Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Johannes Fockens]

FOCKENS (Johannes) was Groninger van geboorte, heeft aldaar aan de Hoogeschool gestudeerd, waar hij den 8^en Juli 1743 is ingeschreven, en werd in 1748 proponent onder de classis Groningen. Den 21^en September 1749 bracht de gemeente Ransdorp een beroep op hem uit, dat hij aannam; den 9^en November van datzelfde jaar deed hij aldaar zijn intrede en bleef er werkzaam tot hij den 6^en Mei 1771 zeer plotseling in de kracht van zijn leven stierf. Hij was gehuwd met een dochter van den zijdehandelaar F. Gesner. Als bijzonderheid kan vermeld worden, dat hij den 16^en April 1758 een Moor, ‘lijfeigen’ van Ds. Doesburg, emeritus-predikant van Paramaribo, gedoopt heeft, die den naam Jan van Ransdorp ontving. Ds. Doesburg preekte 's morgens uit Jes. XLII:1, terwijl Fockens zijn dooppredikatie hield naar aanleiding van den zeer toepasselijken tekst Zeph. 3:10, met een voorafspraak over Ps. 87:3, 4 en een inleiding over den Moorschen kamerling.

Van hem zag het licht:

Oorzaken der aarde en waterbewegingen, Natuurkundig overwogen, en tot Gods ere en 's Menschen welzijn aangewezen; voornamentlijk met betrekking tot Lissabon en de Nederlanden (Amst. 1756). Het boek is in twee hoofddeelen gesplitst: ‘het een Natuurkundig over de oorzaken. Het ander Zedelijk en Godgeleert, om de kennis derzelver tot Gods Eer, en het welzijn van den Mensche te brengen.’ Het eerste

[p. 81]

gedeelte verraadt een inderdaad systhematische en uitgebreide studie, door Fockens van die natuurverschijnselen gemaakt, terwijl het tweede deel hem als een geloovig man doet kennen, aan wien wel is toevertrouwd, wat hij zich o.a. in 't begin tot taak stelde: ‘de wederlegging van het vooroordeel: dat de Natuurkunde nadelig, en het onderzoek der oorzaken van Gods Aardbevingen vermeten is.’ Het boek wordt dan ook besloten met ‘versterkende en vertroostende beloften tegen allerlei schrikwekkende Hemeltekenen, en schadelijke gevolgen.’ Inderdaad een merkwaardig boek in een tijd, toen men nog maar al te veel gewoon was, in zulke bijzondere natuurverschijnselen alleen Gods straffende hand te zien.

Zijn natuurkundige beschouwingen hadden de tegenspraak van Mr. J.F. Dryfhout uitgelokt, die zijn gevoelen uiteenzette in een verhandeling, opgenomen in het VII^e deel der Verhandelingen van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen. Fockens liet hem niet onbeantwoord. In 1765 gaf hij te Amsterdam uit:

Beschrijving van een nieuwen en drijvenden Hevel, dienstig om allerlei Vloeistoffen te bepalen tot egale en gelijktijdige Bewegingen, voor Fonteinen, Waterleidingen en Kwikhorologiën, waaraan hij toevoegde eene Verdediging over de naaste Natuurkundige oorzaak der Aarde- en Water-Bewegingen, tegen de nadere Aanmerkingen van den Heer Mr. J.F. Dryfhout over de Waterberoering.

Ook verscheen nog een gelegenheidsrede van zijn hand: Jesus de Messias, geopenbaard in de Opwekking van den Jongeling te Nain, of eene bedroefde Weduwe en Moeder getroost, bij de uitdraaginge ten Graave van haaren eenigen Zoon. Uitgegeeven ter gelegentheid van het Ontslaapen en den Uitvaard van den Wel-Eerwaarden en zeer Geleerden Heer Hermannus Genet, zeer geacht Predikant in de Hervormde Gemeente te Amsterdam (Amst. 1763).

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Alb. Stud. Gron., kol. 195. - Boekzaal, Jaarg. 1749b, blz. 489, 490, 616; 1756a, 605-613; 1758a, 477, 478; 1763b, 337; 1765b, 634; 1766b, 568-577; 1771a, 605-608. - Hs. Borger, i.v.