Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Hendrik Quirinus Janssen]

JANSSEN (Hendrik Quirinus) werd op 9 November 1812 te St. Anna ter Muiden geboren als zoon van Johannes Anthony Janssen, die aldaar van 1811 tot 1853 als predikant gestaan heeft, en van Maria Francisca Callenfels. De vader was een geletterd man, die het voorbereidend onderwijs van zijn drie zoons ter hand nam, waarvan Hendrik Quirinus en de jongste, Hubertus Johannes, de Ned. Herv. kerk als predikant gediend hebben (de laatste eerst van 1845-1851 te Cadzand, daarna tot zijn overlijden in 1881 te Groede) en Willem Johannes medicus werd.

Reeds in 1828 vertrok Janssen naar de hoogeschool te Gent, werd daar op 13 Juli 1830 tot Phil. en Litt. Cand. bevorderd en liet zich op 13 September van dat jaar als student te Utrecht inschrijven. Oorspronkelijk zou hij predikant worden bij de Waalsche gemeenten, waarvoor zijn vader veel gevoelde, die o.a. van 1812 tot 1814 jaarlijks twaalf preekbeurten in de Waalsche kerk te Oostburg had vervuld tegen een honorarium van f 150. - 's jaars; maar het kwijnen en verdwijnen van verschillende dier gemeenten deed Janssen van plan veranderen en zich voorbereiden voor den dienst in de Ned. Herv. Kerk. Zijn studiën werden onderbroken door den oorlog met België, waarin hij aan den Tiendaagschen veldtocht deelnam, maar na zijn terugkomst hervatte hij met ijver zijn werk, waarbij hij gaarne het onderwijs van Heringa volgde, maar bovenal leerling werd van den kerkhistoricus Royaards. Het bronnenonderzoek had toen reeds veel aantrekkelijkheid voor hem, zoodat hij in een vacantie vrijwillig de ordening van het rijke gemeente-archief van St. Anna op zich nam.

In Augustus 1835 tot proponent bevorderd, moest hij wegens overvloed van candidaten nog een paar jaar op een beroep wachten, was één jaar hulpprediker te St. Kruis en deed daarna op 27 Januari 1839 zijn intrede te 's Heer Abts- en Sinoutskerke, waar hij tot 25 October 1846 werkzaam was. Eén week later verbond hij zich aan de gemeente Vrouwe-polder, die hem op 1 Juli 1846 beroepen had, en bleef dáár tot 25 Maart 1855, toen hij naar St. Anna ter Muiden vertrok, dat hem, na den dood van zijn vader, op 10 October 1854 tot voorganger had gekozen. Den 7en April 1860 aanvaardde hij tevens het ambt van schoolopziener en nam dit met zooveel liefde waar, dat hij, toen de nieuwe onderwijs-wet een aantal districts-schoolopzieners noodig maakte, daarvoor ook in aanmerking wilde komen en die betrekking verkreeg ondanks zijn gevorderden leeftijd. Hij nam op 1 November 1880 zijn emeritaat en ging te Goes wonen, dat de hoofdplaats van zijn district was. Een hartkwaal maakte echter reeds op 12 Mei 1881 een einde aan zijn leven en vier dagen later werd hij te Goes begraven. Hij was den 18en December 1838 gehuwd met Wilhelmina de Kock, die hem overleefde en acht kinderen schonk.

Janssen was, volgens zijn levensbeschrijver, een goed pastor en een ‘ernstig tegenstan-

[p. 504]

der van wat men thans (1881) rechtzinnig noemt’. Men heeft hem weleens liefdeloosheid tegen andersdenkenden ten laste gelegd, maar dit is onjuist: hij was daarentegen een man des vredes, die in zijn gemeente de bestaande twistpunten onaangeroerd liet. Van zijn kanselwerk gaf hij proeven door de uitgave van een Leerrede over Luc. 10:38-42 (1849), een Leerrede over Matth. 13:33 (Middelb. 1851), zijn Afscheidsrede te Vrouwepolder en Intreerede te St. Anna ter Muiden (Middelb. 1855) en zijn Rede over 1 Cor. 9:16c, gehouden op 2 Februari 1879, ter gelegenheid zijner 40jarige Evangeliebediening (Oostb. 1880). Ook is hij lid van het Provinciaal kerkbestuur van Zeeland en van de Synode geweest, op wier last hij den Catalogus van het Oud Synodaal Archief ('s-Grav. 1878) samenstelde. Hierin lag Janssen's groote kracht en heeft hij aanspraak op de meeste erkentelijkheid: archiefstudie had zijn volle liefde en reeds in zijn jeugd had de geleerde J. ab Utrecht Dresselhuis haar opgewekt en versterkt. De werken, door Janssen samengesteld, zijn ook steeds uit de oorspronkelijke bronnen geput, waarbij hij de uiterste nauwgezetheid betrachtte; als hij niet gevonden had, wat hij zocht, werd dit zonder omwegen medegedeeld. Het was dan ook begrijpelijk, dat het archivarisschap van Sluis, hem opgedragen, zoowel dat archief als zijn eigen werk ten goede kwam. Intusschen vertoonen zijn geschriften ook de keerzijde van zijn overigens zoo verdienstelijke eigenschappen: zelfs de kleine bijzonderheden, door hem gevonden, worden door hem medegedeeld, waardoor zijn werken niet altijd even onderhoudend zijn.

