Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 1

[Gerbrand Bruining]

BRUINING (Gerbrand) zoon van Petrus en Fedtje Alberts, werd geboren te Gorredijk (waar zijn vader destijds predikant was) den 28^sten Juli 1764. Het eerste onderricht ontving hij van zijn vader, die hem ook de beginselen van het Latijn leerde, de studie van welke taal hij later voortzette aan de Lat. school te Leeuwarden. Ten jare 1779 werd hij student te Franeker, waar hij aanvankelijk studeerde in de letteren en onder leiding van J.H. van Swinden ook de wiskunde beoefende. Later ging hij over tot de studie der godgeleerdheid, doch toen hij in 1784 zijn studie had volbracht en verwacht werd, dat hij het candidaatsexamen in de theologie zou afleggen, verklaarde hij zich bezwaard om de formulieren van eenigheid te onderteekenen. De studie der theologie werd vaarwel gezegd en aangezien hij bij de destijds heerschende burgertwisten, de partij der patriotten was toegedaan, werd hij lid van het genootschap van wapenhandel te Wirdum, waar zijn vader toen ter tijde predikant was. Dan, de wapenhandel verhinderde niet dat hij zich voortdurend bleef oefenen in de studie der klassieken. Bevorderd in 1785 tot rector te Joure, werd hij kort daarna aangesteld tot praeceptor aan de Lat. school te Harlingen. Het ampt van praeceptor bekleedde hij tot het begin van 1787, toen hij luitenant werd bij de Utrechtsche Staten-artillerie. Uit Utrecht werd hij teruggeroepen door de patriotten naar Friesland, waar hij werd aangesteld tot kapitein van een compagnie artilleristen. Gedetacheerd naar Makkum, zag hij zich ten gevolge der omwenteling in 1787, genoodzaakt deze plaats te verlaten. Nu toefde hij een korte poos te Stavoren, om zich daarna naar Holland te begeven, alwaar hij Muiden, tegen een aanval der Pruisen hielp verdedigen. Toen de stad, ten gevolge van het ontbreken van krijgsvoorraad moest ontruimd worden, trok Bruining naar Amsterdam en te dezer plaatse was het dat hij zijn ontslag bekwam als kapitein der artillerie. Een lange omzwerving van Groningen naar Brussel (die reis duurde 16 dagen), bracht hem eindelijk te St. Omer, alwaar hij zich bij de Nederlandsche uitgewekenen voegde. Na allerlei ontmoetingen, vóór, bij en na de Fransche omwenteling, kwam hij in 1789 terug te Amsterdam, om hier, na zich eerst met het schrijven van geschiedkundige werken te hebben beziggehouden, tot de Remonstrantsche broederschap over te gaan. De oude liefde voor de godgeleerdheid kwam weer boven, en zoo zien we hem, na een jaar de lessen in de theologie aan het seminarie gevolgd te hebben, in 1791 toegelaten tot proponent. Eerst in commissie gesteld bij de

[p. 673]

Remonstr. gemeente te Delft, werd hij in 1792 beroepen te Bleiswijk en vertrok hij nog in hetzelfde jaar derwaarts. In 1795 gaf hij, zonder zijn naam, in het licht: De minachting der Hervormden jegens de overleveringen, welke de Roomsche kerk aan het N.T. gelijk stelt, door een Leeraar der Remonstranten. Naar aanleiding van dit boek, deed de predikant Stolker, in de groote vergadering van 1796, een voorstel tot beteugeling der licentie, waarop Bruining zich als den schrijver bekend maakte en op verlangen der vergadering aannam, voor het publiek de verklaring af te leggen, dat hij den inhoud voor zijn rekening nam. Beroepen in 1796 te Berkel, werd hij in 1803 tweede leeraar bij de Rem. gemeente te Nieuwkoop, en bediende hij sedert 1805 ook Zevenhoven, werwaarts hij, na aldaar als vast aangesteld te zijn, den 6^den Aug. 1808 vertrok. In 1811 (15 Nov.) liet hij zich uitkoopen van den dienst der Broederschap, waardoor Zevenhoven weder het bezit van een eigen leeraar verloor. Hij vestigde zich nu metterwoon te Leiden, alwaar hij zich met werken voor de drukpers onledig bezig hield en sedert Mei 1817 bibliothecaris was van de Thysiaansche-bibliotheek. Hij stierf in 1833.

Van hem verscheen in druk:

Een nieuw gevoelen aangaande de grondvesting der Assyrische heerschappij. Rott. 1794.

