Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Frederik Willem Nicolaas Hugenholtz]

HUGENHOLTZ (Frederik Willem Nicolaas), halfbroeder van Ph.R. Hugenholtz en P.H. Hugenholtz Jr. (zie beide vorige art.), werd geboren te Rotterdam den 1^en Aug. 1839 als jongste der twee zoons uit het tweede huwelijk van Ds. P.H. Hugenholtz, pred. ald. (zie art. i.v.) Hij werd ingeschreven als student te Leiden den 24^en Sept. 1857, en in Sept. 1862 door het Prov. Kerkbestuur van N.-Holland toegelaten tot de Ev. bediening, waarna den 15^en Febr. 1863 zijn bevestiging plaats had te Delden door zijn broeder Ph.R. Hugenholtz, pred. te Amsterdam (m. 2 Cor. V:20b; intr. m. Hebr. X:9a). Zijn tweede gemeente was Zierikzee, waar hij den 24^en Nov. 1867 bevestigd werd door Ds. E.C. Jungius, pred. ald. (m. Jerem. I:9b; intr. m. 2 Cor. IV:13b); afsch. te Delden 10 Nov. m. 1 Thess. V:8). Op zijn derde standplaats Santpoort, waarheen hij om gezondheidsredenen een beroep had

[p. 396]

aangenomen, trad den 11^en Apr. 1875 als zijn bevestiger op zijn broeder P.H. Hugenholtz Jr. van Amsterdam (m. Ps. CXXXIII:1; intr. m. Ps. XVI:6a; afsch. te Zierikzee 29 Maart (2^en Paaschd.) m. Hebr. XII:1, 2a).

Toen tien jaren later uit den kleinen kring van vrijzinnigen te Grand Rapids, Michigan (V.S.), die daar te midden van een talrijke kolonie Nederlanders, meerendeels van orthodoxe richting, gevestigd was, Prof. A. Kuenen gepolst werd in verband met de benoeming van een voorganger, richtte deze de aandacht ginds op den predikant van Santpoort, die zich bereid verklaarde daarheen te gaan, ook omdat de kerkelijke omstandigheden hier te lande hem al meer bezwaarden. Den 14^en Nov. 1885 vertrok hij met zijn gezin, op zijn zoon Frits na, per stoomschip Edam naar N.-Amerika.

Met opgewektheid en geestdrift aanvaardde hij ginds zijn nieuwen arbeid. Zijn kleine gemeente te Grand Rapids breidde zich alras uit en vormde een middelpunt van vrijzinnig-godsdienstig leven, maar ook van algemeene beschaving, kennis, kunst en sociale werkzaamheid. Den 22^en Dec. 1886 werd door haar in gebruik genomen een eenvoudig houten gebouw als plaats van samenkomst. Tengevolge van de toenemende werkeloosheid en daarmee gepaard gaande maatschappelijke malaise werd de aanvankelijke bloei der gemeente echter verstoord en begon zij te kwijnen. Maar Hugenholtz' veerkracht, opgewektheid en godsdienstig optimisme hielden hem staande temidden van de talrijke teleurstellingen en bezwaren, die hij vooral in zijn laatste levensjaren ontmoette. Hij overleed te Grand Rapids den 17^en Febr. 1900.

Hij was een overtuigd strijder voor het recht van het vrijzinnig Christendom; als zoodanig verzette hij zich tegen de orthodoxie, maar evenmin wilde hij weten van een modernisme, dat de orthodoxie zocht te beletten zichzelf te zijn.

Nadat de Synode der Ned. Hervormde Kerk uitdrukkelijk had geweigerd aan de proponentsformule, waarop hij tot de Evangeliebediening was toegelaten, het confessioneel karakter te ontnemen, schroomde hij niet tot die Synode de verklaring te richten, dat hij zich ontslagen achtte van al wat er confessioneels kleefde aan bedoelde formule. Deze verklaring van Hugenholtz werd terzijde gelegd, zonder dat een tuchtmiddel op hem werd toegepast.

Hij scheen een polemische natuur te zijn; in werkelijkheid was hij iemand van vroom gemoed, hetgeen in zijn predikantsbediening bleek. Als redacteur van De Hervorming verzorgde hij met voorliefde het stichtelijk element. Verslappend scepticisme was hem vreemd.

Reeds in de eerste jaren zijner bediening toonde hij oog te hebben voor sociale behoeften. Hiervan getuigen de door hem te Delden gestichte Bewaarschool alsmede de stichting van werkmanswoningen te Zierikzee. Van later tijd dagteekent zijn sympathie voor het socialisme; dit beteekende bij hem geen afwijking van zijn godsdienstig beginsel, maar hij werd integendeel hierdoor geleid en geprikkeld. Te Grand Rapids bekleedde hij de functie van Directeur van het Stedelijk Armwezen (Master of the Poor). Bij een tot dusver ongekenden toestand van werkeloosheid aldaar schonk hij de helft van zijn toch al niet ruim traktement weg aan de gemeente, van wier leden zoo velen gebrek hadden. Ook organiseerde hij er een tentoonstelling met verloting, waardoor de grond werd gelegd voor de z.g.n. ‘Labour Exchange’, een poging om door terugkeer tot eenvoudige ruiling van arbeidsproduct tegen arbeidsproduct, waarbij als ruilmiddel alleen ‘bewijzen van arbeid’ gebruikt werden, de

[p. 397]

arbeiders onafhankelijk te maken van de wisselvalligheid en de stagnaties der markt en van het monopolie van het tegenwoordig ruilmiddel: goud en zilver. Hoewel op den duur onhoudbaar gebleken, teekent deze poging toch Hugenholtz' sympathieën en zijn energie.