Van een man als Janssen was het te begrijpen, dat eerst na zorgvuldige voorstudie zijn eerste werk het licht zag; het handelt over St. Anna ter Muiden, beschouwd als plaats sedert het ontstaan der stad Muiden in 1241 en als Christelijke gemeente, van den aanvang der 16e eeuw tot op onze dagen (Middelb. 1850). Daarna duurde het zes jaren, vóór hij weder een werk van beteekenis uitgaf, nl. De Kerkhervorming te Brugge, 2 dln. (Rott. 1856); de ondertitel: ‘een historisch tafereel voor Christenen, die voedsel zoeken voor den geest en op Gods wegen letten’, toont, dat hij zijn historische studiën ook tot een hooger doel wilde laten dienen. Daarna volgden nog: Jacobus Praepositus, Luthers leerling en vriend, geschetst in zijn lijden en strijden voor de Hervormingszaak (Amst. 1862; nieuwe titel-uitgave 1866). - De kerkhervorming in Vlaanderen, 2 dln. (Arnh. 1868). - Petrus Dathenus. Een blik op zijn laatste levensjaren, vooral op zijne twistzaak met Oranje (Delft 1872). Zijn antwoord op een prijsvraag der Académie d'Archéologie de Belgique, luidende: ‘Faire connaître la vie de l'hérésiarque Tanchelin ou Tanchelm, exposer ses doctrines et en apprécier l'influence sur les idées religieuses des Anversois au XIIe siècle’, werd met een eervolle vermelding en een eeremedaille bekroond en uitgegeven in de Annales de l'Académie etc. (Anvers 1867). Dat Janssen ook een gewenscht medewerker was bij de uitgave van de Werken der Marnix-vereeniging, is te begrijpen. Met medewerking van Dr. J.J. van Toorenenbergen gaf hij: Handelingen van den kerkeraad der Ned. gemeente te Keulen 1571-1591 (Serie I, dl. III, Utr. 1881); Acten van Class. en Synod. vergaderingen der gemeenten in het land van Cleef, Sticht van Keulen en Aken 1571-1589 (Serie II, dl. II, Utr. 1882); Brieven uit onderscheidene Kerkelijke Archieven (Serie III, dl. II, IV, Utr. 1877-80), en alleen: Bescheiden aangaande de Kerkhervorming in Vlaanderen (Ser. III, dl. III, Utr. 1877). Dit laatste kan als een nalezing op zijn Kerkherv. in Vlaanderen beschouwd worden.

Behalve twee Levensberichten van leden der Maatschappij der Ned. Letterkunde, nl. van J. ab Utrecht Dresselhuis (Lett. Lb., 1863, 462 vv.) en J.H. van Dale (ald., 1873, 37 vv.; ook opgenomen in de Werken van het Zeeuwsch Genootschap), gaf Janssen een zeer groot aantal artikelen over geschied-, taal- en oudheidkunde, opgenomen in Arch. K.G., N. Arch.

[p. 505]

K.G., Kerkhist. Arch., Stud. en Bijdr., Godgel. Bijdr., Volksbladen ter herinn. aan de schoonste bladzijden onzer geschiedenis, de Vlaamsche school, de Oude Tijd, Zeeland (Jaarboekje), Zondagsbode (Chr. Huisboek), Erica, Cassandria, maar vooral in de Bijdragen tot de Oudheidkunde en Geschiedenis, inzonderheid van Zeeuwsch Vlaanderen, in 6 deelen door hem en den taalkundige J.H. van Dale uitgegeven (Middelb. 1856-1862). Een volledige lijst dier artikelen is geplaatst achter zijn levensbericht, voor de Maatschappij der Ned. Lett. door S. Piccardt gegeven, zoodat daarnaar kan verwezen worden. Hierbij zij echter opgemerkt, dat Janssen's geschrift over De gemeente te Assweiler en het Synodaal fonds voor haar gesticht, niet afzonderlijk is verschenen, maar opgenomen is in Stud en Bijdr., IV, 119-128; dat De stichting eener vicarie op St. Cornelius-altaar enz. niet in dl. III der Bijdr. v. Zeeuwsch VI. staat, maar in N. Arch. K.G., II, 257-268, en dat in Arch. K.G. door hem niet over Heystek, maar Heyster gehandeld wordt.

De verdiensten van Janssen, die nooit met ontvangen eerbewijzen pronkte, werden erkend door het lidmaatschap, dat verschillende wetenschappelijke instellingen hem aanboden, nl. de Maatsch. der Ned. Letterk., het Zeeuwsch Genootschap, het Historisch Genootschap te Utrecht, het Friesch Genootschap, de Société Royale de Litt. et des beaux arts te Gent, de Société hist., archéol. et litt. d'Ypres, het genootschap ‘de Ware van Duyse's vrienden’ te Dixmuiden en ‘De Taal is gansch het volk’ te Gent. Bovendien vereerde de Belgische regeering hem meer dan één boekgeschenk.

Litteratuur: Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., IV, 810. - Letterk. Lb., 1881, 223-245. - Nagtglas, Levensber., I, 479. - Knuttel, Bibl. v. Kerkg., 157, 158. - Poujol, Hist. et infl. des Egl. Wall. dans les Pays-Bas, 348. - Alb. Stud. Rh.-Traj., 287.