Geref. kerkrecht handelen met zich onttrekkende leden? Jrg. 16, blz. 238 vv. - In het Tijdschrift voor Geref. Theologie: Vleeschwording en vernedering. Jrg. 17, blz. 290 vv.; id. (Slot), blz. 339 vv.; Vrouwenstemrecht ook in de Kerk? Jrg. 19, blz. 418 vv.

Afzonderlijk gaf hij uit:

Wie Jezus zalig spreekt. Twaalf Leerred. Kampen. 1906. 8^o. - Uw licht komt. Een zevental Advents- en Kerstpredikatiën. Nijverdal 1915. 8^o. - De vraag: ‘Vrouwenstemrecht - ook in de Kerk?’ ontkennend beantwoord tegenover Ds. C. Lindeboom. Kampen. 1918. 8^o. - Blijdschap en Vrede. Wijsheid en kracht. Predikatiën geh. bij het nederleggen v.d. Bedien. des Woords in de Geref. Kerk te Giessendam op 12 Oct. 1919 en het aanvaarden daarvan in de Geref. Kerkte Zwolle op 19 Oct. 1919. Zwolle. [1919]. 8^o. - De Evangelisatie der Gereformeerden en Gereformeerde Evangelisatie. Eenige bedenkingen tegen de huidige Evangelisa-

[p. 664]

tiebeweging. Zwolle. 1923. 8^o. - God de Heere een Toevlucht en Sterkte. Laatste predikatie. Met een Levensber.¹⁾ v. Dr. S.O. Los en de redevoer. bij zijne begrafenis geh. d. Ds. H.A. Munnik en Dr. C. Bouma. Zwolle, 1925. 8^o.

Litteratuur: S.O. Los, Levensbericht m. portret (zie boven). - Geref. Kerkbl. v. Drente en Overijsel. No. 692 (10 Jan. 1926). - Prov. Overijs. en Zwolsche Crt. 3 Jan. 1925. - N. Rotterd. Crt. 5 Jan. 1925. - Goudsche Kerkbode. Offic. Orgaan v.d. Geref. Kerken der Class. Gouda. No. 900, 9 Jan. 1925. - Geref. Kerkbode. Org. v.d. Geref. Kerk v. Zwolle. No. 376. 10 Jan. 1925. Mededeelingen van Mr. P. Kapteyn te Zwolle, zoon des ontslapenen.

1) Ook afgedrukt in: Jaarboek t. dienste v.d. Geref. Kerken in Nederl. Jrg. 1926, blz. 308-310.