Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Hendrik van Heyningen]

HEYNINGEN (Hendrik van) werd geboren te Oostzaan den 22^en Oct. 1787. Na eerst de Latijnsche School te Amsterdam te hebben doorloopen, volgde hij de lessen aan het Athenaeum aldaar (ingeschr. voor de jaren 1805 tot 1807); in 1809 werd hij ingeschreven als student te Leiden. Den 8^en Juli 1811 na praeparatoir examen door de classis 's-Gravenhage met algemeene stemmen bevorderd tot proponent, ontving hij de volgende maand eene beroeping naar Langerak bez. de Lek, die hij aannam. Den 29^en Oct. d.a.v. had tot algemeene tevredenheid zijn peremptoir examen plaats te Utrecht. De vereischte keizerlijke goedkeuring zijner beroeping bleef intusschen uit. Niettemin nam hij van den 12^en Dec. 1811 af den dienst te Langerak waar. Na de

[p. 14]

gelukkige herstelling van het vaderland werd hij eindelijk door den souvereinen vorst aangesteld, zoodat den 23^en Jan. 1814 zijne bevestiging plaats had door Ds. A.S. Beausar, pred. te Groot-Ammers (m. 2 Tim. IV: 2b; intr. m. 1 Cor. XV:1a). Hij nam er afscheid den 20^en Aug. 1815 (m. Ef. VI:23) en werd den 27^en d.a.v. bevestigd te Rijswijk (Z.-H.) door Ds. H.J. Veneka, pred. te ter Heyde (m. 2 Tim. IV: 5c; intr. Mt. XIII:44). In Nov. 1820 bedankte hij voor een beroeping naar Dokkum. Zijn derde standplaats was Meppel, waar hij den 7^en Nov. 1830 bevestigd werd door Ds. J. Lulofs, pred. ald. (m. Gal. I:11; intr. m. Mc. I:15; afsch. te Rijswijk den 31^en Oct. m. Fil. III:12, 13). Zijn laatsten predikdienst vervulde hij den 1^en Jan. 1851 met groote inspanning, daar hij toen reeds door de ziekte was aangetast, waaraan hij den 4^en Febr. d.a.v. overleed. Een monument siert zijn graf te Meppel.

Terwijl hij de gemeente van Langerak diende, werd hij uitgenoodigd om op te treden als legerpredikant bij de Nederlandsche armee; en in de jaren 1814 en 1815 was hij als zoodanig geruimen tijd werkzaam in België, vooral te Namen.

In verschillende bestuursfuncties diende hij de Ned. Herv. Kerk. Jarenlang was hij praetor van den Ring Meppel, praeses van het Class. Bestuur van Meppel en van het Prov. Kerkbestuur van Drente. Als afgevaardigde van laatstgen. Bestuur nam hij meermalen een werkzaam aandeel aan de werkzaamheden der Alg. Synode, nog in 1849 als secundus van den vice-president. Ook van het Prov. College van Toezicht op de kerkelijke administratie der Hervormden in Z.-Holland was hij vele jaren voorzitter.

Van Heyningen werd geroemd als een liefdevol herder en een kernachtig en duidelijk prediker, zonder eenige zucht naar oratorie; meestal preekte hij van een schets. Zijn naam kwam eenigen tijd veelvuldig voor op nominatiën ter beroeping elders.

Als schrijver bewoog hij zich bij voorkeur op het gebied der populaire Bijbeluitlegging. Zijne Bijbeloefeningen zijn echter al te breed en bewegen zich teveel op vreemd terrein; hoewel hij later moeite deed deze gebreken te vermijden, gelukte hem dit blijkbaar niet.

Behalve zijn in druk verschenen Bijbeloefeningen behandelde hij voor de gemeente nog het Evangelie van Marcus, den Brief aan de Hebreëen en de Brieven van Petrus.

