Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Casparus Holstech]

HOLSTECH of HOLSTECHIUS (Casparus), die ‘ongeveer een halve eeuw lang zijn beste krachten en talenten besteedde aan de zegepraal van het Protestantisme te Kampen’ (pastoor Velthuysen in Archief v.d. Gesch. v.h. Aartsb. Utrecht) ontving op Paschen 1562 van de kerkmeesters der St. Nicolaaskerk aldaar zijn aanstelling tot ‘rector scholae’. Den 21^en Augustus 1564 werd hij opnieuw benoemd voor den tijd van drie jaar, ingaande met Paschen 1565, maar vóór het einde van dien termijn zou Holstech tot andere werkzaamheden geroepen worden. In Augustus 1566 kwam namelijk te Kampen de tijding van den Beeldenstorm in de Zuidelijke Nederlanden en hoewel de magistraat op den 27^en Augustus nog een publicatie uitvaardigde, dat hij geen nieuwe, opgeworpen predikanten in de stad of haar vrijheid dulden zou en aan een ieder verbood, zich in hun vergaderingen of predikatiën te begeven, kwamen reeds den 3^en September in den Raad eenige afgevaardigden van een groote vergadering, die in de kerk van den H. Geest gehouden werd, met het verzoek, dat hun kerken mochten vergund worden, om er naar de Augsburgsche Confessie dienst te doen. De magistraat vaardigde nu uit zijn midden vier personen af, om met ‘de predikanten’ - wie dat zijn, wordt niet gezegd - te confereeren, waarvan het gevolg was, dat deze het Woord Gods mochten prediken naar hun consciëntie, ‘sonder scheldinge des eenen op den anderen.’ Aan de Landvoogdes zou goedkeuring van dit besluit gevraagd worden. Twee dagen later - 5 September -verzoeken Schepenen en Raad met de groote en kleine gemeente aan den rector Mr. Casparus Holstechius en aan Mr. Christiaan van Driel, om het sacrament des altaars onder twee gestalten aan de zieken, die het begeeren, uit te deelen en beloven, hen bij moeilijkheden, die daaruit zouden kunnen voortkomen, te zullen steunen, zoodat zij geen schade zullen lijden. Uit de briefwisseling van Margaretha van Parma

[p. 180]

en Philips II blijkt, dat de Hervormingsgezinden te Kampen in dezen tijd ook in het openbaar prediken, waarbij Holstech en Van Driel wel zullen zijn voorgegaan. Dit is ook hieruit af te leiden, dat de magistraat hun op 21 Mei 1567 gebiedt, het Avondmaal aan niemand meer binnen de jurisdictie van Kampen uit te deelen, ‘sy sy syck of sont zyn.’

Holstech voelde zich na dit verbod in Kampen niet meer veilig en begaf zich naar Grafhorst, vanwaar hij aan den Raad het verzoek richtte, om zonder gevaar naar de scholen en zijn dienst in het gasthuis te mogen terugkeeren, wat hem, met het oog op de veranderde tijdsomstandigheden, wel niet zal zijn toegestaan. Waar hij zich in de eerstkomende jaren opgehouden heeft, blijkt niet, maar als graaf Willem van den Berg in naam van den Prins van Oranje op 11 Augustus 1572 de stad bezet en op 1 September bevolen heeft, de Bovenkerk voor den dienst der Hervormden in te richten, komt op 7 October van dat jaar een smeekschrift bij den magistraat in, waarbij gilden en gewone burgers verzoeken, dat hun Holstech als predikant worde gegeven. Met twee ambtgenooten is hij toen weder de gemeente voorgegaan, maar slechts gedurende zéér korten tijd, daar de graaf Van den Berg op 19 November de stad verliet, die kort daarna door het leger van Don Frederik de Toledo werd bezet.

