Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Simon Goulart]

GOULART (Simon), zoon van Simon Goulart, predikant te Genève en van Susanne Picot, werd waarschijnlijk den 2^en October 1575 te Genève geboren. Noch zijn geboortejaar, noch zijn geboorteplaats, zijn met zekerheid te bepalen, evenmin als de dag van zijn overlijden. Is deze laatste inderdaad op 19 Maart 1628 te stellen (het jaar, waarin zijn vader stierf, van wien sommige geschriften ook weleens op naam van den zoon gesteld worden) en heeft hij inderdaad den ouderdom van 52 jaar bereikt, dan zal 1575 en niet, gelijk veelal wordt opgegeven, 1576 zijn geboortejaar zijn. Ook wordt Senlis meermalen zijn geboorteplaats genoemd, maar Brandt, die blijkbaar vele origineele brieven van hem bezat en in zijn Reformatie zéér uitvoerig over hem handelt, noemt hem uitdrukkelijk: Simon Goulart van Genève (dl. IV, blz. 382), terwijl hijzelf zich ook aldus in één zijner geschriften noemt, zoodat hij hoogstwaarschijnlijk daar geboren is. Na voor de Evangeliebediening te zijn opgeleid, aanvaardde hij het predikambt te Wezel, ontving in September 1601 een beroep bij de Waalsche gemeente te Amsterdam en deed daar den 14^en October van dat jaar zijn intrede. In 1606 was hij secretaris der Waalsche Synode, die toen te Dordrecht gehouden werd. Theoloog in den geest van Melanchton, gevoelde hij veel voor de Remonstrantsche denkbeelden en toen zijn ambtgenoot Maurois den 13^en September 1615 in de voormiddagbeurt de strenge praedestinatieleer in den geest van Calvijn verdedigde, hield Goulart des namiddags een hartstochtelijk pleidooi voor de Remonstrantsche gevoelens op dat punt. De Kerkeraad riep hem ter verantwoording en verklaarde, na verschillende voorafgaande besprekingen, hem in zijn dienst te zullen schorsen, tenzij hij zijn woorden herriep, om vergiffenis bad wegens het prediken tegen de leer en beloofde, zijn medebroeders niet alleen niet tegen te spreken, maar de Remonstranten bij elke gelegenheid te helpen weerleggen. Goulart antwoordde schriftelijk, dat hij zich aan Gods Woord en de leer gehouden had; dat zijn heftigheid is ‘procedé d'infirmité et fragilité humaine’, terwijl hij beloofde, zich ook in 't vervolg aan Schrift en Confessie te zullen houden. Niëllius, en op diens gezag ook Wtenbogaert, geven een eenigszins andere lezing, nl. dat hij vergiffenis vroeg voor zijn heftigheid, beloofde, de Contra-Remonstranten voortaan niet meer te zullen tegenspreken en zich geheel aan het gevoelen van Melanchton te zullen houden. De Kerkeraad nam hiermede geen genoegen: de schorsing werd uitgesproken en aan Goulart de deelneming aan het Avondmaal ontzegd, niettegenstaande Niëllius tot zachtheid aanmaande. Evenmin baatte het, dat Wtenbogaert en Taurinus zich tot de Amsterdamsche regeering om tusschenkomst wendden, daar deze weigerde, zich met de zaak in te laten, waarop Goulart den 31^en October door den Amsterdamschen Kerkeraad werd afgezet. Naar aanleiding van deze zaak verscheen een vlugschrift: Conferentie gehouden den eersten Novembris 1615, ten huyse van Samuel Godin ouderlingh, tusschen Thomas Maurois, predicant ter eenre ende ses lidtmaten van de Walsche Kercke tot Amsterdam ter

[p. 316]

anderer zijde (1615), terwijl Goulart te zijner verantwoording een fragment van de gewraakte preek uitgaf onder den titel: S. Goulart van Geneven ... heeft in September deses jaers 1615 ghepredickt als volght, waer-over hij dadelijck bij den kercken-raedt is geschorst van de bedieninghe des woordts ende mede van de nuttinghe des h. avontmaels (Leiden 1615), waarachter de Fransche vertaling gedrukt is als: Simon Goulart, de Geneve ... a presche au mois de Septembre, de cest an 1615, ceque s'en suit: Dont quant et quant il est suspendu par le consistoire de son Ministere, et de la Communion de la Sainte Cene. Derniere partie de l'exposition sur le 9^me Dimanche.

Een week na het uitspreken der predikatie werd de Waalsche Synode te Utrecht gehouden, maar Goulart's zaak niet ter sprake gebracht. Op die te Middelburg in Mei 1616 bijeengekomen, wilde de Amsterdamsche kerkeraad de zaak wel behandeld hebben, terwijl Goulart zelf verscheen, om zich te verantwoorden, maar de Synode maakte zich ervan af met te zeggen, dat zulk een dogmatische kwestie op een nationale synode moest behandeld worden, doch dat men elkaar liever van weerszijden moest beloven ‘de ne point se plaindre pour l'advenir l'un de l'autre, ains d'ensevelir les choses passees au tombeau d'oubliance.’ Dit gebeurde echter niet, doch ook de Synode van 1617 te Amsterdam wilde Goulart's zaak niet bespreken.