Ezra, de schrijver der vijf eerste en meeste andere historische boeken des O.T. Amst. 1798.

Dichterlijke uitwijding over den watervloed. Leid. 1798.

De geschiedenis der oude godsdienstleer uit de ruïnen, waarin Volney haar misvormd heeft, herbouwd. Rott. 1802.

Terwijl hij te Nieuwkoop als predikant werkzaam was, zond hij een antwoord in bij Teyler's godgeleerd genootschap op de vraag: Van welken aart waren de zoenoffers onder het O.V.? Heeft de dood van Christus, daarmede een genoegzame overeenstemming, om, met de daad, in het licht van een zoenoffer beschouwd te worden? - zo ja - hoe verre strekt zich die overeenstemming uit? Met goud bekroond werd op deze vraag het antwoord van R. Koopmans (cf. Verhandel. van Teylers godgeleerd genootschap. XXI dl. 1805, blz. 224). Als accessit werden hierbij uitgegeven (cf. id. blz. 225 en 291), twee verhandelingen van G. Bruining en een ongenoemde (cf. Arch. voor kerkel. gesch. inzonderheid van Nederland, 5^de dl. Leid. 1834, blz. 269, aanteekening 48).

Ontwerp van een volledige geschiedenis der oude Oostersche wereld. Leid. 1807.

Rudimenta der Engelsche taal. Rott. 1807.

De algebr. voorstellen aangaande de beweging van personen, schepen enz. ontwikkeld en opgelost. Leyd. 1814.

La Patrie, ou description de l'Empire Français.

Premiers principes de la thêologie.

Beschrijving van en geschied, van het prinsdom Oranje en de Oranje vorsten. Leyd. 1814.

Hereeniging van het Belgische en reeds vereende Nederland, onder het glorierijke Oranjehuis in Febr. 1814. Leyd. 1814.

Oud Nederl. heugelijk herleven, met aanteekeningen van J. Scharp. Rott. 1814.

Schediasma de Mesmerismo ante Mesmerum. Gron. 1815.

Malte-Brun, tafereel van het koningrijk Saksen. Leyd. 1815.

[p. 674]

F.W. Reinhardt, Samenstel der christel. zedekunde. Leyd. 1815.

Bonaparte's laatste ondernemingen, en derzelver naaste gevolgen. 6 stukken. Rott. 1815.

België, het Luxemburgsche, Luik en andere bezittingen beschreven, met een kaart. 1815. Breda. Onder den titel van: Nieuwe volledige beschrijving van België, waaronder het Luxemburgsche, het land van Luik, en de aangrenzende Fransche vestingen en andere bezittingen, zag een nieuwe uitgave van laatstgenoemd werk, in 1830 te Z.-Bommel het licht.

Geschiedenis der Nederl., van de vroegste tijden tot op heden, enz. 2 dln. Amst. 1825.

Tableau topographique et statistique de Rotterdam, ou cette ville est décrite sous tous les rapports remarquables ..... Rott. 1815.

Description succincte de la Haye et de ses environs. Rott. 1816.

Het verheugde Nederland, bij de aankomst van het jeugdige vorstenpaar in de Noordelijke en Zuidelijke provinciën. Leyd. 1817.

Bijbelgenootschappen en Jezuiten-orde, in beider nut en schadelijke strekking. Amst. 1817.

Commentarius perpetuus in J. Caesaris, Strabonis ..... aliorum historicorum ..... trad. de rebus Belgicis, Batavicis, Frisicis, Sicambricis aliis nonnullis. cet. 1818. Lugd. Bat.

Nederl. synonymen, taalkundig en etymologisch behandeld. 2 dln. Rott. 1820.

Algemeen aardrijkskundig woordenboek en supplement, met een kaart. 4 stkn. 2 dln. Rott. 1823.

Historie der wederzijdsche geographische woordenboeken, die te Dordrecht en Rotterdam uitkomen. Rott. 1824.

De echte bewijzen voor Gods aanwezen in voorzienigheid van de onechte afgescheiden, en tegen bedenkingen gestaafd. Leyd. 1824.

Ook iets over de Nederlandsche spraakleer van W. Bilderdijk; over zeker kort begrip van het samenstel onzer taal, en over meer ander geschrijf. Delft 1827.

Wilem X .....of volkomen veilige opkweeking van kleine kinderen, zonder moederborst of minne, naar de voorschriften van den Leipziger arts en vroedmeester F.L. Meiszner. Gorinch. 1829.

