Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 1

[Johannes de Bruine]

BRUINE (Johannes de) aanschouwde het levenslicht te Balk in Friesland, den 7^den Aug. 1657. Dewijl zijne ouders zeer behoeftige menschen waren, moest hij al vroegtijdig beginnen met het leeren van een handwerk, wat hem evenwel niet verhinderde zich op de wetenschap toe te leggen en zich vooral bezig te houden met godsdienstige zaken. Gelukkig voor den jongeling, dat eenige gegoeden, zijn lust tot studie ziende, zich over hem ontfermden en hem in staat stelden eerst de Lat. school te Franeker te bezoeken en daarna de academie. Vijf jaar bracht hij aan Frieslands universiteit door, waar hij het onderricht genoot van C. Vitringa, à Mark, Witsius en J. van der Waayen, om den 30^sten Januari 1682 geëxamineerd te worden door Hero Sibersma, waarop hij door de classis van Franeker tot de bediening van het evangelie werd toegelaten.

Beroepen werd hij eerst te Nieuwbrongerga (de Knijpe) den 12^den Maart 1682, daarna in Aug. 1686 te Staveren en den 17^den Aug. 1688 te Sluis (Zeeland). Terwijl hij hier arbeidde werd hem met ‘eenparige stemmen anno 1690 den 6 Juny opgedragen het beroep van Westsouburg in Zeeland, dog om veele gewigtige redenen heeft hy het zelve den 19 Sept. van dat jaar afgeslagen. In Dec. 1691 wierd hy geroepen na Bommel in Gelderland, en heeft dat insgelyks den 24 May 1692 geweigerd.’

Den 9^den Febr. 1694 beroepen naar Wezel, is hij hier ruim 7 jaar werkzaam geweest tot Sept. 1701, toen hij naar Dordrecht vertrok, alwaar hij tot zijn dienstwerk werd ingeleid door zijn ambtgenoot Cantzius. Beroepen te den Haag (13 Febr. 1705), deed hij aldaar zijn intree den 5^den April. De Bruine overleed den 4^den Sept. 1722.

‘Zyn Eerw. is in alle de gemeentens, welke hy met veele vrugt en stigtinge bediend heeft, altoos zeer geliefd en hoog geagt geweest, wegens zijn kragt van zeggen, inzonderheid in de gebeeden, waer in hy zeer uitmuntende was, mitsgaders wegens zynen yver en Godvrugtigheid; en is zyn Eerw. om zo te spreeken, al

[p. 668]

predikende gestorven, alzo hy des Zondags voor den middag den 9 Aug. laestleeden in de groote kerk’ preekte over Eph. VI:14a.

Aleer de Bruine in zijn eerste gemeente optrad is er heel wat te doen geweest. Het gerucht, dat men te Nieuwbrongerga, het oog op hem had geslagen, was een steen des aanstoots voor de broederen in de classis van Zevenwouden, dewijl hij bij hen verdacht was die nieuwigheden te zijn toegedaan; welke men zeide dat van der Waeyen aankleefden en men verzocht den collator Dl. de Blocq van Scheltinga, ‘dat zyn WelEd. goede agt geliefde te nemen, dat te synder tyd in de gemeente mogte worden beroepen, een persoon gezond in leere en gevoelen.’ Niettegenstaande dit verzoek, werd de Bruine beroepen, doch de classis weigerde de approbatie: ‘so lang als het appel van de classis tegen de sententie der Deputaten Synodi, in de zaak van D. Flud. van Giffen niet was geëindigd.’ Opnieuw om goedkeuring verzocht, werd deze verkregen, ‘nadat alvorens de Bruine was gewaarschuwd, zich te onthouden van alle schadelijke nieuwigheden en in het bijzonder van de ‘22 artikelen, by gelegenheid der oneenigheden met van Giffen door de classis van Zevenwouden ontworpen en der synode van Dokkum overgeleverd.’ Na zijn bevestiging werd hij spoedig in nieuwe moeielijkheden gewikkeld ten gevolge van zijn tegenspreken en afkeuren van de nieuwe overzetting des bijbels, ja dit ging zoo ver dat hem in 1683 door de synode bevolen werd ‘van alle zoodanige stellingen en expressien in het tauxeren der overzettinge zich te onthouden, onder bedreiginge van swaardere censure.’ De oneenigheden met de classis bleven voortduren, wat er ten langen leste toe voerde dat hij in 1685 aan de synode te Bolsward verzocht: ‘dat zij toch een heilzaam middel mogt uitvinden, tot slissing en demping der oneenigheden.’ Gelukkig voor hem dat hij elders beroepen, de classis van Zevenwouden kon verlaten, en er op die wijze aan den twist een einde kwam. Dat de Bruine werkelijk onrechtzinnige gevoelens koesterde, is naderhand nooit gebleken.

