Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Johannes Frantzen]

FRANTZEN (Johannes) is ondanks zijn korten levensloop, door zijn buitengemeene talenten een man van invloed geweest. Te Leiden in 1748 geboren en reeds den 13^en Maart 1761 aan de Hoogeschool aldaar ingeschreven, werd hij den 4^en Mei 1772 onder de classis Leyden en Neder-Rhijnland als proponent aangenomen. Één jaar later, in Mei 1773, ontving hij een beroep naar Bemmel, waar hij den 7^en November van dat jaar intrede deed en den 15^en Juli 1775 een nieuw orgel inwijdde, sprekende naar aanleiding van Ps. 33:1-4. Den 16^en Mei 1777 te 's-Hertogenbosch beroepen, verbond hij zich den 5^en October d.a.v. aan deze gemeente, na bevestigd te zijn door Ds. Mobachius, die op denzelfden dag afscheid preekte. Gedurende zijn diensttijd alhier werd Frantzen tevens tot hoogleeraar benoemd, doch vertrok in 1783 naat Groningen (beroepen den 3^en October, bevestigd den 28^en December), waar hij reeds den 19^en October 1785 aan een borstziekte op 37-jarigen leeftijd overleed. Hij was gehuwd met Lucretia Wilhelmina van der Swaag.

Zwak van gestel, ‘ijverig in het heilig Dienstwerk, kweet hij zich menigmaal boven zijn krachten.’ Vol lof wordt in zijn levensbericht (Boekzaal 1785) van hem gesproken: hij was ‘bedeeld met alles wat den mensch, wat den Leeraar, wat den Christen voortreffelijk en beminnelijk maakt. Waarachtige genade beheerschte zijne ziele, eene ongemeene schranderheid, een nauwkeurig en welwikkend oordeel, wijduitgestrekte wetenschap, en een rijke voorraad van nette en schoone gedachten woonden in het opgehelderd brein. Eene bevallige, hartbemeesterende en verstandig bestierde welsprekendheid vloeide van tong en lippen. Zijn hart was eerlijk, braaf, vol van tedere menschenliefde, en doortrokken met een bovendrijvende zucht voor Vaderland en Vrijheid. De verkeering en gemeenzame omgang ademde bescheidenheid, vriendelijkheid, mededoogen omtrent ellendigen, achting voor zijn Amptgenoten, en vreedzaamheid.’

Deze loftuiting moge wat hooggestemd schijnen - zij is blijkbaar niet onverdiend, daar wij haar, wat de uiterlijke predikgaven betreft, door mannen van gezag bevestigd vinden. Frantzen was een leerling van den bekenden Hollebeek en volgde diens preekmethode, ‘op zulk een ongedwongen manier, dat alles wat de tekst, of de waarheid, hetzij ze dogmatisch, hetzij ze zedelijk ware, daarin begrepen, hem aanbood, naar de gemeene vatbaarheid ontwikkeld en niet zonder sterke inspanning van toon en gaven op het hart werd toegepast, hetwelk bij velen zich onwillekeurig opende.’ Prof. P. Chevallier (zie Prot. Vad., dl. II, blz. 44 v.v.), voorstander van dezelfde predikwijze, was meestentijds met bewondering onder zijn gehoor en Hollebeek zelf verheugde zich erover, dat zijn voorschriften door de buitengewone talenten van Frantzen algemeen in praktijk begonnen te komen. Want al is deze nog geen twee jaren in Groningen werkzaam geweest, toch heeft hij op de theologische studenten aldaar een grooten invloed geoefend, zoodat mede door hem de preekwijze van Hollebeek bij de jonge predikanten in de Noordelijke provinciën veelvuldig in zwang kwam.

[p. 118]

Niet zonder belang is het, op te merken, hoe deze kanselredenaar niet zijn kracht zocht in het prediken over bijzondere teksten, maar juist bij bijzondere gelegenheden zeer bekende Schriftwoorden koos. Zoo was zijn intreetekst te Bemmel: Luc. 10:5, 6, te 's-Hertogenbosch: 2 Cor. 4:5-7, te Groningen: 2 Cor. 12:9a, terwijl hij afscheid nam te Bemmel met Phil. 2:12b, 13 en te 's-Hertogenbosch met 1 Cor. 16:23, 24.

Het eenige oorspronkelijke werk, dat Frantzen het licht heeft doen zien, is getiteld: De heuglijke verwachting van het Joodsche volk, naar het redebeleid van Paulus in Rom. XI, in XX vertoogen (Leyden 1783) en werd door hem opgedragen aan zijn leermeester Prof. Hollebeek. Eigenlijk waren het kanselredenen, te 's-Hertogenbosch gehouden, maar die voor de uitgave tot vertoogen zijn omgewerkt. In de Boekzaal van Juni 1784 wordt een zeer waardeerende beoordeeling van dit werk gegeven en een gedeelte van het 13^de vertoog medegedeeld, dat de gegrondheid van dit oordeel volkomen bevestigt.

Als student vertaalde hij de Oratio inauguralis de Oratoris Sacri in refutandis divinae revelationis contemtoribus prudentia, waarmede Prof. N. Hoogvliet den 17^en December 1770 te Leiden het Hoogleeraarsambt in de Godgeleerdheid aanvaardde, onder den titel: Intree-reden over de Voorzigtigheid van eenen gewijden Redenaar, in 't wederleggen van de Veragters der Goddelijke Openbaring (Leyden 1771).

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Hartog, Gesch. Predikk., blz. 300, 301. - Ypey en Dermout, Gesch. N.H.K., dl. IV, blz. 71, 72. - Ypey, Kristel. Kerk 18e eeuw, dl. VIII, blz. 659, 660. - Schotel, Kerkel. Dordr., dl. II, blz. 371. - Alb. Stud. L.B., kol. 1070. - Cat. Luth. Sem., n^o. 1879. - Boekzaal, Jaarg. 1771b, blz. 85; 1772a, 619; 1773b, 656; 1775b, 257, 258; 1777a, 576, 691; 1777b, 509, 512, 513; 1784a, 109, 595-605; 1785b, 634-637.