Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Johannes Ernestus Jungius]

JUNGIUS (Johannes Ernestus), geboren in 1714 te Rottheim in het graafschap Hanau, had, volgens Sepp, eerst te Utrecht gestudeerd onder Van Alphen - maar zijn naam staat niet in het Alb. Stud. vermeld - en liet zich den 11en September 1734 op 20jarigen leeftijd aan de Leidsche academie inschrijven, waar hij op 29 Juni en 2 Juli 1735 onder J. v.d. Honert een Disputatio de vestigiis oeconomiae patriarchalis, in vetustissima vetustissimorum populorum, maxime vero Graecorum, oeconomia verdedigde. Den 26en Juni 1736 werd hij proponent onder de classis Leiden, diende als zoodanig gedurende eenigen tijd te Schiedam en te Amsterdam en ontving op 2 Augustus 1740 een beroep naar Dalfsen. Na den 20en September d.a.v. met gunstig gevolg het peremptoir examen afgelegd te hebben, deed hij op 9 October 1740 intrede, maar was hier slechts kort werkzaam; aan de keuze, door Oudewater in October 1741 op hem uitgebracht, gaf Jungius gevolg, predikte in November afscheid en werd op 17 December d.a.v. te Oudewater bevestigd. Den 11en Maart 1744 beriep Zutphen hem als leeraar en na op 19 April van Oudewater afscheid genomen te hebben, verbond hij zich den 10en Mei 1744 aan zijn nieuwe gemeente.

Tijdens zijn verblijf te Zutphen dichtte hij bij de geboorte van prins Willem V een Elegia in augustos natales serenissimi ac celsissimi Belgarum principis Gulielmi Quinti etc. (Zutph. 1748), maar publiceerde enkele maanden daarna een boek, ‘dat als proef van gebrek aan zelfbeheersching bij wetenschappelijk onderzoek zeker geen weerga heeft’ (Sepp). Het draagt den titel: De verborgentheit der laatste tijden die aanstaande zijn, geopent, in eene volgens den betoogtrant der wiskundigen ingerigte verklaaring van de twee eerste verssen van het XIVe Hoofdstuk van den propheet Zacharias, en eene daar bijgevoegde oplossing van de drie grootste raadselen der H. Schrift. I. Van het gezigte van avond en morgen. Dan. VIII:14. II. Van de reekening der tijden. Dan. XII:5-12. III. Van het getal des beesten, Apoc. XIII:18 (Zutphen 1749; een 2e dr. - misschien titeluitgave - ald. 1750). Eigenlijk is het een leerrede over Zach. 14:20, 21, den 29en October 1747 uitgesproken bij gelegenheid van de verheffing van Willem IV tot erfstadhouder, maar die nu omgewerkt werd tot een commentaar over het geheele hoofdstuk, bevestigd door de aangehaalde stukken uit Daniël en de Openbaring. Vrij uitvoerige opgaven over den inhoud zijn te vinden bij Sepp, Stinstra, II, 172-177. Dit werk heeft heel wat stof opgeworpen. Een Zaandammer leek, P. Jansz. Al, ten zeerste ermee ingenomen, gaf een Kort begrip of zakelijke inhoud van het werk van J.E. Jungius, dat in 1751 tweemaal te Amsterdam gedrukt werd, en waarvan zelfs een 4e druk, in hetzelfde jaar te Leeuwarden uitgegeven, wordt genoemd. Anderen toonden zich minder ermee ingenomen: Gerrit van der Kaay uit Leiden schreef een Brief aan P.J. Al over het Kort Begrip enz., waarin bewezen wordt, dat de beide heeren Jungius en Al zig groffelijk vergissen (Amst. 1752), maar reeds dadelijk na de verschijning had Ds. A. Hardy in 't licht gegeven: Brief aan J.E. Jungius, waarin aan denzelve over den bedreigden laster van de zon-

[p. 601]