Holstech heeft toen natuurlijk Kampen verlaten, maar waarheen hij is uitgeweken, kan niet met volkomen zekerheid worden vastgesteld. Evenwel is het zeer waarschijnlijk, dat hij zich naar West-Friesland begaf, omdat deze streek haar onafhankelijkheid tegen de Spanjaarden heeft gehandhaafd en de Noord-Hollandsche synode in de eerstkomende jaren daar onverhinderd hare vergaderingen hield. Er is dan ook alle grond, om hem met eenen Jasper - ook wel Caspar genoemd - te vereenzelvigen, die volgens de Acta der Noord-Hollandsche synode, in 1574 te Binnenwijzend en Westwoud stond. Deze Jasper woonde op 19 April 1574 de synode te Grootebroek en op 26 Juli d.a.v. die te Edam bij, waar hij tot ‘notarius’ of scriba benoemd werd en verschillende opdrachten ontving. In 1575 brengt Monnikendam een beroep op hem uit, doch niet in den vereischten vorm, zoodat het moeilijkheden geeft, maar verder zwijgen de Acta over hem. De naamlijsten der Noord-Hollandsche predikanten geven dienzelfden Jasper in 1574 op als predikant te Binnenwijzend en vermelden verder: C. Holsteegius in 1577 te Monnikendam gekomen, maar in hetzelfde jaar naar Hoogwoud vertrokken en vandaar in 1582 naar Kampen. Ook volgens Moonen's Pred. in Overijssel komt Holstechius van Hoogwoud naar die stad. Het laatstgenoemde jaartal is zeker onjuist: reeds in 1578 is hij te Kampen terug, terwijl hij misschien reeds vóór 1577 te Monnikendam is gekomen, ook al hebben de moeilijkheden, uit het informeel beroep ontstaan, vertraging veroorzaakt. Overigens zijn er geen redenen, waarom niet zou kunnen worden aangenomen, dat de Kamper predikant tevoren de drie genoemde Noord-Hollandsche gemeenten heeft gediend; ook de benoeming van ‘Jasper’ tot notarius van de synode in 1574 pleit voor deze onderstelling: de gewezen rector scholae was de aangewezen man, om de pen te voeren. Indien het voorafgaande juist is, moet de meening van Reitsma en Van Veen verworpen worden, dat Jasper van Binnenwijzend dezelfde is als Gaspar Hochten, expastoor te Tessel; het klinkt ook onwaarschijnlijk, dat dezelfde, die in 1574 notarius der synode is, nog in 1575 volgens besluit der synode moet geëxamineerd worden (Acta, I, 32).

Nadat Kampen in 1578 Geus was geworden en den 26^en Juli van dat jaar

[p. 181]

Rennenberg als stadhouder erkend had, vinden wij Holstech onder de nieuwe predikanten, die in de kerk van den H. Geest dienst doen en blijkt, dat hij in zijn prediking zich richt tegen de Pacificatie van Gent en de Unie van Brussel, die door Kampen was aangenomen en onderteekend. In Augustus 1578 besloot de Raad, hem persoonlijk aan te zeggen, dat hij zich om die reden van het prediken moest onthouden, ‘op pene van gestraft te worden als perturbator van de gemeene ruste’. Dit bevel is niet ten uitvoer gebracht of het verbod na korten tijd opgeheven, want zijn tractement is hem dat jaar evenals volgende jaren geregeld uitbetaald.

