Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 2

[Mr Zacharias Dezius]

Dezius (Mr Zacharias) werd in 1678 te Colberg in Pommeren geboren. Toen hij, al tot Ev. Luthersch proponent bevorderd, in 1706 Amsterdam bezocht, begeerden 300 à 400 leden der Ev. Luthersche gemeente aldaar, die afzonderlijk vergaderden, hem tot dienstdoend proponent. Hij predikte in het Hoogduitsch voor hen in een herberg ‘De Helm’, in de maand September van dat jaar, wat hem echter spoedig door de Overheid werd verboden. Het volgende jaar aanvaardde hij het predikambt te Amersfoort, en legde zich daar vooral zoo ijverig toe op de

[p. 467]

Nederlandsche taal, dat er ook van zijn welsprekendheid een goed gerucht uitging en de Rotterdamsche gemeente hem uitnoodigde om op proef in haar midden te prediken. Nadat drie anderen hem voorgegaan waren, hield hij er den 14den September 1710 een proefpredikatie. Hoewel aanvankelijk niet de bedoelde, viel op hem de keuze. Dezius nam de beroeping aan, en hield zijn intreerede eind Dec. 1710 of begin Jan. 1711.

Onder zijn proefpredikatie, handelend over den hem opgegeven tekst 2 Cor. II:14, 15, hadden verschillende aanwezigen, uit ingenomenheid met het gehoorde, er een en ander van opgeteekend. Dit had tengevolge, dat er verschillende gebrekkige afschriften in omloop kwamen, en er buiten zijn bedoeling een zeer van het oorspronkelijke afwijkende uitgave in druk van verscheen, die voor de echte leerrede doorging. Dit gaf hem aanleiding ook zelf de predikatie uit te geven onder den titel De tweevoudige Toehoorders des Heiligen Evangeliums (zie onder: Litteratuur).

Dezius werd geroemd om zijne onverdachte rechtzinnigheid, zijn godzaligen wandel en zijne vredelievendheid. Van zijn kanselgaven vooral ging een groote roep uit. De daarevengenoemde en andere leerredenen bewijzen echter in hoe sterke mate hij zijne geleerdheid op den kansel tentoonstelde. In dit opzicht doet hij zeker niet onder voor anderen onder zijn tijdgenooten, die om dit euvel bekend zijn. Opmerkelijk is dat hij in de voorrede van zijn preek Groote Jubelvreugde over Jerem. XVII:16 (niet Jes. XVII:12, zooals Hartog t.a.p. heeft) een zelfverdediging geeft voor het uitstallen zijner geleerdheid; hij schijnt wel geweten te hebben, hoezeer velen begonnen te verlangen naar Schriftverklaringen, die de bevatting der gemeente niet te boven gingen.

Een werk, waarmede hij velen een dienst bewees, was behalve de door hem geleverde nieuwe overzetting van Joh. Arndts Ware Christendom en van diens Predikatiën over de tien Egyptische plagen, de uitgave eener Nederduitsche vertaling van de Symbolische boeken der Luthersche Kerk, waartoe vroeger reeds een plan was gemaakt, dat evenwel werd verijdeld. Op den duur schijnt Dezius zich niet te Rotterdam te hebben thuis gevoeld. Zijn geboorteland trok hem. In 1716 vertoefde hij er drie maanden lang. Eerst in Mei 1721 zag hij zijn wensch verwezenlijkt, toen hij door den Magistraat zijner geboortestad werd beroepen tot predikant aan de Heilige-Geestkerk aldaar. De beslissing werd zonder weifeling genomen. Alleen smartte het hem de graven van twee zijner kinderen te moeten verlaten. Den 20sten Juli d.a.v. hield hij zijn afscheidsrede over 2 Thess. III:16, die in druk verscheen. Met een goed getuigenis omtrent dienst en leven benevens f 50 reisgeld hem door den kerkeraad toegestaan verliet hij Holland.

Niet lang daarna werd hij Hoogleeraar te Greifswald, waar hij in 1725 overleed. Zijn echtgenoote, Anna Regina Kruger, mede van Colberg afkomstig, overleefde hem. Een zijner kinderen was Jan Daniël Dezius, geboren te Amersfoort, predikant bij de Luth. gemeente te Purmerend 1737, te Alkmaar 1738, waar hij reeds in 1739 zijn ambt nederlegde. Hij begaf zich later naar de kust van Guinea, waar hij is overleden. (Schultz Jacobi en Domela Nieuwenhuis, Bijdr. t.d. Gesch. der Ev. Luth. Kerk in de Nederlanden. V, blz. 78, 161).

Van Zach. Dezius bestaat een zeldzaam geworden portret op 8^o blad, door Nagtegaal en C. Cornelissen, met vierregelig onderschrift. Het is van 1719 en was

[p. 468]

vermoedelijk bestemd om in zijn Vraeg-Bybel te worden gebonden. Vgl. J.F.v. Someren, Beschrijv. Catal. v. gegrav. Portretten v. Nederl. N^o. 1426.

