Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Theodorus Herberts]

HERBERTS (Theodorus of Dirk), zoon van den voorgaande, studeerde te Leiden, hoewel zijn naam niet in het Alb. Stud. voorkomt, werd in April 1599 geëxamineerd en nog in datzelfde jaar als proponent te Gouda beroepen. Met zijn vader en zijn anderen ambtgenoot Arboldus (Thombergen) stelde hij den ‘Goudschen Catechismus’ (zie vorig artikel) op en gaf voor de synode, die van 8 October tot 6 November 1618 te Delft gehouden werd, een verhaal, hoe dit geschrift was ontstaan. Tevens verzekerde hij, dat de uitgave hem leed deed en dat hij ‘oock sijn beste dede om hem in te houden, hebbende tot dien eynde alle de exemplaren tot hem genomen ende opgeslooten om onder de luyden nyet te laten comen’. Op de synode te Leiden in 1619 erkende hij, bij zijne Remonstrantsche gevoelens te zullen blijven en weigerde, de Dordtsche artikelen te onderteekenen, waarop hij werd afgezet. Ook de ‘acte van stilstand’ wilde hij ‘in dese tegenwoordige vergaderinghe’ niet teekenen, hoewel hij zeide, ‘dat hij hare E.M. daerin zoude contentement doen’. Later heeft hij die acte door een ander ‘als borge’ laten onderteekenen en schijnt hem meerder vrijheid dan den anderen Remonstranten te zijn vergund, maar de synode van 1620 te Gouda acht het buiten twijfel, ‘dat hij hier ende daer noch d'onrust der kerc voet’, zoodat zij de overheid zal verzoeken, hiertegen de noodige maatregelen te nemen. Op de synode van 1621 te Rotterdam wordt echter medegedeeld, dat Herberts de acte van stilstand geteekend heeft en acht men het onnoodig, de acte van deportement van den kansel af te lezen; desnoods kan haar inhoud na afloop der predikatie worden bekend gemaakt. De verdere levensbijzonderheden omtrent Theodorus Herberts zijn onbekend. Uit het voorgaande kan wel afgeleid worden, dat hij een geheel ander karakter bezat dan zijn vader: wel was hij, evenals deze, openhartig en verkondigde zonder voorbehoud zijn afwijkende meening, maar den zoon kenmerkten een bescheidenheid en een vredelievendheid, die den vader vreemd waren, doch bij den eerstgenoemde, blijkens het teekenen van de acte van stilstand, aanleiding konden geven tot de beschuldiging van zwakheid.

Van zijn Remonstrantsche gevoelens heeft Herberts getuigenis afgelegd in een geschrift, getiteld: Cort ende claer bewijs uyt de H. Schriftuur, Van 't ghevoelen der ghereformeerde Leeraren die ten huydighen dage van sommighe Remonstranten ghenoemt worden aengaende de Godlijcke Predestinatie ende andere aenclevende poincten. Met corte opening ende verclaring van de principale Schriftuyr-plaetsen die hier souden mogen schijnen teghen te strijden. In vier Capittelen afghedeelt, ende ghestelt tot dienst van de ghene die int corte eenvoudigh onderricht hier van soecken (Gouda 1616). Nog in hetzelfde jaar verscheen een tweede druk, ‘van nieuws oversien, ende alleen in de Voorrede tot vrede vermeerdert’, terwijl Herberts tevens een Fransche vertaling bewerkte, die tot titel droeg: Vérification briefve et claire par la parole de Dieu de l'opinion des ministres réformés etc. (der Gouw 1616). Een derde druk van het Hollandsche werk verscheen nog in 1647 te Rotterdam; sommigen willen hieruit afleiden, dat de schrijver in dat jaar nog leefde.

Het is kenschetsend voor den schrijver, dat hij in de voorrede zijn verwondering betuigt, dat zoovelen van een dispuut over de praedestinatie een afkeer hebben;

[p. 716]

door zoo'n twistgesprek komt de waarheid immers meer en meer aan 't licht en de zaak zelf behoeft toch tot geen scheiding of scheuring aanleiding te geven. Hier is immers geen sprake van een ‘fundamenteele nootsaeckelijcke waerhijt, te wete of Jesus is Christus’ en daarom behoort er ‘verdraaghsaemheyt plaets te hebben’. De bekende Jacobus Revius achtte het evenwel zijn plicht, Herberts te bestrijden en gaf tegen hem uit: Schriftuurlyck Tegen-Bericht van de Leere der Gereformeerde Kercken aengaende de Goddelijke Predestinatie ende andere aen-clevende poincten. Tegen de dwalingen dergener die haer selven Remonstranten noemen, voorghestelt in 't boecxken van D.H. Herberts, ghenaemt Cort ende claer bewijs etc. (Dev. 1617). Hier toont Revius zich ‘den verklaarden Contra-Remonstrant’ en ‘het stuk mag een warm pleidooi voor de leer der kerk worden genoemd’ (Meyjes). Herberts beantwoordde den aanval in zijn Christelijcke Verdediginghe ende Breeder Bewijs uyt de H. Schriftuyr vande Leere der gereformeerde Kerckendienaren die men Remonstranten noemt, aengaende de Godtlijcke Predestinatie. Gestelt op 't Teghenbericht J. Revii, onlancx van hem uytgegeven etc. (Gouda 1617). Hierin verklaart hij tot vrede vermaand te hebben en in plaats daarvan komt Revius hem bestrijden! Tot een wederantwoord is deze echter niet gekomen.

Litteratuur: v.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Glasius, Godg. Ned., dl. II, blz. 74. - Kalender v.d. Prot. in Ned., dl. III, blz. 171. - Arch. K.G., dl. VII, blz. 49, 50. - Knappert, Gesch. N.H.K., dl. I, blz. 94. - Reitsma, Herv. en Herv. K., blz. 436. - Reitsma en V. Veen, Acta, dl. III, Reg. - Knuttel, Acta, dl. I, blz. 13, 24; dl. II, blz. 76. - Janssen, Kerkh. in Vlaand., dl. I, blz. 14, 455, 456. - Rogge, Wtenbogaert, dl. I, blz. 268. - Meyjes, Revius, blz. 121-126. - Hania, Helmichius, blz. 206. - Wyminga, Hommius, blz. 56, 57. - Duker, Voetius, dl. I, blz. 295.