Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Johan Daniël van Hoven]

HOVEN (Johan Daniël van), zoon van Daniël van H., is den 20^en Augustus 1705 te Hanau geboren; zijn moeder was een zuster van Prof. H.S. van Alphen, eveneens uit Hanau afkomstig. Van Hoven studeerde eerst te Marburg, daarna te Utrecht, waar zijn naam echter niet in het Alb. Stud. voorkomt, en werd op 2 Maart 1728 proponent onder de classis Utrecht. Toch is hij geen predikant geworden, daar hem nog in hetzelfde jaar het hoogleeraarsambt in de welsprekendheid en geschiedenis te Lingen werd opgedragen. Hier richtte hij een geleerd genootschap op, waaraan wij waarschijnlijk de uitgave danken van de op zijn naam staande bundels ^{Verisimilia sacra et profana etc.}, T. I-III (Ling. 1732-1734) en Vera et verisimilia sacra et profana, T. I-VI (Ling. 1742-1751). In 1739 ontving hij den titel van consistoriaalraad en in 1757 een benoeming tot rector en hoogleeraar in de geschiedenis en welsprekendheid te Kampen, die hij aannam en waar hij tot zijn overlijden op 20 Maart 1793 werkzaam was. Dat hij ondanks zijn ambt, toch als godgeleerde een zekere vermaardheid genoot, blijkt uit het feit, dat hij in 1763, na het vertrek van den Harderwijkschen hoogleeraar in de theologie F.L. Cremer naar Groningen, op de groslijst geplaatst werd, waaruit een opvolger moest gekozen worden. Ook doen vele zijner geschriften hem als theoloog kennen. Hij was gehuwd met Agatha Wetstein, weduwe van Jacob de Jonge, in 1757 als predikant te Amsterdam overleden.

Van Hoven heeft zich in de eerste plaats bekendheid verworven als beoefenaar der tijdrekenkunde, ook waar het Bijbelsche onderwerpen betrof. Reeds in 1746 had hij te Lingen uitgegeven: Index aevi antiqui s. chronotaxis generalis en daarna tegen Mosheim geschreven een Disputatio de vera aetate legationis Athenagorae pro Christianis (Ling. 1752). Later verschenen een Index tempor. s. chronotaxis synchronistica celebrium epochorum a M.C. ad Caroli M. temp. (Zwol 1758) en een Epistola historico-critica ad G. Meerman... de vera aetate, dignitate et patria Minucii Felicis (Camp. 1762, niet in den handel; 2^e dr. Amst. 1762), in welke laatste hij bewijst, dat Minucius Felix ‘de allereerste Latijnsche Christen-schrijver was’ en tijdgenoot is geweest van Cornelius Fronto. Eindelijk gaf hij in een Epistola philologico-critica ad... M.W. de Rhoer.. continens manipulum primum spicilegiorum in Euangelium D. Lucae post virorum summorum pinguiores messes (Camp. 1762) o.a. een verklaring van Luc. II:2 (zie Boekz., 1762b, 75). Deze Bijbeltekst had in dien tijd in 't bijzonder de aandacht van eenige theologen getrokken. In 1756 had Aeg. Stokmans daarover een Verhandeling uitgegeven, waarop anonym in de Nederlandsche Geleerde Fama en door H.H. in: Naleezing na den oogst over Silas' Euangelium,

[p. 340]

C. II:I, 2, opgenomen in Bundel van Godgeleerde Oeffeningen, dl. IX, 5^e st., aanmerkingen gemaakt werden. Stokmans kwam daarop met H.H. in correspondentie, die hem nog een Brief over hetzelfde onderwerp zond, terwijl Ds. A. Wolff in in Boekzaal van Maart 1761 nog een nieuw gevoelen over dezelfde materie verkondigde. Stokmans gaf toen ter verdediging van zijn meening een Aanhangzel op de Verhandeling en nog een Naschrift (Goes 1761), waarin hij ook Van Hoven's bovengenoemde Epistola philologico-critica behandelt. Daarop kwamen Letter- en geschiedkundige aanmerkingen door H.H.P.P. en een Oordeelkundige brief van J.D.V.H. Hanoviensis uit (Amst. 1762), om Stokmans te bestrijden, zoodat de schijn gewekt werd, dat verschillende geleerden het met hem oneens waren. In Boekz., 1763a, 102, plaatst Stokmans nu een Bekendmaking, waarin hij mededeelt, bemerkt te hebben, dat zoowel deze laatste twee geschriften als die van H.H. en het artikel in de Geleerde Fama alle slechts van één hand zijn, nl. van J.D. van Hoven. Deze verdedigt zich in Boekz., 1763a, 233, vrij zwak en Stokmans gaf daarop een 2^en druk van zijn Verhandeling met Aanhangzel en Naschrift in 't licht, waaraan hij een Afgeperste verdediging tegeti J.D. van Hoven (Goes 1763) toevoegde, die ook afzonderlijk verkrijgbaar werd gesteld. Van Hoven maakt, volgens de Boekz. (1763b, 723) een einde aan dit geschil door de uitgave van Nadere bevestiging, dat Luc. II:2 van het begin der Beschrijving in het Oostelijke Romeinsche rijk, en in 't bijzonder van Syrië... spreke (Amst. 1763), wat evenwel nog door Stokmans wordt beantwoord met een Afscheid aan den Heer J.D. v. H. op zijn E. Nadere bevestiging enz., doch dit is dan ook ‘het laatste, dat S. tegen J.D. v. H. daar over denkt te schrijven.’ Inderdaad was hiermede het geschil geëindigd.