den tegen den H. Geest enz .. breder en vrijmoediger geschreven wordt, ten einde zijn WelEerw. de voorgebragte zwarigheden mag oplossen enz. (2e drukken, Zalt-Bommel 1750). Jungius publiceerde een zeer scherpe Bekentmaking dd. 20 Febr. 1750 in Boekz., 1750a, 218-223, waarin hij mededeelt, ‘dat hij niet de minste reflexie op de brief van den heer A. Hardy.. maken zal’, hetgeen in Boekz., 1750a, 351, met een kort woord door Hardy wordt beantwoord, die daarna een Tweede Brief aan J.E. Jungius (Zalt-B. 1750) volgen liet. In hetzelfde jaar verscheen van een anonymus: Een brief aangaande de gronden van 't berugte boek van den Heer Jungius, in 't welk derzelver losheit, ongegrondtheit en valschheit kortelijk.. wordt aangetoont (Rott. 1750), terwijl in 1751 door J. van Herwerden, predikant te Jisp, achter zijn Vertoog over Openb. 13:18 (Amst. 1751) gevoegd werden: Vrijmoedige dog zedige aanmerkingen over de Verborgentheit enz. van Jungius. Het uitvoerigst werd de zaak beschouwd door Prof. Janssen te Duisburg in zijn Betoog uit Prophetische en onlochenbare historische kundigheden opgemaakt.. waarin de tijdtrekeningen van J.E. Jungius en .. de Verborgentheit enz. .. en teffens de Vrijmoedige dog zedige aanmerkingen van J. v. Herwerden .. beoordeelt worden, 2 dln. (Amst. 1753, 1754). Na de verschijning van het eerste deel gaf Van Herwerden daarover een Wikkend oordeel (Amst. 1753), dat door Janssen bij het verschijnen van het tweede deel in een voorrede weerlegd wordt. Ook is nog in Boekz., 1752a, 528-536, een Brief opgenomen van een anonymus, die zich ‘666’ teekent, handelend over het getal van het beest.

Jungius' wonderlijk betoog had echter een zeer tragischen achtergrond: hij bleek min of meer gekrenkt van hersens te zijn. In het laatst van 1752 liet hij namelijk in 1400 folio-exemplaren drukken: Verklaringe van den Roomschen Paus voor 't beest en den Antichrist, door de openinge van de verborgenheit des beestes en deszelfs getal 666 beschreven Openb. XIII en XVII, met eene verklaringe van Jes. XI en 2 Thess. II. Op den titel noemt hij zichzelf: ‘tot de koninglijke waerdigheid geroepen van Jesus Christus, ter aankondiging van deszelfs aankomst en Romens ondergang’. Hij verzocht de approbatie van de theologische faculteit te Harderwijk met een brief (Ned. Jaarboeken, 1751, 71 vv.) waarin hij o.a. mededeelt, dat het God behaagd heeft ‘mij in eene bijzondere tegenwoordigheid zijner goddelijke en almagtige Majesteit tot de Koninklijke Waerdigheit te roepen, met bevel, om den Roomschen Paus, als in den daartoe voor hem verschenen tijd, in zijnen name en op zijn bevel, zijn oordeel aan te kondigen’ en een spoedige goedkeuring vraagt, ‘in consideratie dat deze mijne Hooge Roeping en het Goddelijke bevel der declaratie van den Roomschen Paus voor het Beest en den Anti-Christus’ dit vereischt. De faculteit deelde dit schrijven mede aan de Zutphensche magistraat, die last gaf, de gedrukte exemplaren op te halen, waarvan een exemplaar thans in het archief berust. Het handschrift werd door den Harderwijkschen senaat gehouden en verzegeld en Jungius voorloopig in zijn ambt geschorst. Hierover verscheen anonym een Brief van een vriendt geschreven uit Zutphen aan een vriendt tot Amsteldam. Aangaande dat boek, waarover de Heer Jungius bij provisie van zijn dienst is gesuspendeert enz. (Gron. 1752). Zijn broeder, C.L. Jungius, rector der Latijnsche school te Amersfoort - vermoedelijk de grootvader van C.L. Jungius, aan wien boven een artikel gewijd is - bepleitte zijn belangen bij de Staten van Gelderland, die hem, nadat hij in Juni 1753 op verzoek als predikant ontslagen was, een jaarlijksche toelage van 100 rijksdaalders toestonden. Hij begaf zich eerst metterwoon naar Duitschland, maar keerde later in de Nederlanden terug en overleed op 20 November 1775 te Schellingwoude.

Daar Jungius het jaar 1763 ‘als het begin-jaar der vervulling van den tijd der groote kerkverdrukking, en van den aanvang des duizendjaarigen Rijks, en van het getal des

[p. 602]

Beestes’ aangeduid had, vond een ongenoemde hierin aanleiding in 1764 uit te geven: Openbaaring en Rekening van J.E. Jungius... proev-ondervindelijk wederlegt, door het vreedig begin en einde van 't Jaar 1763. Met ophelderende aanmerkingen, en een Vreede-lied op het jaar 1763, den Christenen toegezongen met het begin van 't jaar 1764 (Amst. 1764).

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Frederiks en V.d. Branden, Biogr. Wdb., 402. - Sepp, Stinstra, II, 171-179. - Vrolikhert, Vliss. Kerkhemel, 241. - Boekz., 1764a, 75.