Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 2

[Antonius van Deinse]

Deinse (Antonius van) was de zoon van Johannes van Deinse en Johanna Margaretha Willemsen. Zijn grootvader was Antonius van Deinse, predikant te Aardenburg (als proponent in 1728 ald. gekomen en gebleven tot zijn dood in 1772).

Hij werd geboren den 11den Mei 1764 te Sluis. Zijn vader had hem bestemd voor het ambt van predikant. Aanvankelijk echter ging zijne begeerte uit naar den handel; hiertoe werkte mede de naaste omgeving, waarin hij opgevoed werd. Toch werd de wensch zijner ouders vervuld.

Toen hij zeven jaar oud was, verhuisde het gezin naar Middelburg, en vóór zijn elfde jaar bezocht hij aldaar de Latijnsche School. Bij het verlaten daarvan hield hij een Latijnsche oratie over de vervolgingen der Waldenzen, kort daarop door hemzelf in Nederduitsche dichtmaat overgezet en uitgegeven.

Vervolgens studeerde hij aan het Athenaeum te Middelburg, daarna te Lingen, en eindelijk te Utrecht. (Zijn naam komt echter in het Album Stud. niet voor).

Den 7den Maart 1787 praeparatoir geëxamineerd door de Classis Utrecht, werd hij na peremptoir examen voor de Classis van Walcheren afgenomen door Prof. Krom, den 29sten Juli d.a.v. bevestigd als predikant te Gapinge door Ds. H.A. Tollé,

[p. 412]

pred. te Veere (met Luc. XIV:23; intr. met 1 Cor. IX:16b). Vandaar vertrok hij naar Oostkapelle (bev. den 24sten Mei 1789 door Ds. Jac. Schelvisvanger, pred. te Serooskerke, met 2 Tim. II:25, 26; intr. met Hand. XVII:30). Zijn derde gemeente was Zutphen, waar hij den 8sten April 1792 bevestigd werd door Ds. D. van Wullen (met Luc. X:16; intr. met 2 Cor. IV:5; afsch. te Oostkapelle den 1sten April m. Joh. XIV:15, 16a). Aldaar bleef hij tot den 26sten Maart 1797, toen hij afscheid nam (met Judas: 20, 21), om de beroeping naar Middelburg op te volgen, waar hij den 9den April d.a.v. werd bevestigd door Ds. Fr. W. Hugenholtz (met Matth. V:14-16; intr. met Rom. I:15). Aldaar bleef hij werkzaam tot zijn dood den 19den November 1829; hij overleed ten huize van Dr. Snouck Hurgronje aan een zenuwberoerte, die hem twee dagen tevoren aldaar had overvallen na de bijwoning van de weekgodsdienstoefening.

Te Middelburg niet het minst heeft hij met grooten ijver en met vrucht gearbeid. Ook de gemeente van Vlissingen, die gedurende eenigen tijd bijna herderloos was, terwijl het Middelburgsche Ministerie over geringe krachten beschikte (1810-1815), deed van zijn toewijding de ondervinding op. Eenmaal vervulde hij in een jaar tijds zelfs 147 beurten.

Bovendien was hij twintig jaar lang (tot den 31sten Dec. 1822) Praeceptor aan de Latijnsche School te Middelburg; ook zonderde hij gedurende een gedeelte van dien tijd dagelijks nog eenige uren af voor het geven van privaatonderwijs in het Latijn. Van 1802 tot zijn dood was hij tevens President-Districts-Schoolopziener. De schoolcommissie der Maatschappij ‘Tot Nut van 't Algemeen’ telde hem jarenlang onder hare leden. Als lid van die Maatschappij en van het ‘Zeeuwsche Genootschap der Wetenschappen’ hield hij meermalen belangrijke lezingen. Merkwaardig was ook de lierzang op den admiraal de Ruyter, door hem uitgesproken den 13den April 1814, bij welke gelegenheid het bekende touwslagerswiel naast den spreker was geplaatst (Geschied. v.h. Nutsdepartem., blz. 25). Tevens was hij ijverig werkzaam als Directeur van het Bijbel- en Zendelinggenootschap, terwijl hij ook lid was van het Haagsche Dichtgenootschap ‘Kunstliefde spaart geen vlijt.’

Den 28sten Mei 1815 werd hij in plaats van den hoogbejaarden A. Drijfhout, pred. te Middelburg, door Koning Willem I benoemd tot lid der consuleerende commissie, die in opdrach had den koning en diens raadslieden voor te lichten omtrent den meest wenschelijken vorm van kerkbestuur. Daarna aanvaardde hij de benoemingen tot President van het Provinciaal Kerkbestuur van Zeeland en tot Praeses van het Classicaal Bestuur van Middelburg, en was als zoodanig in functie van 1816 tot zijn verscheiden. Van 1816 tot 1825 was hij lid van de Algemeene Synode, en in de jaren 1820 tot 1825 haar voorzitter. Bij Kon. Besluit van den 24sten Juli 1824 werd hij, bepaaldelijk met het oog op de diensten in laatstgenoemde qualiteit bewezen, benoemd tot Ridder der Orde van den Nederlandschen Leeuw.