Toen hij te Santpoort de beschikking kreeg over veel vrijen tijd, aanvaardde hij de redactie van het weekblad De Hervorming (1875-1885). Hij was medelid van de commissie uit den Ned. Protestantenbond tot samenstelling van een bundel liederen voor huiselijke en openbare godsdienstoefeningen, verschenen in 1882. Van hemzelf zijn daarin ook liederen, zoowel oorspronkelijke als vertaalde, opgenomen.

Den 14^en Oct. 1900 werd een gedenksteen tot zijn gedachtenis ingewijd in het gebouw van ‘De Vrije Gemeente’ te Amsterdam, aan wier school voor Godsdienstonderwijs hij een tijdlang was verbonden geweest. Bij die gelegenheid hield zijn zoon F.W.N. Hugenholtz Jr. een toespraak ter herinnering aan zijn vader. Hij teekende hem als ‘lange slanke gestalte, met dat hooge, blanke voorhoofd, met die zachte licht bruine oogen, waaruit zulk een wereld van liefde en toewijding sprak, met dien warmen, trouwen handdruk, met dien jeugdigen, veerkrachtigen tred, met dien eigenaardigen, smakelijken, gullen lach, die over zijn gelaat kon uitbreken, waarbij heel zijn lichaam tot zijn schouders incluis, meelachten’. Wie hem zoo eens had ontmoet, bewaarde zijn beeld.

Hij huwde te 's-Gravenhage den 28^en Jan. 1863 met Henriette Cecile Francisca van Gogh, geb. ald., overl. te Gr. Rapids 2 Mei 1916. Uit dit huwelijk werden geboren drie zoons, van wie een hierna volgt, en drie dochters.

Van F.W.N. Hugenholtz Sr. zag het licht:

Oude bekenden, woorden v. stichting. Zierikzee. 1875. 2 dln. 8^o. - Het hedendaagsche pessimisme. Amst. 1876. 8^o. - R. Hamerling, De zeven doodzonden. Een gedicht, metrisch overgezet, Amst. 1876. 8^o. - Geloofsstrijd. Een schets uit het kerkelijk leven onzer dagen. Amst. (1879). 8^o. - Godsdienstige opvoeding (overgedr. uit De Hervorming). Amst. 1880. 8^o. - De weg, waarlangs God ons leidde. Herinneringen uit zijn vijf-en-twintigjarige loopbaan. Uitgespr. voor zijn gem. op Zond. 29 Jan. 1888 te Gr. Rapids, Mich. 1888. (Amst.) 1888. 8^o. - Het Parlement der Godsdiensten. Rott. 1894. 8^o. (In dezen bundel zijn vereenigd de door Hugenholtz in de N. Rott. Crt. geplaatste feuilletons over het eerste internationale Congres v. godsdiensten bij gelegenh. v.d. wereldtentoonstelling te Chicago).

In de Volksbiblioth. Uitgeg. vanw. de vereen. t. handhav. en voortplant. v.h. liberale beginsel. N. uitg. Amst. ('s-Grav.) 2^e achttal N^o 6: Het hedendaagsch pessimisme. Ook in den almanak: De Liefde Sticht komen bijdragen van hem voor.

Zooals zijn broeder P.H. Hugenholtz Jr. meedeelt had hij de hoofdleiding bij de uitgave van Levenslicht. Stichtel. bloemlezing voor onzen tijd, verzam. d. P.H. Hugenholtz Jr. 2^e dr. Amst. 1886 8^o. Met J.A. Böhringer, W. Jesse en W. Zaalberg vormde hij de redactie van: Liederen voor Catechisatiën en Zondagscholen. Amst. 1877, '78. 8^o en van: Godsd. liederen. Gezangboek v. De Vrije Gem. Beide uitgeg. d.d. Ned. Prot. bond. Amst. Haarl. enz. 1882. 8^o.

Onder zijn redactie verschenen de Stemmen uit de Vrije Holl. Gemeente te Grand Rapids Mich. Amst. 1886 v.v.; de laatste 2 jrg. ond. den titel: Stemmen uit de Vrije Holl. Gem. in Amerika. Later het Zondagsblad. Godsd. maatsch. weekbl. Amst. 1892, '93.

[p. 398]

Litteratuur: Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., V, k. 248 (art. Dr. J. Herderscheê). - Stemmen uit de Vrije Gem. 23^e Jrg. (1900), blz. 105, 106, 319-350. - De Hervorming. 10 Maart 1900 (N^o 10). - P.H. Hugenholtz Jr., Indrukken en Herinneringen, blz. 163-165. - Alb. Stud. L. Bat., k. 1375.