Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 2

[Johannes Dibbetz]

Dibbetz (Dibbits, De Betius, Debets, Debits, Dibbecius alias Herfeld, Dibbets ab Hervelt) (Johannes) werd geboren als jongste der zeven kinderen uit het huwelijk van Hendrik Dibbets (bijgen.: ‘Hendrik in de kiste’) en Catharina Brandts. Den 11den Dec. 1581 werd hij ingeschreven als student te Leiden, den 28sten Dec. 1587 te Heidelberg. Het feit dat de kerkeraad der inheemsche gemeente te Keulen hem kort vóór zijn inschrijving te Heidelberg bij herhaling steunde met geldelijke bijdragen, doet vermoeden dat hij te Keulen geboren is. Dat Doesburg zijn geboorteplaats zou zijn berust op een misverstand.

Na Heidelberg bezocht hij nog tot voortzetting zijner studiën Herborn, waar hij in 1588 werd ingeschreven. Dat hij, zooals verschillende opgaven luiden, ook te Genève zou gestudeerd hebben, blijkt niet uit de Catalogue des Etudiants de l'Académie de Genève.

De attestatie, waarmee hij van Leiden te Keulen kwam, is gedagteekend den 23sten Aug. 1593.

Na te Keulen het predikambt te hebben waargenomen, (althans in 1596 heet hij er ‘catechistes’) liet hij zich den 23sten April 1596 examineeren door de Classis Dordrecht, om in de Kerk van zijn vaderland te kunnen werkzaam zijn. Daarop

[p. 475]

volgde, een paar maanden later, den 25sten Juli eene beroeping naar Ridderkerk, waaraan hij gehoor gaf. Reeds het volgende jaar, den 7den Aug., nam hij eene op hem uitgebrachte beroeping naar Dordrecht aan, waar hij den 14den Nov. 1597 bevestigd werd.

Aldaar bleef hij, na in 1619 eene beroeping naar Leiden te hebben afgeslagen, werkzaam tot zijn dood, den 3den Dec. 1626.

Een groote roep ging van hem uit. Hij had naam om zijn ‘sneêg vernuft’ en scherp oordeel; ook was hij zeer ervaren in vreemde talen. Toen omstreeks 1600 zoowel rector als conrector der Illustre School te Dordrecht ontbraken, werd hem door den kerkeraad verlof gegeven tijdelijk het conrectoraat waar te nemen.

Bij herhaling werden hem kerkelijke functies opgedragen. In 1604 was hij Assessor der Z.-Hollandsche Synode te Woerden; in 1605 koos de Synode van dat gewest te Rotterdam hem met andere mannen van naam tot Gedeputeerde. Dit bleef hij twee jaren lang. Als zoodanig vervulde hij in den zomer van 1607 met Festus Hommius en Barentsz de opdracht Arminius te verzoeken ‘in de refutatie tegens de Wederdooperen te willen voortgaan en de specimina syns aerbeits int licht te laten uytgaen’.

In 1615 was hij een van het zestal predikanten (waartoe o.a. ook Hommius en Trigland behoorden), die in tegenwoordigheid van den Magistraat een conferentie op het stadhuis te Rotterdam hadden met Grevinchoven en enkelen andere Remonstrantschgezinde predikanten aldaar, ten einde voor de Contra-Remonstranten vrijheid van godsdienstoefening te verkrijgen. Het vijftal zittingen, daaraan in de Novembermaand gewijd, bracht de zaak, waarom het ging, niet verder. Ongetwijfeld had Dibbetz mede aandeel aan het opstellen van een modus vivendi, waarvan Hommius hoogstwaarschijnlijk de vader was, en die bedoelde de onderlinge verhoudingen in den kerkeraad te regelen.

Dat hij in 1618 te 's Hertogenbosch zou vertoefd hebben, om het werk der Hervorming in de Meyery te regelen, zooals o.a. Schotel (Kerk. Dordrecht. I, blz. 253n meedeelt) is onjuist. De vergadering in genoemde stad, waar die zaak aan de orde was en J. Dibbets'zoon, Hendrik, toen eveneens predikant te Dordrecht, tegenwoordig was, had plaats in 1648 (vgl. Ypey en Dermout, Gesch. der Ned. Herv. Kerk. II, Aant. 168, blz. 143 en W. Meindersma, De groote kerkelijke vergadering van Den Bosch in 1648 in ‘Ned. Arch. v. Kerkgesch.’ Red. Dr. F. Pijper. N. Serie. VII (1910), blz. 132, 134). Wèl was hij in Aug. 1618 praeses van een der vergaderingen van correspondentie van Z.-Hollandsche Classes te 's-Gravenhage, maar moest vandaar wegens ‘een heftige cortse’ naar huis reizen. Ook op de Nationale Synode te Dordrecht verscheen hij in dat jaar, en wel als afgevaardigde van Utrecht; dit laatste is hieruit te verklaren dat de Dordtsche gemeente hem, na vroeger vergeefs daartoe te zijn aangezocht, in 1618 bij leening afstond aan die te Utrecht wegens gebrek aan geschikte Contra-Remonstrantsche predikanten aldaar; van 28 Juni tot 21 Aug. nam hij er den dienst waar.

Van vurig Contra-Remonstrantsche zijde intusschen vond men hem niet scherp genoeg tegen de Remonstranten. Door de Dordtsche Synode werd hij benoemd tot lid eener centrale commissie, die onder leiding van het Moderamen onderzoek zou doen naar de geschriften der Remonstranten. Ook werd hem met Damman, Trigland e.a. opgedragen de verwarde zaken in de provincie Utrecht te regelen. Ook

[p. 476]

behoorde hij tot de commissie, benoemd voor de revisie der Acta Contracta, door Damman bewerkt.

