Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Arnold Hendrik de Hartog]

HARTOG (Arnold Hendrik de), geboren te Valburg den 29^en Oct. 1837, werd als student in de Theologie te Utrecht ingeschreven den 30_en Juni 1853, opnieuw den 22^en Oct. 1860, en als student in de Letteren aldaar den 28^en Nov. 1862. Proponent geworden bij het Prov. Kerkbestuur van Gelderland in 1861 en gepromoveerd te Utrecht deed hij, Theol. doctorandus, den 18^en Jan. 1863 intrede te Ressen (m. Jerem. I:6, 7) na bevestigd te zijn door den consulent Ds. A.R. Rutgers, pred. te Lent (m. Joh. I:46-50). Den 20^en Aug. 1865 nam hij afscheid van zijn

[p. 548]

eerste gemeente (m. 1 Thess. II:8) bij zijn vertrek naar Lent, waar hij den 3^en Sept. d.a.v. bevestigd werd door Ds. O.G. Heldring, pred. te Hemmen (m. Luc. V:1-11) en intrede deed (m. 1 Cor. I:23, 24). Zijn derde gemeente was Rotterdam; hier werd hij bevestigd den 13^en Jan. 1867 door Ds. F. Rauwenhoff, pred. aldaar (m. Joh. XVII:21a), waarna hij des avonds intrede deed (m. Jos. I:9); afsch. te Lent 30 Dec. 1866 (m. Ezra VI:2b: ‘Gedachtenis’). Hij toonde te Rotterdam te willen blijven tot hij emeritaat aanvroeg met ingang van 1 Oct. 1882; den 3^en Sept. te voren nam hij er afscheid (m. Rom. VIII:38, 39).

Sedert wijdde hij zijne krachten en gaven aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Eerst als Regent van het Hospitium, dat in 1885 werd opgericht, bij welke gelegenheid hij een rede uitsprak: Het doel en de inrichting van Hospitién. Daarna als hoogleeraar-titulair in de Letterkunde en in de Latijnsche taal, alsmede in de Exegese van het N. Testament.

Zijn levenseinde kwam onverwacht, den 5^en Febr. 1896.

Van harte was deze vriendelijke man de beginselen toegedaan, die leidden tot de doleantie. En hij schroomde niet daarvan met woord en daad te getuigen. Toen op 7 Dec. 1877 de uitgave van het weekblad De Heraut werd hervat, nam de Hartog de rubriek: Uit den Schat der Kerk voor zijne rekening.

Hij was iemand van klassieken aanleg, die - ook op den kansel - gaarne het Latijn tepasbracht. Bijzonder geliefd was hij beide als prediker en pastor; en na zijn vertrek te Rotterdam was hij daar niet spoedig vergeten, gelijk hij ook voortdurend contact zocht met deze zijn oude gemeente. In den omgang had hij iets zeer aantrekkelijks. In zijn later leven nam zijn lijden tengevolge van een overgevoelig zenuwgestel toe, waardoor hem ook het beklimmen van den kansel moeilijk viel. Al trok mede uit dit oogpunt de overgang naar Amsterdam hem aan, toch predikte hij nog menigmaal daarna, vrij geregeld zelfs, te Rotterdam. De man, die diepgaand huiselijk leed te doorworstelen had, kon jong blijven met de jeugdigen; tot enkele uren vóór zijn dood, toen hem het bewustzijn verliet, wist hij zijn blijmoedigheid te bewaren. Van zijn aangeboren humor getuigen zijn Betuwsche schetsen; ook kwam deze bijzonder uit wanneer hij Cremers novellen uit de Betuwe voordroeg. Ook bezat hij onmiskenbare muzikale gaven.

Niet alleen de Vrije Universiteit leed in zijn heengaan een gevoelig verlies, maar ook van het Chr. Gymnasium te Zetten behartigde hij als President-Curator de belangen. Zijne bijdragen in het orgaan, ‘Patrimonium’ (later afzonderlijk verschenen) bewijzen zijn vriendschap voor de werklieden.