In zijne beantwoording van een prijsvraag, uitgeschreven door het Haagsch Genootschap (zie ond. zijne geschr.¹⁾) behandelde hij de ethiek niet zelfstandig, maar bloot naast en zoo nabij mogelijk aan de geloofsleer. In zijne verhandeling over de onfeilbaarheid der Apostelen in de verkondiging van het Evangelie bestreed hij het resultaat van een artikel van W. Zarnack over het Goddelijk gezag der Schriften des N. Test., waarin de inspiratie der N.T. sche geschriften ontkend werd. Volgens v. Heyningen staat of valt met de erkenning van het onfeilbaar gezag der Apostelen de Christelijke godsdienst. In de Jaarboeken v. Wetensch. Theol. (D. II, 1^ste st., blz. 437, 438) betoogde v. Oosterzee, dat v. Heyningens onderzoek niet afdoende

1) Volgens Sepp (Pragm. Gesch. Theol., blz. 34) heeft H.v. Heyningen nog een andere prijsvraag, door hetzelfde genootschap uitgeschreven, beantwoord (1822). Zij betrof een Beknopte en met uitlegkundige gronden gestaafde opgave v.d. Chr. geloofs- en zedeleer volgens het Ev. v. Johannes. Zijn antwoord werd echter niet bekroond; wèl ontvingen twee andere predikanten voor hunne antwoorden den zilveren eerepenning. (Vgl. Boekz. Jrg. 1822b, blz. 477, 693). Uit de vermelding der uitgaven van dien tijd blijkt niet, dat H.'s verhandeling is uitgegeven.

[p. 15]

was, al leverde hij ook een opmerkenswaardige bijdrage tot handhaving van het gezag der Apostelen.

Van Heyningen was, wat zijn theologisch en kerkelijk standpunt betreft, conservatief, op zijn hoede tegen ‘overdrijverij’ naar rechts en naar links. Vooral ten opzichte van de kerkelijke ‘Formulieren’ kwam dit uit; hij wilde de leer daarvan evenmin verwerpen als die op de spits drijven (vgl. Iets over de tegenw. woelingen in de Ned. Herv. Kerk). Dat Erasmus bij hem hooger aangeschreven stond dan Luther blijkt uit zijn geschrift De vereeniging der Christenen.

Van waardeering van zijn wetenschappelijke verdiensten getuigt, dat zijn naam in 1825 op een tweetal werd geplaatst voor hoogleeraar te Franeker. In 1838 had zijn benoeming plaats tot lid van de Maatsch. der Ned. Letterkunde te Leiden en in 1842 verhief Willem II hem tot Ridder der Orde van den Ned. Leeuw. Hij was gehuwd met Wilhelmina Gerardina Kits, die hem overleefde; een zijner kinderen was G.P. Kits van Heyningen (zie hierna).

Van hem zag het licht:

