Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Josias van Houten]

HOUTEN (Josias van), ook dikwijls - en waarschijnlijk terecht - Van den Houte genoemd, werd in 1582 te Sluis geboren als zoon van Gillis van den Houte, die, sinds 1581 predikant aldaar, tevoren te Gent stond en na de inneming van Sluis in 1587 predikant werd te 's-Gravenpolder en 's Heer Abtskerke, waar hij in 1594 overleed (Zie over dezen Gillis v.d. H.: Te Water, Ref. Zeel., 309; Janssen, Kerkh. in Vlaand., I, 205, 401-406; Id., Kerkh. in Brugge, I, 252; II, 90, 92, 191, 219; Rutgers, Acta, 531; Werken Marn. Ver., Ser. III, dl. V, 127). Josias liet zich op 28 Augustus 1606 te Leiden als student inschrijven en werd den 29^en October 1609 proponent onder de classis Schouwen en Duiveland. Door Gomarus met warmte aanbevolen, ontving hij reeds den 4^en November d.a.v. een beroep naar Renesse-Noordwelle, legde op 2 December van dat jaar peremptoir examen af en deed op het eind dier maand of in 't begin van 1610 intrede, na door Ds. Udemans bevestigd te zijn. Zonder twijfel heeft hij als predikant een goeden naam gehad, want toen bij de classicale vergadering van 25 Augustus 1621 een brief van de kerk te Londen inkwam, om een predikant te vragen ‘loco Ds. Rutingius’ (nl. de bekende Simon Ruytinck, op 3 Januari 1621 te Londen overleden, vgl. Werken Marn. Vereen., Serie III, dl. I, 395) wordt Van Houten als zoodanig voorgesteld. Hiervan is echter niets gekomen: een paar weken later, op de classicale vergadering van 8 September 1621 wordt een beroep van Zierikzee op Van Houten ingebracht, den 15^en d.a.v. komt de mededeeling, dat Renesse hem ontslag heeft verleend en op 24 October bevestigt Van Houten aldaar zijn opvolger Jacobus van Laren. In September of October 1621 zal hij dus te Zierikzee intrede hebben gedaan, waar hij echter slechts zéér kort mocht werkzaam zijn: reeds in Januari 1623 is hij overleden en begraven in de St. Lievens Monsterkerk.

Van Houten was op 20 April 1610 te Zierikzee gehuwd met Judith Jasonsdr. Oudejans en hertrouwde na haar overlijden, op 20 April 1621 met Catharina Imans, weduwe te Zierikzee. Hij liet een zoon na, Gillis van den Houte, die tot 1630 van de classis Schouwen en Duiveland een jaarlijksche toelage ontving.

Josias van Houten was de schrijver van een werkje, getiteld: Korten wegh ofte

[p. 333]

catechismus, dat ten doel had, heilbegeerigen den weg te wijzen in het onderzoek van hun geweten, om hun zonden voor God te kunnen biechten. Hierin was een ‘register der zonden tegen de wet Gods’ opgenomen. Zeker is dit een verdienstelijk geschrift geweest, want in 1645 was daarvan geen exemplaar meer te krijgen en niemand minder dan Voetius voelde zich geroepen, een nieuwen druk te bezorgen, die in laatstgenoemd jaar uitkwam. Hierin liet hij Van Houten's ‘Register’ in zijn geheel, ‘sonder bijna een woort daer in te veranderen’; alleen had hij door een ‘godtsaligh ende geleert’ proponent dat register laten vergelijken met twee andere: het ééne, voorkomend in een werk van den Engelschman Nic. Biefield over de gronden der zaligheid (in 1619 in 't Hollandsch vertaald) en het andere, vervat in Willem Teellinck's ‘treffelijk tractaet, genaemt Nootwendigh Vertoogh’ (1627). Bovendien voegde Voetius zelf ‘eenighe casus ofte voorvallende sonde van onsen tijt, tegen het seste gebodt’ eraan toe. Reeds had Van Houten 39 gevallen van overtreding van dit gebod opgegeven, zes kwamen erbij uit het ‘Register’ van Biefield, terwijl zij nu nog met vier van Voetius vermeerderd werden; deze laatste kan men vinden bij Duker. Voetius, III, Bijl., blz. XI, XII. De titel, dien Voetius aan zijn omwerking gaf, luidde: Biegt-boecxken der Christenen. Dat is: een register vande sonden tegen de wet Gods, seer bequaem om tot kennisse zijner sonden te komen. Eertijts t'samen gestelt door Josias van Houten, in sijn leven bedienaer des h. euangeliums tot Renisse, ende daer na tot Ziericzee. Ende nu van nieuws uyt-ghegeven, oversien ende vermeerdert door G. Voetius (1645).