Hij was een man van vlugge bevatting, helder inzicht en onmiskenbare kundigheden, en bezat de gave van gemakkelijk spreken. Zorgvuldig woekerde hij met zijn tijd. Hoewel niet afkeerig van nieuwe denkbeelden, was Christus de Gekruiste de ziel zijner prediking.

Hij bezat een lichaamsgestel, dat bestand bleek tegen vele vermoeienissen. Alleen in 1825 belette eene ernstige ziekte hem geruimen tijd zijn arbeid waar te nemen.

[p. 413]

Hij was den 28sten Sept. 1790 te Middelburg gehuwd met Sara Jacoba de Puyt, dochter van Jacobus de Puyt, Stadsoperateur en Vroedmeester aldaar. Uit zijn huwelijk werden hem elf zoons en zes dochters geboren, van welke bij zijn sterven nog acht zoons en drie dochters in leven waren. Zijne weduwe overleefde hem nog ruim twintig jaren. Een zijner zoons behoorde ruim vijf jaren lang tot zijne ambtgenooten, een ander was predikant te Groote Lindt en Oudelands-Ambacht (Classis Dordrecht).

Enkele gedichten zijn door hem uitgegeven, o.a. een gedicht ‘aan mijnen waardigen Vriend, den Welleerwaerdigen Heer Jan Scharp, na het Uitspreeken zijner Leerreden op het heuglijk tweede Eeuwfeest van Axel, den 17den Juli 1787’ (te vinden in het geschrift van Scharp onder Litteratuur vermeld).

Er bestaat van hem een afbeelding in steendruk (Zeelanda Illustrata), en in 1879 werd door zijne kinderen een geschilderd welgelijkend portret aan het Zeeuwsch Genootschap geschonken.

Onder de lofdichten op zijn overlijden verdient vermelding dat van Mr. A.F. Sifflé.

In druk verschenen zijn van hem de volgende geschriften:

De Vervolgingen der Waldenseren, openlijk in de Gehoorzaal van Middelburgs Illustre School opgezongen. Middelb. 1782. 8^o.

Dankstond bij gelegenheid der plegtige Afkondiging van den Vrede en de Alliantie der Nederlandsche Republiek met de Fransche, gehouden te Zutphen, den 17den van Zomermaand 1795. Zutphen, z.j. 8^o. (Hierachter een door v.D. vervaardigd Gezang op den Vrede en de Alliantie der Nederl. Republiek met de Fransche).

Kerkelyke Redevoering ter Opening van de Algemeene Synode der Hervormde Kerk in het Koningrijk der Nederlanden, gehouden te 's Gravenhage, in de Kloosterkerk, op den 5den Juli 1820. Middelb. 1820. 8^o.

Feestrede ter 250-jarige gedachtenis der Verlossing van Middelburg uit het geweld van Spanje; gehouden in de Nieuwe Kerk, op Zondagavond, den 22 Februarij 1824. Middelburg. 1824. 8^o.

Litteratuur: v.d. Aa, a.w.i.v. - Boekzaal 1787a, blz. 327, 588 589; b, blz. 105, 222; 1789a, blz. 227, 744; 1792a, blz. 88, 206, 393, 414; 1797a, blz. 77, 102; b, 445, 725; 1829b, blz. 813, 814; 1830a, blz. 120-127. - F. Nagtglas, Levensberichten van Zeeuwen (verv. op: de la Rue, Gelett. Zeel.), I, blz. 150-152. - J. Renier, Nieuwe Naamlijst der Predikanten in de Herv. Gem. van Vere sedert de afwerping v.h. Spaansche Juk ten jare 1572, blz. 38. - v.d. Aa, Biogr. Woordend. v. Ned. Dichters. II, blz. 37. - Jan Scharp, Geschiedenis en Costumen van Axel, behelzende eene plegtige Kerkelijke Reedenvoering, uitgesprooken op het Tweehonderdjaarig Eeuw-feest der Vrijheid v. gemelde stad, Staatelijk gevierd op den Zeeventienden v. Hooimaand des jaars MDCCLXXXVI. Eerste stuk, p. LXII-LXIV. - Ypey en Dermout, Geschied. der Ned. Herv. kerk. IV, blz. 657; Aanteek. blz. 94. - Reitsma, Geschied. v.d. Hervorming en de Herv. Kerk der Nederlanden, blz. 362. - L. Knappert, Geschied. der Ned. Herv. Kerk gedur. de 18e en 19e eeuw, blz. 253. - H. Bouman, De Godgeleerdheid en hare beoefenaars in Nederl. gedur. het laatste ged. der vorige en in den loop der tegenw. eeuw, blz. 92. - Arrenberg - van Abkoude, Naamreg. v. Nederd. boeken, 2de dr. blz. 139. - Alphab. Naamlijst v. boeken (1790

[p. 414]

-1832). 's Grav. 1835, blz. 129. - v. Alphen, N. Kerk. Handb. Jrg. 1903, Bijl. U, blz. 167; jrg. 1909, Bijl. Q, blz. 129, 139, 142. - Catal. der Bibl. v.d. Maatsch. der Ned. Letterk. te Leiden. I, kol. 384; II, kol. 350, 578. - Knuttel, Catal. v.d. Pamflettenverzamel., berust. in de Kon. Bibl. V. (1776-1795), No. 22476; VI (1796-1830), No. 24981.