Opgave der Geloofs- en Zedeleer v. Paulus, naar zijne redenen en Schriften in de Handel. der Apost. en in de Brieven aan de Romeinen en Galatiërs. (M. zilv. bekr.) in: N. Verhand. v.h. Genootsch. t. verded. v.d. Chr. Godsd. enz. 's-Gravenh. 1818, blz. 1-199. - Lessen der wijsheid in tafereelen uit de Romeinsche Geschiedenis. Drie twaalftallen m. pl. 's-Gravenh. Amst. en Breda. 1820. 8^o. - Bijbeloef. over het Ev. v. Mattheus. 2 dln. Delft. 1820. 8^o. - Bijbeloef. over den Brief v. Paulus aan de Romeinen. Delft. 1821. 8^o. - Bijbelsch Handboek voor alle Christenen om den Bijbel overeenkomstig deszelfs hooge waarde met nut te gebruiken. Delft. 1822 kl. 8^o. - Bijbeloef. over het Ev. v. Lucas. 2 dln. Delft. 1824. 8^o. - Overzigt der Bijbelsche Geschied., in: Herinner. en Wenken, ter onderhoud. v.h. geleerde, voor Jonge Lieden, welke de Scholen hebben verlaten. Verzam. en uitgeg. d. W.H. Suringar. 2 dln. Amst. 1825, '26. - Beknopt Zamenstel der Chr. Zedeleer voor de Jeugd. 's-Gravenh. 1824. 8^o. - Vragen over de Chr. Zedeleer uit het beknopt Zamenstel te beantwoorden. Delft. 1825. 8^o. - Bijbeloef. over den Eersten Brief v. Paulus aan de Corinthiërs. Delft. 1826. 8^o. - De gemoedsgesteldheid v. David onder zijne verschillende lotgevallen uit zijne Psalmen opgemaakt en den Christenen tot stichting voorgesteld, in 42 leerredenen. 3 dln. 's-Gravenh. 1826. 8^o. - [Anon.], De vereeniging der Christenen. Rotterd. 1827. 8^o. - Leerredenen. Rotterd. 1827. 8^o. - Bijbeloef. over den Tweeden Brief v. Paulus aan de Corinthiërs. Rotterd. 1827. 8^o. - Bijbeloef. over de Handel. der Apostelen. 3 dln. Rott. 1829. 8^o. - Bijbeloef. over den Brief v. Paulus aan de Galatiërs. Rotterd. 1830. 8^o. - Bijbeloef. over den Brief v. Paulus aan de Ephesiërs. Rotterd. 1830. 8^o. - Bijbeloef. over den Brief v. Paulus aan de Philippensen. Rotterd. 1831. 8^o. - Bijbeloef. over den Brief v. Paulus aan de Colossensen. Rotterd. 1831. 8^o. - Bijbeloefen. over de Brieven v. Paulus aan de Thessalonicensen. Rotterd. 1831. 8^o. - Handboek der Bijbelsche Geschied. M. pl. M.e. Brief als Voorberigt v.d. Hoogl. J.H. van der Palm. 's-Gravenh. en Rotterd. 1832. 4^o. - Tafereelen uit de geschied. der Chr. Kerk. M. pl. 's-Gravenh. 1833. 4^o. - Zestal Voorlezingen, geh. in de Maatschappij Diligentia te 's-Gravenhage. Amsterd. 1833. 8^o. - Bijbeloef. over de Brieven v. Paulus aan Timotheus, Titus en Philemon. 2 st. Amsterd. 1834. 8^o. - De Leer des Bijbels aang. de werking des H. Geestes. 's-Gravenh. 1838. 8^o. - Hulde aan Jakob Koning, Onderwijzer in de Fransche School en Secretaris der Maatsch.

[p. 16]

t. Nut v. 't Algem. te Meppel, den 29 Oct. 1838, vanwege dit Departement toegebragt door deszelfs tijdelijken Voorzitter. Meppel. 1839. 8^o. - Bijbeloef. over het Ev. v. Joannes. 3 dln. Schoonhoven 1840 - 1842. 8^o. - Bijbeloef. over de drie Brieven v. Joannes. Schoonhoven. 1842. 8^o. - De onfeilbaarheid der Apostelen in de verkond. v, h. Ev. betoogd. Utr. 1845. 8^o. - Aanmerkingen op de beoordeeling mijner verhandeling over De onfeilbaarheid der Apostelen in de verkond. v.h. Ev. Utr. 1847. 8^o. - Abraham, den Christenen tot stichting voorgesteld. Utr. 1850. 8^o.

In de Godgel. Bijdragen 7^de dl. 2^de st. (1833), blz. 866-882 vv. komt van zijne hand voor: Iets over de tegenwoordige woelingen in onze Ned. Herv. Kerk.

Litteratuur: v.d. Aa, Biogr. Wdb. VI, blz. 244, 245. - Glasius, Godg. Ned. II, blz. 97-101. - Letterk. Lb. Jrg. 1851 blz. 15, 16. - Romein, Pred. Drenthe, blz. 154, 155. - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., III, k. 587, 588 (art. Dr. J. Herderscheê). - Alb. Stud. Ath. Amst., blz. 176. - Alb. Stud. L.B., k. 1220. - Hartog, Gesch. Predikk., blz. 281. - Bouman, Godgel., blz. 92. - Sepp, Pragm. Gesch., Theol, blz. 34, 211. - Boekz. Jrg. 1825a. blz. 643-649; b, blz. 432-436; jrg. 1828b, blz. 461-465; jrg. 1843a, blz. 711-722; jrg. 1847a, blz. 145-148; jrg. 1851a, blz. 226, 241-244. - v. Doorninck, Verm. en Naaml. Schr. II, kl. 575 (vgl. dez., Anon. en Pseud., N^o 336). - Boeles, Friesl. Hoogesch. II², blz. 773. - Cat. Letterk. I, II (reg.). - Cat. Burgersd. en Nierm., N^o 6833-6839.