In de eerste tijden van zijn geregelden dienst te Kampen vernemen wij omtrent Holstech niets dan goeds. In 1581 schenkt de magistraat hem een bijzondere toelage, omdat ‘vermoege syn supplicatie voele an valles tot synen huyse, soe van praedicanten, als andre guede luyden’ gedaan werden, een bewijs van gewaardeerde gastvrijheid, terwijl uit een testament van 1582 blijkt, dat hij geregeld de zieken, ook de pestlijders, bezocht. Ook is hij zonder twijfel een man van beteekenis in stad en provincie geweest: behalve verschillende opdrachten, die hem werden gegeven, nam hij als afgevaardigde van Overijsel deel aan de synode van 's-Gravenhage in 1586 en presideerde in 1593, 1596 en 1603 de provinciale synoden, te Kampen gehouden. Op het laatst van zijn leven vernemen wij echter minder gunstige getuigenissen. Hij heeft blijkbaar veel met geldelijke moeilijkheden te kampen gehad, want op 5 Juli 1610 besluiten Schepenen en Raad, om in het loopende jaar aan Holstech zijn pensie ten volle te betalen, gedeeltelijk om zijn schulden te voldoen. Wanneer daarop een besluit van 9 Augustus 1610 volgt, waarin hem wordt aangezegd, ‘dat hij zich voorts van de vergaderingen van den kerkeraad en inzonderheid van de bediening der Sacramenten onthouden zal’, is men geneigd aan te nemen, dat òf iets bijzonders gebeurd was, dat aanstoot gaf, òf Holstech zóóveel schulden gemaakt had, dat de straf van een tijdelijke schorsing noodig geoordeeld werd. Dit laatste lijkt het waarschijnlijkst, want tot 1614 wordt hem zijn tractement ad 300 Car. gulden geregeld uitbetaald, zoodat hij weer in dienst is gekomen, en na zijn overlijden heeft hij den zijnen niets dan schulden nagelaten. Niet alleen is hij volgens de rekening der Bovenkerk blijkens het gebruikelijke kruisje in margine, als ‘pauper’ begraven, maar op 9 December 1615 staan Schepenen en Raad aan de weduwe en kinderen van Holstech op hun verzoek toe, ‘wegens de menigvuldige schulden’ zijn nalatenschap onder het voorrecht van boedelbeschrijving te aanvaarden. Bovendien worden aan zijn weduwe bij Raadsbesluit van 19 December 1615 voor ééns 100 daalders uit ‘de Ecclesiastique goederen’ toegelegd en bij besluit van 16 Mei 1616 aan zijn dochter Michieltjen voor éénmaal 25 goudguldens geschonken, ‘tot onderhoud van hare vier onmondige en vaderlooze kinderen wegens hare groote armoede’.

Holstech overleed misschien in 1614, maar meer waarschijnlijk in 1615. Den 16^en November 1610 is hij ondertrouwd met Lysabeth Henricks, jongedochter van Hasselt, die ook het volgend jaar als zijn ‘huysvrouw’ in de lidmatenboeken der Gereformeerde gemeente voorkomt en hem overleefd heeft. Maar tevoren is hij reeds gehuwd geweest, daar zijn dochter Michieltjen in 1615 al weduwe is, terwijl in een brief van de stad Enkhuizen aan den magistraat van Kampen dd. 6 Juli 1622 nog een dochter Catharina genoemd wordt, gehuwd met Jan Berentsz, en een zoon, die dan kort te voren is overleden en goederen nagelaten heeft.

Ongeveer 1565 heeft Holstechius te Kampen het licht doen zien: Passio Domini

[p. 182]

Nostri Jesu Christi secundum quator Euangelistas (aanwezig in de Bibl. v.d. Maatsch. der Ned. Lett.).

Litteratuur: Register v. Charters en Bescheiden i.h. Oud-Arch. v. Kampen, III, n^is 2249, 2553, 2673; IV, 3010, 3100, 3187, 3387; IV, 4477; VII, 5265. - Arch. v.d. Gesch. v.h. Aartsbisdom Utrecht, XXV, 137, 138, 141, 142, 203-206. - Corresp. franç. de Marg. d'Autriche avec Phil. II, 158, 169. - Werken Marn. Ver., Ser. II, dl. III, 529, 530, 538. - Reitsma en V. Veen, Acta, I, 23, 25, 26, 28, 29, 31, 32; V, Reg. - Cat. Letterk., II, 28. - V. Alphen, N.K. Handb., 1908, Bijl., 121, 130, 149. - Zeer vele gegevens voor dit artikel dank ik aan de welwillende inlichtingen van Mej. C.J. Welcker, archivaris van Kampen.