Van hem zag het licht:

De tweevoudige Toehoorders des H. Evangeliums. Leerrede over 2 Cor. II vs 15, 16. Rotterdam 1710. 4^o.

J. Arends. Alle de geestryke boeken van het Ware Christendom. Uit het Hoogd. vertaald. 2de dr. 1736. 4^o.

J. Arends. Schoone en leerryke Predikatiën van de tien Egyptische gruwzame en schrikkelijke plagen. 1713. 2de dr. 1736. 4^o.

Concordia. Dat is: Christelyke, herhaalde en eendrachtige Belijdenis der Leere en des Geloofs van de nagenoemde Keurvorsten, Vorsten en Standen der Augsburgsche Belydenis, en derzelver Godtgeleerden. Met een bijgevoegde, en in Godts Woord, als het eenige richtsnoer, welgegronde Verklaring van eenige Artikelen, over den welke na 't zalige overlijden von D: Martin Luther redentwist en strijdt is voorgevallen. Enz. Uit de Latynsche en Hoogduitsche tale getrouwelijk overgezet door eenige Godtgeleerden, de Augsburgsche Belydenis in deze Vereenigde Nederlanden toegedaan. Rotterdam 1715. 8^o.

Groote Jubel-vreugde bedreven in het Evangelische, Luthersche Rotterdamsche Zion, als men het tweede Luthersche Jubile of Feest der Hervorming plegtig vierde. Rotterdam, 1717. 4^o.

De Gezuiverde Wynberg van de kleine Vossen door Martinus Lutherus. Ter gelegenheit van het Tweede Jubelfeest der Geheiligde Reformatie, aangetoont uit het Hooglied Salomons, Cap. II, vers 15. Aanwyzende de Grontbegintselen der Hooftgeschillen, onder de eersten Reformateurs ontstaan, uit beider partyen Allergeloofwaardigste Historischryvers aangehaalt, en bewezen, hoe schadelyk dezelve voor den loop des reinen Evangeliums geweest zyn. Rotterdam, 1717. 4^o. (Een tweede feestrede in verband met genoemden gedenkdag, door Dezius uitgesproken, vermoedelijk op 7 November; de voorafgaande werd gehouden Zondag 31 Oct. 1717.)

Gerhardi Morgenster. Vert. in Ned.

Vraeg-Bybel, of korte en bondige verhandelinge van alle historische boeken des Ouden Testaments, van hoofdstuk tot hoofdstuk bij vraegen en antwoorden opgesteld, en met nutbare leeringen en onderwyzingen verrykt. Rotterdam, 1719. 8^o. (Dezius' belofte om in dien trant ook het N. Test. te behandelen, bleef door zijn vertrek naar Colberg onvervuld).

Afscheitskus, gegeven aan de bloeyende Euang.-Gemeente binnen de vermaerde Koopstad Rotterdam. 1721. 4^o.

Ook bezorgde hij een nieuwe uitgave van J. van Hoppe's Onderrigting voor het Avondmaal. 8^o.

Litteratuur: v.d. Aa, a.w.i.v. - Naamrol der Predikanten in de Gemeentens, de Onveranderde Augsburgsche Geloof-Beleidenisse Toegedaan. In de Zeven Verëeenigde Nederlandschen Provintiën, de Generaliteit, Portugal, America, Azia, enz. enz. Amst. 1777, blz. 23. - H. Manné, Nauwkeurige zo Theologise als Historise Aanmerkingen Over het Werk der Reformatie, En over eenige op desselfs Tweede Eeuw-Feest verhandelde Jubel-Texten; Mitsgaders een nette Beschryvinge van den Opkomst en Staat der Lutherse Kerken in de Nederlanden, Bij wyze van Saamenspraak tussen

[p. 469]

een Weetgierig Lidmaat en een Onderwyzend Leeraar voorgesteld. Haarl. 1719. Voorr. (ongepag.) en verder: blz. 8, 406 v.v. - Domela Nieuwenhuis, Geschiedenis der Amsterd. Luth. Gemeente, blz. 145. - Schultz Jacobi, Geschiedenis der Evang. Luth. Gemeente te Rotterdam, blz. 241, 259 v.v. - Schultz Jacobi en Domela Nieuwenhuis, Bijdragen tot de Geschiedenis der Evang. Luth. Kerk in de Nederlanden. St. II, blz. 98, 101, 102; St. VI, blz. 153; St. VII, blz. 55-69, 169. - Hartog, Geschiedenis der Predikkunde, 2de dr., blz. 212, 217, 218. - Noordbeek en Mourik, Naam-rol der Godgel. Schrijvers, 4de dr., blz. 430. - v. Abkoude, Naamreg. v. Nederd. Boeken. Dl. I. St. I, blz. 88; St. III, blz. 57.