Bleek hieruit, dat Van Hoven ‘niet vredelievend’ van aard was (Sepp), althans waar het Luc. II:2 betrof - bij het klimmen der jaren werd het er niet beter op. Nadat de Alkmaarder rector, later hoogleeraar, A. Kluit in 1768 en 1769 te Utrecht in 2 deelen Vindiciae articuli ὁ, ἡ, τό in Novo Testamento, ofte Verhandeling over Luc. II:2 had uitgegeven, begon Van Hoven een reeks Letter- en geschiedkundige brieven, dienende ter opheldering van eenige gebeurtenissen bij de geboorte van Christus voorgevallen enz., waarvan de eerste bundel te Kampen in 1775 uitkwam. Kluit gaf hierover beschouwingen in zijn Addenda ad vaticinium Daniëlis de LXX Hebdomadibus, nec non Commonitio ad... J.D. v. Hoven (Mediob. 1775) en Van Hoven vatte hierop vuur: aan zijn tweeden Bundel (Camp. 1776) voegde hij toe: benevens eene noodige Erinnering tegen de verwaande Erinnering van A. Kluit. Maar Kluit bleef bedaard en schreef een Verklaring der reden, waarom hij zich op den Heer Prof. van Hoven, om alle deszelfs woelingen tegen zijn verklaring over Luc. II:2 niet verstoort (Midd. 1777), waarop de daardoor blijkbaar getergde Van Hoven zijn gal uitstortte in Letter- en Geschiedkundige brieven, behelzende de waare redenen, waarom de Prof. J.D. v. Hoven zich genoodzaakt heeft gezien de laage handelwijs, openbaare onderkruiping en onbeschaamde lastering van A. Kluit open te leggen en aan den Hooggel. lasteraar het laatste vaarwel te zeggen, waarbij teffens eenige taal- en geschiedkundige aanmerkingen ter opheldering van verscheidene schriftuurplaatsen ingemengd en de waarheid van de Herodiaansche beschrijving ten tijde van Christus' geboorte nader bevestigd worden. Met vier bijlagen (Camp. 1777). Kluit deed verder het zwijgen ertoe, maar dat het punt in kwestie Van Hoven steeds veel belangstelling heeft ingeboezemd, blijkt ten overvloede uit twee brieven, die hij later nog

[p. 341]

aan R. Schutte schreef: een Letter- en geschiedkundige brief... over de bepaalde betekenis van ‘de geheele wereld’, en deszelfs gebruik zoo bij den H. Lukas en bij de LXX Overzetters enz. (Amst. 1781) en een Letter- en aardrijkskundige brief... om te bewijzen, dat Lukas de spreekwijze πασα οἰϰουμενη en dgl. nooit anders gebruikt dan van een aanzienlijk en meest Oostersch gedeelte van het Romeinsche gebied enz. (Zwolle 1784).

In verband met deze kwestie staan de studies, die Van Hoven publiceerde over den stijl van het N. Testament. In twee stukken zijn uitgekomen: Curae posteriores, sive flores ex amoenissimo Graeciae horto decerpti et ad ductum librorum historicorum N.T. sparsi (Amst. 1765/66), waarvan het doel was: ‘de stijl van het N.T. tegen al te strenge bedillers te verdedigen en op te helderen’, en waarbij V. Hoven vooral het oog heeft op J.J. Wetstein, die telkens ‘aan de plaatsen, getuigende van de godheid van Christus, knabbelt’. Ook heeft hij in Curae Virgilianeae (Camp. 1774) ter verdediging van den N. Testamentischen stijl willen aantoonen, dat evengoed als in het N.T., ook bij Vergilius menigvuldige Hebreeuwsche spreekwijzen worden aangetroffen.

Een ander onderwerp, waarin V. Hoven belang stelde, was de vereeniging van alle Protestanten tot één kerk. In Duitschland had Von Loen in 1748 uitgegeven: Von Vereinigung der Protestanten en in 1750: Einzige wahre Religion, waarbij hij betoogde, dat vereeniging voor de hand lag, omdat alle Protestanten de H. Schrift als richtsnoer aannemen en alleen verschillen in punten, die de grondwaarheden niet raken. Van Hoven bleek dezelfde meening voor te staan in Vereinigung der Vernunft mit dem Glaube durch die Liebe (Ling. 1753) en Entwurf einer pragmatischen und unpartheyischen Friedens Geschichte der Evang. Kirche in Deutschland (Lemgo 1759). Hier te lande maakten deze geschriften weinig indruk, maar in Duitschland hadden zij ten gevolge, dat te Neuwied een ‘Vrije Academie ter vereeniging des geloofs en ter bevordering van de godsdienst’ werd opgericht. In verband met deze duidelijk gebleken overtuiging van V. Hoven is het onbegrijpelijk, dat hij, volgens Sepp, in 1768 Drie brieven over de zwarigheden der vereeniging van den godsdienst van J.D. Michaëlis uit het Duitsch vertaalde, waarin ‘op klemmenden trant tegen alle pogingen tot vereeniging’ gewaarschuwd wordt.