Het werk vond blijkbaar veel aftrek. In 1649 verscheen te Utrecht een druk ‘voor de vierde reyse overzien en vermeerdert’, terwijl het in 1660 nogeens aldaar het licht zag met de toevoeging: ‘Den laetsten druck, vermeerdert met de uytghedruckte Schriftuur-plaetsen’. Hetzelfde werk is in 1768 te Utrecht en Amsterdam opnieuw uitgegeven als: De boetvaardige Christen, in zijne eenzaame binnenkamer enz. door Josias van Houten... uitgegeven, overzien en vermeerderd door G. Voetius, met bijvoeging: ‘de derde druk’. Men zou hieruit afleiden, dat reeds twee drukken onder dezen nieuwen titel verschenen waren, maar zeker is dit niet, want tusschentijds had het nog een nieuwe uitgave beleefd, wederom onder een anderen titel. Op verzoek van den drukker toch, heeft Jac. Koelman in 1689 Van Houten's werk uitgegeven, waaraan hij den titel gaf: Spiegel der Wet, aan de gewetens voorgehouden ter ontdekking der zonden tegen de Tien Geboden. Nu laatst veel verbeterd en vermeerderd; ook hiervan verscheen nog een herdruk z.j., maar in de laatste helft der vorige eeuw bij Donner te Leiden uitgekomen. Koelman voegde nog ‘eene korte aanwijzing van de voornaamste verzwaringen der zonde’ aan het oorspronkelijke toe. Over den geest en inhoud van het werkje is een en ander te vinden bij Krull, Jac. Koelman, 276 278.

Behalve het voorgaande werkje heeft Josias van Houten een geschrift uitgegeven, dat De Christelycke Land-man moet getiteld zijn en in 1620 uitkwam, daar Adriaan Hoffer, burgemeester van Zierikzee en rentmeester-generaal be-Ooster-Schelde een gedicht heeft vervaardigd: ‘Op den Christelijcken Land-man D. Josiae van den Houte, bedienaer des Goddelijcken Woords tot Rennisse, uytgegeven anno 1620’ (Nederduytsche Poëmata, Amst. 1635, blz. 92). In de classicale vergadering van 18 Februari 1619 deelt Van Houten dan ook mede, dat hij in den vorigen oogsttijd heeft gepredikt over het ambt van den Christelijken landman en men hem heeft

[p. 334]

gevraagd, het gesprokene in druk uit te geven; hij verzoekt nu de classis, dat het geschrift zal nagezien worden, wat door Ds. Brandt en Ds. Boenaert zal geschieden. Deze brengen op de vergadering van 7 Augustus 1619 hun oordeel uit en meenen, dat het ‘met achterlating van eenige zaken’ kan gedrukt worden, waaraan blijkbaar gevolg is gegeven.

Kort daarna schreef Van Houten nog een werkje ‘tot bevrediging der Remonstranten’, waarvan de classicale vergadering van 10 Februari 1620 de visitatie opdroeg aan Ds. Brandt en Ds. Becius. Met voldoende zekerheid kan worden aangenomen, dat dit het geschrift is, uitgegeven onder den titel: Salomo, dat is, Vermaninghe aen die Christenen, die wt eenen eenvoudigen ijver zich aen de sijde vande genaemde Remonstranten houden, tot vereeninghe mette openbare Ghereformeerde Kercken, inde vereenichde Landen .. in maniere van 't samensprekinghe .. Door I.V.H., een liefhebber der warer Christelycke vrede (Rott. 1620).

Een man als deze Josias van Houten, die, overtuigd Contra-Remonstrant - Gomarus was zéér met hem ingenomen! - bevrediging met de goedgezinde Remonstranten zoekt in een tijd, dat de partijen scherp tegenover elkaar staan; die een werk schrijft, dat, door godgeleerden als Voetius en Koelman opnieuw uitgegeven en talrijke malen herdrukt, zelfs in onzen tijd nog lezers vindt - zulk een man is zeker iemand van meer dan gewone beteekenis geweest.

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb. i.v. - Duker, Voetius, III, 53; Bijl., blz. X, XI. - Krull, Jac. Koelman, 276-278, 350. - Petit, Bibl. v. Ned. Pamfl., I, n^o 1335. - Muller, Cat. v. Pamfl., n^o 1785. - Vele biographische en enkele andere gegevens dank ik aan de mededeelingen van den Heer P.D. de Vos, archivaris van Zierikzee.