Van hem getuigt Schotel ‘dat hij was een Cartesiaansch-Coccejaan, wiens leerredenen geheel in den geest waren van die van zijn leermeester van der Waayen.’ Zijne tijdgenooten roemen zijn schrander oordeel, en zijne buitengewone ervarenheid in de Oostersche talen.

Hij deed het licht zien:

Afscheidspredikatie van Dordrecht, uit Hand. XX:32. Dordr. 1705.

Voorbeeld van de pligt van een Leeraar van 't N.T. Intreepredikatie in 's-Gravenhage, over 1 Cor. IX:16. 's-Grav. 1705.

Eerste beginselen der woorden Gods, of eenige aaneengeschakelde waarheden, die als regte beginselen zeker, klaar en vooral noodig zijn, om in de ware en zaligmakende kennis van Gods Heilig Woord kragtig toe te nemen. Wezel.

v.d. Aa, ll. dl. II, blz. 1495 vermeldt een editie van 1707, die het licht zag te 's-Gravenhage, en voegt er aan toe dat het ‘door de schrijvers der Unschuldige Nachrichten von alten und neuen Theol. Sachen (1707, S. 415), eene geleerde Catechismus, duidelijk en net, in vragen en antwoorden opgesteld, genoemd wordt en vijf malen herdrukt is, de laatste maal onder den titel van: Eerste beginselen der Woorden Gods, met eene belydenispredikatie; de 5^de druk vermeerdert met de Afscheidsen Intreepredicatie van Dordrecht en 's-Gravenhage. Amst. 1740.

In 1707 zag het licht bij J. Kitto te 's-Gravenhage:

Eerste beginselen der woorden Godts, of eenige aaneengeschakelde zekere, klaare

[p. 669]

en vooral noodige waarheden, om in de zaligmakende kennis van Godes Heilig Woordt toe te neemen. Waarby gevoegt is eene Belydenispredikatie, zynde eene schets van het gansche werkje. Er wordt van gezegd, dat ‘dit stukje, niet alleen is ten dienste der aankomende jeugd, maar ook zelfs van degeenen, die in de kennisse der waarheit reeds tamelyk gevordert zyn.’ Dit geschrift is niet een herdruk van de in 1701 te Wezel uitgegevene Eerste beginselen, maar kan wèl de eerste druk zijn, van de in 1740 te Amsterdam uitgegevene: Eerste beginselen, enz.

Korte leydinge tot een regt begrip van de eerste beginselen der Zaligmaakende Waarheid. 's-Hage 1708. Dit geschrift beleefde niet minder dan zes herdrukken; de laatste onder den titel van: Kort begrip van de Zaligmakende Waarheeden voor die zig tot hun geloofsbelydenis willen bereiden, met eene korte schets door deszelfs zoon S.K. de Bruine. Amst. 1741.

Leyding der gedagten tegen de Sociniaansche Hebreeuwen.

Over de Drieëenheid der Godheid. 1716.

Euangelische waarheden.

Litteratuur: Schotel, Kerkel. Dordrecht, dl. II, blz. 110-115. - v.d. Aa, ll. dl. II, blz. 1494-1496. - Boekzaal 1722b, blz. 417-419.