De Hartog huwde den 18^en Dec. 1862 te Terborg met Johanna van den Brandhof (overl. 9 Nov. 1892 te Amsterdam); later hertrouwde hij te Rotterdam met mej. van Swet, die hem overleefde. Deze echt bleef kinderloos. Uit zijn eerste huwelijk overleefden hem twee kinderen. Zijn eenige zoon is Dr. A.H. de Hartog, pred. bij de Ned. Herv. Gem. te Amsterdam.

Van hem zag het licht:

Ter Loofhutten. Leerr. over Joh. 7 vs. 37 en 38, gehouden in de Prinsenkerk 24 Oct. 1869. Rotterd. 1869. gr. 8^o. - Zestal toespraken. Rotterd. 1870. post 8^o. - Jezus alleen. Toespraak. Rotterd. 1877. gr. 8^o. - Levenswoorden. Twaalf toespraken. Rotterd. 1879. post. 8^o. - Niet te scheiden van de liefde Gods. Toespr. geh. 3 Sept. 1882 in de Groote kerk te Rotterdam. Rotterd. 1882. gr. 8^o. (afscheids-

[p. 549]

rede). - Uit den Schat der Kerk. Gedachten en spreuken, bijeenverzameld, Rotterd. 1882. post 8^o. - Het doel en de inrichting van hospitiën. Rede, geh. bij de inwijding v.h. hospitium der Vrije Universiteit, op den 29 Januari 1885. Rotterd. 1885. imp. 8^o. - Uitlegkundige wenken. Korte aanteekeningen op den Brief aan de Ephesiërs. Amst. (in aflev.). 1891, 1892. post 8^o. - Universiteit en Hospitium, in onderling verband, naar den eisch der Gereformeerde beginselen. Referaat, ter inleid. v.h. debat, geh. op 21 Juni 1888 te Zwolle. Amst. 1888. gr. 8^o. - [Batavus], Pluksel-blaodjes. Het leven in maatschappij en huisgezin in losse schets gebracht. (m. platen). Amst. 1889. post 8^o. - [Batavus], Neie blaodjes. Het leven in maatschappij en huisgezin in losse schets gebracht. Amst. 1890 post 8^o. - [Batavus], Pluksel-blaodjes enz. als boven. (m. platen). Amst. 1892. Dl. III, post 8^o. - Uitlegkundige wenken. Korte aanteekeningen op de Brieven v.d. Apostel Paulus aan Timotheus. Amst. 1893, 1894. 2 dln. post 8^o. - Uitlegkundige wenken. Korte aanteekeningen op de Brieven v.d. Apostel Petrus. Amst. 1894, 1895. Dl. I.

Ook komt van hem een leerrede voor in de serie Eén Heer, één geloof. Twaalftal Leerr. door H.J.R.G. Theesing, J.D.B. Brouwer, e.a.

Hij bezorgde de uitgave van de Hier. Zanchii Commentarii in epistolam Sancti Pauli ad Ephesios. Pars I, II. 1888, 1889 in: Biblioth. Reform. Amst. vol. V, VI.

Litteratuur: Alb. Stud. Rh. Traj.. kol. 393, 437. - Handboekje v.d. Geref. Kerken. Jrg. 1896, blz. 229 v.v. - v. Alphen. N.K. Handb. Jrg. 1903, Bijl. U, blz. 153¹⁾; jrg. 1907, Bijl. Q, blz. 154. - Hania, Wern. Helmichius (reg.). - Rullmann, De Doleantie, blz. 258. - Brinkman's Cat. (1850-1882), blz. 490, 1185; id. (1888-1891) blz. 44, 225, 332; id. (1891-1900), blz. 48, 73. 285.

1) Bij v. Alphen wordt de Hartog ten onrechte niet vermeld onder de predikanten van Ressen.