Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Jan van Geuns]

GEUNS (Jan van) was uit hetzelfde geslacht als de voorgaande gesproten: diens grootvader Steven Jan en Jan's vader Matthias waren broeders. Deze Matthias was eerst geneesheer te Groningen, later hoogleeraar te Harderwijk, daarna hoogleeraar te Utrecht, en uit zijn huwelijk met Sara van Delden werd Jan van Geuns in 1765 te Groningen geboren. Deze liet zich den 29^en Juni 1780 te Harderwijk als student inschrijven en promoveerde den 21^en April 1789, op denzelfden dag als zijn broeder Steven Jan, tot meester in de vrije kunsten en doctor in de wijsbegeerte na verdediging van een Disquisitio philosophica inauguralis de justitia Dei (Harderw. 1789). Den 8^en Juli. van hetzelfde jaar werd hij proponent bij de Doopsgezinden en aanvaardde spoedig daarop het leeraarsambt te Leiden, dat hij tot 1814 bekleedde, terwijl hij in de laatste jaren daarbij nog schoolopziener was over het tweede schooldistrict van Zuid-Holland. In evengenoemd jaar werd hij tot leeraar der Amsterdamsche gemeente gekozen, waar hij tot 1830 werkzaam bleef, toen hij wegens vermindering van lichaamskrachten emeritaat verkreeg en den 18^en April zijn ambt nederlegde met een Afscheidsrede over 2 Cor. 13:13 (Amst. 1830). Hij vestigde zich te Nijmegen en overleed aldaar 25 Januari 1834. De Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, die der Wetenschappen te Haarlem en Teyler's Godgeleerd Genootschap telden hem onder hun leden. Hij was gehuwd met Geertruida van Heukelom.

‘Van Geuns was een man van groote geleerdheid en van warme godsvrucht, die met mond, voorbeeld en pen het edele, ware en goede bevorderde’. Als Evangeliedienaar bleef hij zeer getrouw, ook al was in later jaren het kerkbezoek bij hem meestal gering. Over zijn uitgegeven Drie opeenvolgende gelegenheids-leerredenen (Amst. 1826) kan Hartog echter geen gunstig oordeel vellen: ‘De tekst is in geene van drie iets meer dan een motto, en van tekstverklaring komt men niets op het spoor.’

Van zijn kanselarbeid heeft bovendien het licht gezien:

Eendragt, nederigheid en onbaatzuchtigheid noodzakelijk ter volkomene vestiging van de burgerlijke vrijheid. Leerrede bij gelegenheid van de in 1795 gesloten alliantie met Frankrijk (Leyden 1795).

Bede-stond op den eersten Zondag na den ontzettenden ramp (Leyden 1807).

Leerrede in den Bundel ter viering van het derde Eeuwfeest der Hervorming, gehouden te Amsterdam den 2^en November 1817 (Amst. 1817).

[p. 238]

Zeer geroemd wordt zijn verhandeling Over de oorzaken van het verval in den openbaren eeredienst (Utr. 1797), als antwoord op een prijsvraag, door het Leidsch genootschap ‘Vrienden van godsdienst en deszelfs openbaare oeffeningen’ uitgeschreven, waarvoor hij een premie van f 250. - ontving. Ook heeft Van Geuns zich voor zijn kerkgenootschap verdienstelijk gemaakt door met M. Siegenbeek, P. Beets Pz. en J^o de Vries den veelgebruikten bundel: Uitgezochte liederen voor den openbaren en huisselijken godsdienst (Leiden 1810) bijeen te brengen.

Zijn veelzijdigheid blijkt uit zijn overige geschriften, namelijk:

Brief aan het Committè ter regeling van de grondvergaderingen der gemeente van Leyden, 30 October (Leyden 1795).

Bericht aangaande het leven van wijlen Jan Brunt (Leiden 1803).

Omwerking van J.C.F. Gutmuth's volledig leerstelsel van kunstmatige ligchaamsoefeningen, 2 dln. (1806-1812).

Eenige berigten aangaande J. van Bemmelen (1808).

Levensberigt van Cornelis de Vries, rustend Leeraar der Doopsgezinden te Utrecht (Alg. Konst- en Letterbode, Jaarg. 1813, blz. 227).

Met C.W. Westerbaen: Redevoeringen ter inwijding van het nieuwe gebouw der Amsterdamsche departementen van het Nut voor 't Algemeen, 10 November 1823.

Vragen betreffende de Bijbelsche Geschiedenis (Amst. 1825).

Napoleon te Leiden in October 1811 (Amst. 1826).

Over het evenwigt in het geschapene.

Bovendien voorzag hij van een voorbericht en aanteekeningen het werk van Philalethes Eleutherus (W. de Vos): Over den slaavenstand (Leiden 1797), schreef als inleiding een Brief vóór de Leerredenen van G.J. van Rijswijk (Amst. 1816) en een vóór A. Doyer's Bijdrage ter instandhouding en bevordering van godsdienstige plechtigheden bij de gemeenten der Doopsgezinden (Zwolle 1825), terwijl nog artikelen van zijn hand voorkomen in de Vaderlandsche Letteroefeningen en de Nieuwe Vaderlandsche Bibliotheek van Wetenschap, Kunst en Smaak.

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Glasius, Godg. Ned., dl. I, blz. 518. - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., dl. IV, kol. 649. - Frederiks en v.d. Branden, Biogr. Wdb., blz. 274. - Sepp, Bibl. Kerkgesch., blz. 408. - Hartog, Gesch. Predikk., blz. 437. - Blaupot ten Cate, Holland, dl. II, blz. 21, 129, 172. - Bouman, Gesch. Geld. Hoogesch., dl. II, blz. 426, 427. - Doopsgez. Bijdr., Jaarg. 1897, blz. 38. - Cat. Doopsgez. Bibl., dl. II, blz. 74, 255. - Cat. Letterk., dl. II, kol. 480.