De wijsheid van Pruissen in het navolgen van den Kardinaal Richelieu, ter leering voor Nederland, aan het einde van 1829. Delft 1829.

Herinneringen, met betrekking tot de omwentelingen in staat en kerk gedurende zijnen levensloop. Dordr. 1830.

Wie Bruining's leven wil leeren kennen, hij gebruike en leze dit boek. Het bevat 18 hoofdstukken, verdeeld als volgt: ‘I. Korte inleiding. Des schrijvers ouders en 15 eerste levensjaren. II. Het academieleven van den schrijver. III. Des schrijvers verblijf te Joure en te Harlingen. IV. Eenige weken oponthoud te Utrecht en vertrek naar Franeker. V. Wat den schrijver in Friesland bejegende. VI. Des schrijvers wedervaren te Muiden. VII. Afdanking en rondzwerven van den schrijver. VIII. Zestiendaagsche reis van Groningen naar Brussel. IX. Verblijf in de hoofdplaats der Oostenr. Nederlanden, en reis van daar naar St. Omer. X. Ontmoetingen in Frankrijk tot aan de Fransche omwenteling. XI. Des schrijvers wedervaren bij en na de Fransche omwenteling. XII. Reis naar Amsterdam. Vertoef aldaar en student- en proponentschap bij de Remonstranten. XIII. Huwelijk en driejarig leven te Bleiswijk. XIV. Wedervaren in 1796-1802. XV. Verrichtingen

[p. 675]

in 1803-1807. XVI. Wat den schrijver van 1808-1811 overkwam. XVII. Des schrijvers aanvankelijk wedervaren te Leyden. XVIII. Volgend wedervaren te Leyden. Besluit. Aanhangsel.’ Van dit boek moet getuigd worden dat het een hoogst merkwaardig geschrift is, dat zeer veel belangrijks meedeelt over de jaren, die het omvat, en voor een juiste kennis van dien tijd, nog zeer groote waarde heeft.

Oorsprong en strekking der loodsen voor opperlieden, metzelaarsgezellen, onderbazen, bazen of meesters enz., die sinds 1674 aan een tempel, waar een vermeend deel van Salomo's wijsheid gepredikt worden zou, metselen. Den Haag 1831.

Medewerker was Bruining aan Weiland's Nederduitsch Taalkundig Woordenboek. 11 stkn. Dordr. 1811; dat van de letter O af, bijna geheel alleen door hem bewerkt is.

De dictionnaire portatif Français et Hollandais-Français par A. Blussé, werd almee door hem aangevuld en verbeterd.

Aanmerkingen op J.C.W. le Jeune, Geschied- en letterkundige nasporingen omtrent de afkomst en verspreiding der talen van de onderscheidene volken. Delft 1826.

Betere toekomst voor Nederland en blijde uitzichten van houtenden, peinzenden en droomenden. Rott. 1826.

De heldhaftige bevrediging van Palembang, het aldaar sints 1810 vooraf gebeurde, wederlegging van Raffles en Court, en voorloopige korte beschrijving van Palembang, Banka, enz. Met kaarten. Rott. 1822.

Een hartig woordje aan W. Bilderdijk over deszelfs toelichting van da Costa's bezwaren. Leyd. 1823.

Eenige antikritiek, meer kritiek, en menige historische waarheid uit onze tijden vol flikkerlicht. Leyd. 1824.

Kerkelijke redevoering over Luk. XIII:1-5. Leyd. 1807.

Nog had hij eenigen tijd de hand in het Journal Politique de Leyde en leverde hij menige bijdragen aan meer dan een tijdschrift.

Bruining is een geleerd man geweest, en vooral van talen en geschiedenis was hij zeer goed op de hoogte. Zijn theologische richting was beslist vrijzinnig, en zijn vrijzinnigheid ging zelfs bij de Remonstranten feitelijk te ver.

Litteratuur: v.d. Aa, ll. dl. II, blz. 1499-1502 en de d.t.p. genoemde litteratuur. Het meest belangrijke voor zijn levensgeschiedenis is en blijft nog steeds zijn werk: Herinneringen. - De Rem. broederschap. Biogr. Naamlijst, enz. Amst. 1905, r.i.v. De lijst zijner boekwerken, gegeven bij v.d. Aa, t.a.p. kon vermeerderd worden met enkele, die hier niet genoemd worden, maar die toch bestaan en in het bezit zijn van de bibliotheek van de Maatsch. der Nederl. Letterkunde (cf. Catalogus dl. III. Leid. 1889, kol. 116).