Behalve al het genoemde, heeft Van Hoven nog de volgende geschriften in 't licht gegeven: De historia oratorum Graecorum et Romanorum (Ling. 1730). - Oratio in jubileum Augustanae Confessionis (Ling. 1730). - Specimen historiae analyticae, exhibens res in Republica Hebraeorum a condito mundo usque ad Christum natum gestas (Ling. 1732; Amst. 1734). Afzonderlijk werd hiervan nogeens te Lingen in 1741 uitgegeven: Ratio praelectionum historicarum. - De neglectu Latinae linguae (Ling. 1733). - De historia et eloquentia (Ling. 1736). - Eutropius (Amst. 1738). - Historia ecclesiastica pragmatica, spec. I-III (Ling. 1747 - 1752). - Scriptorum eccles. inprimis med. aevi minus curate recensit. syllabus (Camp. 1747). - Adam, der erste Vasall (Ling. 1753). - Friedfertige Anmerkungen über das 91e St. der Götting. Anzeigen (Ling. 1753, 1754). - Antiquitates euangelicae etc. (Zwol 1758). - Antiquitatum tum reipublicae, tum imperii Romani brevissima delineatio (Camp. 1759). Bij den 2^en druk, ald. in 1768 uitgekomen, maakt V.H. bekend, dat onjuist is, wat ‘voorbaarige benijders uitgestrooit’ hebben, nl. dat hij zou aftreden. Hij verklaart daarbij, niet te letten ‘op 't getal, maar op de zedige naarstigheid zijner toehoor-

[p. 342]

deren.’ - Otia litteraria ad Isalam, sive spicilegia historico-critica sacra et profana. Fasc. I-III (Camp. 1762-64). - Afscheidsbrief aan... H. Hubert over de eerste afzondering en stichting van Christus' gemeente door het voetwasschen en de instelling van het N. Verbond, H. Avondmaal enz. (Camp. 1763). - De primis philosophandi principiis (Camp. 1763). - Campensia, sive spicilegia critico-antiquaria, 2 st. (Camp. 1766). - Socrates' schande nader ontdekt of betoog, dat de zaligspreking der heidenen ijdel en ergelijk is enz. (Camp. 1770; 2^e dr. ald. 1772). Hierbij mengde hij zich in het geschil, tusschen P. Hofstede en C. Nozeman gerezen, over de vraag, of heidenen, en in 't bijzonder Socrates, zalig konden worden, welke strijd ontstaan was uit Hofstede's critiek op de Belisarius van Marmontel. Van Hoven schaarde zich zeer beslist aan de zijde van Hofstede, ‘omdat de Heidensche zedekunde en deugd in 't gemeen, en die van Socrates in 't bijzonder, zeer gebrekkig en onzuiver geweest is.’ Ook wordt hierin ‘het zeer verschillend gedrag van Paulus en Socrates te Athene van nabij beschouwd.’ - Verder heeft Van Hoven een maandelijksch tijdschrift uitgegeven, getiteld Nederlandsche geleerde Fama of onzijdige berigten van 't merkwaardige dat in het geleerde Europa in dezen tijd voorvalt, waarvan slechts zes nummers (Januari - Juli 1759) zijn uitgekomen. Eindelijk leverde hij nog bijdragen in Stockens' Museum Criticum (Lemgo 1774) en opstellen in Hamb. Verm. Bibl., Hamb. Berichten en Hamb. Briefwechsel.

A.H. Stompwijk, praeceptor aan de Latijnsche school te Kampen, heeft in 1759 te Leiden een Epistola etymologico-philologica ad virum cl. J.D. ab Hoven uitgegeven.

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Schotel, Kerkel. Dordr., II, 383, 384. - Bouman, Gesch. Geld. Hoogesch., II, 292, 293. - Sepp, Stinstra, I, 132; II, 292, 293. - Id., Polem. en Ir. Theol., 154. - Id., Staatstoezicht, 223. - Id., Bibl. Kerkgesch., 66. - De Bie, Hofstede, 219; Bijl., XXIV. - Ypey, Chr. Kerk 18e e., IV, 111. - V. Doorninck, Verm. en Naaml. Schr., II, 198. - Repertorium Fruin, I, 343. - Cat. Lett., I, 125; II, 376. - Cat. Burgersd. en Nierm., 285. - Boekz., 1762b, 75.