Inmiddels bleek zijn Remonstrantsche denkwijze duidelijk uit een door hem uitgegeven Brief traité de la grace de Dieu envers les hommes, et de l'éternelle élection des fidèles et reprobation des infidèles (Amst. 1616). Hiertegen verscheen een geschrift van zekeren Carlier-Cafatier, getiteld: Réponse au brief traité de la grace de Dieu envers les hommes, contenant la réfutation des principales raisons alléguées par S. Goulart (Amst. 1617), terwijl tevens Goulart's opvolger te Amsterdam, Fabrice de la Bassecourt (zie boven, dl. I, blz. 338-340) ertegen uitgaf zijn: Election éternelle et ses dépendances. Approuvées, maintenues et confermées par la parole de Dieu (Amst. 1618). Dit laatste geschrift beantwoordde Goulart met: Examen des opinions de M. Fabrice Bassecourt, contenues en son livre de disputes, intitulé: Election éternelle et ses dépendances.

Het verzoek, van Remonstrantsche zijde gedaan, eerst aan de Staten-Generaal, later aan de Dordtsche Synode, dat Goulart ook ter Synode mocht worden beschreven, werd door de Dordtsche vergadering van de hand gewezen, daar de gedeputeerden der Waalsche kerk verklaarden, dat hij, met toestemming der Waalsche Synode, sinds lang was afgezet. De Remonstranten, dit later vernemend, protesteerden hiertegen, daar de Waalsche Synode noch de schorsing had goedgekeurd, noch zich ooit met de behandeling der zaak had willen inlaten. Toch werd later ook over hem te Dordrecht het vonnis geveld: daar hij de Canones en de Acte van stilstand weigerde te onderteekenen, volgde zijn afzetting en moest hij de Nederlanden verlaten. Hij begaf zich eerst naar Antwerpen, op welken tocht hij tusschen Heusden en Breda overvallen en uitgeplunderd werd; doch na het einde van het Twaalfjarig Bestand week hij uit naar Calais, waar de Gouverneur hem, tot groote vreugde van de Gereformeerde Hugenooten aldaar, in 1623 het verblijf ontzegde, omdat vanuit Holland bericht was, dat de Remonstranten te Calais de aanleggers waren van den aanslag tegen het leven van prins Maurits. Wel werd dit bevel weder ingetrokken, omdat hun onschuld ten volle bleek, maar Goulart achtte zich te Calais niet veilig en besloot te vertrekken. Was hij de Hollandsche taal voldoende machtig geweest, dan zou hij als andere gebannen Remonstranten in 't geheim in de Nederlanden

[p. 317]

zijn teruggekeerd, om zijne geloofsgenooten te stichten, maar voor de weinige Remonstrantsgezinde Walen in Amsterdam wilde hij zijn vrijheid niet op 't spel zetten en vertrok naar Frederikstad in Holstein, waar hij zich in 1624 vestigde. Hier overleed hij, volgens sommigen den 19^en Maart 1628, terwijl anderen dit jaartal foutief achten, omdat dit het sterfjaar van zijn vader is, met wien hij al te veel wordt verward. Men vermoedt, dat Daniël Goulart, van 1644 tot 1645 Remonstrantsch predikant te Zegwaart en Zoetermeer, een zoon van Simon Goulart geweest is.

Behalve de reeds genoemde geschriften verscheen van zijn hand in druk: Traicté de la Providence de Dieu et autres poincts qui en dépendent, avec une réfutation des sermons de Joseph Poujade, contre les cinq articles des Rémonstrans (1627), terwijl in de Epistolae ecclesiasticae et theologicae (Amst. 1684) eenige Lettres van hem voorkomen. Zijn portret bevindt zich in de Bibliothèque Wallonne.

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Glasius, Godg. Ned., dl. I, blz. 550. - Bayle, Diction. hist. et crit., T. II, p. 1366. - Reitsma, Herv. en Herv. kerk, blz. 507, 508, 530. - Tideman, Biogr. Naaml. Rem. Br., blz. 49, 92, 222, 254, 272, 400. - Sepp, Pol. en Ir. Theol., blz. 92. - Sax, Niëllius, blz. 4, 25-27, 36, 41, 43, 44, 46, 56, 166. - Meyjes, Revius, blz. 214. - Keizer, Turrettini, blz. 128. - Brandt, Reformatie, dl. II, III en IV, Reg., i.v. Simon of Goulart. - J.A. Beyerman, Een voorspel der Dordtsche synode in de Waalsche kerk te Amsterdam 1615 (Uit de Remonstr. Broederschap, Mei 1915). - Bull. Egl. Wall., T. III, p. 25. - Cat. Bibl. Wall., 1^e Suppl., p. 9; 2^e Suppl., p. 20, 89; 5^e Suppl., p. 26. - Rogge, Cat. Pamfl. Rem. Bibl., 1^e st., 1^e afd., blz. 154. -