In 1620 was hij praeses van de Z.-Hollandsche Synode te Dordrecht, waar hij de openingsrede hield over Hand. XX:28.

Bij zijn overlijden liet hij eene weduwe, Francina ten Dans en vier zonen na, van wie twee ook predikant zijn geworden.

Zijn zinspreuk, anagram van zijn naam, was: ‘Deus ii nobis is beat.’ Zijn Album Amicorum bevindt zich in het Britsch Museum te Londen. Zijn handschrift komt voor in het Album Amicorum van den Emdenschen predikant Eilshemius, bij gelegenheid van diens verblijf ter Nationale Synode te Dordrecht, en in dat van Theodorus Aerarius, die zich in 1619 als Theol. candidaat eveneens te Dordrecht ophield. Dit laatstbedoelde bevindt zich in de Kon. Bibliotheek.

Mede onder zijn naam verscheen:

Corte Antwoorde op een seker schrift Adolphi Venatoris Predicant .... onlanckx inden druck wtghegheven teghen de Dienaren des H. Evangelij binnen Dordrecht enz. [door J. Becius, B. Lydius, J. Dibbetzius e.a.]. Dit antwoord hield in Een besonder Tractaet van de voornaemste Leer-stucken, over welcken ten huydigen dage 't verschil is enz., in 1612 uitgegeven.

Verdere geschriften onder J. Dibbets' naam zijn niet bekend. Van hem bestaat (volgens van Schelven t.a.p.) een portret door H.J. Tieer. 1634. Bij Fr. Muller, Beschr. Catal. v. 7000 Portr. v. Nederlanders wordt het niet vermeld.

Litteratuur: v.d. Aa, a.w.i.v. - A.A. van Schelven in ‘Nieuw Ned. Biogr. Woordenb.’ (Red. Dr. Molhuysen en Prof. Dr. Blok.) III, kol. 285-287. - Album Stud. Acad. Lugd.-Bat., kol. 11. - Mr. J. de Wal, Nederlanders, Studenten te Heidelberg en Nederlanders, Studenten te Herborn in ‘Mededeel. ged. in de Vergad. v.d. Maatsch. der Ned. Lett. te Leiden, 1885-1886’, blz. 82, 162. - Boekzaal. Jrg. 1740a, blz. 443-445. - G. Brandt, Hist. der Reform. II, blz. 929; III, blz. 654, 967, 976. - Schotel, Kerk. Dordr. I, blz. 252-255, 531; II, blz. 759. - Dez. De Illustre School te Dordr., blz. 40, 42, 47. - A. 's Gravezande, Twee Honderd Jarige Gedacht. v.h. Eerste Syn. der Nederl. Kerken ond. h. Kruis, blz. 198. - Soermans, Kerk. Reg. v. Z.-Holl., blz. 4, 32. - Dez., Synod. Reg. v. Z.-Holl., blz. 7, 8, 184, 230, 231, 236, 241. - H. v. Rhenen, Lyste v.d. Namen der Predikanten, ond. de Prov. Utrecht, blz. 32, 33. - A.W.K. Voet, vern. uitg. v.h. voorg., blz. 9. - v. Alphen, N.K. Handb. Jrg. 1907, Bijl. Q, blz. 112, 151. - Reitsma en v. Veen, Acta der Prov. en Partic. Syn. III, IV, VI (reg.) - Knuttel, Acta der Partic. Syn. v. Z.-Holl. I (reg.). - Dez., Catal. v.d. Pamfletten-verzam., berust. in de Kon. Bibl. I, No. 2055. - B. Glasius, Geschied. der Nat. Syn., in 1618 en '19, geh. te Dordr. II, blz. 5, 47. - P. Scheltus, Kerk. Placaatboek II, blz. 134. - P.J. Wijminga, Festus Hommius (reg.). - Archiv der Ev. Gemeinde te Keulen. Bd. a. 4: Naemen der personen, die lidtmaeten zijn der Geref. Nederl. Gemeinte binnen Cuelen. - De Wapenheraut. Jrg. 1900. III, blz. 180. - Dodt v. Flensburg, Arch. v. Kerk. en Ned. Gesch. inzond. v. Utrecht. III, blz. 274, 275. - Baudartius, Memoryen. X, blz, 46. - L.H. Wagenaar, Van Strijd en Overwinning (reg.). - W. Geesink, Calvinisten in Holland, blz. 245. - H. Brugmans, Verslag v. een onderzoek in Engeland naar archivalia, belangr. voor de geschied. v. Nederl. in 1892, op last der Regeer. ingesteld.

[p. 477]

('s Grav. 1895), blz. 253, 364. - Archief v. Kerkel. Gesch., inzond. v. Ned. verz. d. Kist en Royaards, III (1831), blz. 660; IX (1838), blz. 485. - Kerkhistor. Arch. (verzam. d. Kist en Moll) II, (1859), blz. 467. - Ned. Arch. v. Kerkgesch. (red. F. Pijper) N. Serie. VII. (1910), blz. 132, 134, 135. - H.G. Kleyn, Bijzonderheden uit de Nederl. Kerkgesch. V, in de ‘Kerkel. Courant’, 30 Nov. 1895. No. 48. - Catal. der Bibl. v.d. Maatsch. der Ned. Lett. te Leiden. II, kol. 368.