Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 1

[Elie Benoist]

BENOIST (Benoit, Elie), zoon van François en Marie Chaudron, werd den 20^sten Jan. 1640 geboren te Parijs. Reeds op negenjarigen leeftijd ging hij naar het college te Harcourt, vervolgens naar Montaigu en daarna naar La Marche om er wijsbegeerte te studeeren, een vak dat echter volstrekt niet in zijn smaak viel. Ten laatste studeerde hij te Montauban. Terwijl hij hier was, ontvielen hem zijn ouders door den dood, en daardoor meester geworden van een niet al te groot fortuin, liet hij de studie varen om deel te nemen aan de genoegens van het gezellige leven. Toen zijn geld echter verteerd was, moest hij, ten einde voor gebrek gevrijwaard te blijven, les gaan geven, en als hij dit deed kwam weer de lust tot de studie boven en zoo gebeurde het dat hij in 1664 toegelaten werd tot den predikdienst en geplaatst werd eerst te Beauce en vervolgens te Mençon, waar hij 20 jaar werkzaam is gebleven. Hier werden zijn leven en zijn werkzaamheid verbitterd en vergald door den Jezuiet de la Rue.

De intrekking van het edict van Nantes in 1685 maakte aan de werkzaamheid van Benoist een einde, hij verliet Frankrijk en begaf zich naar den Haag, waar hij een beroep ontving naar de Walsche gemeente te Delft. Hier nam hij in 1695 de partij op van Jurieu in diens geschillen met Saurin, terwijl hij ook in twist geraakte met Jaquelot, le Clerc en T.H. van den Honert.

In 1715 verkreeg hij, na 51 dienstjaren, zijn eervol emeritaat en den 15^den Nov. 1728, op bijna 89-jarigen leeftijd stierf hij.

Benoist is ongetwijfeld een geleerd man geweest, die zeer veel smaak en een gezond oordeel bezat en die buitengewoon werkzaam was. Zijn geschiedenis van het edict van Nantes is en blijft een voortreffelijk werk, dat een eereplaats onder de klassieken van het Protestantisme blijft innemen:

Van hem zag het licht:

Lettre d'un pasteur banni de son pays à une église qui n'a pas fait son devoir dans la dernière persécution. Colog. 1686.

Lettre à un gentilhomme prisonnier pour la religion. Delft 1685.

Histoire et apologie de la retraite des pasteurs à cause de la persécution de France. Francf. 1687.

Jésus Christ Dieu et Homme ou sermons sur le III et IV verset du 1 chapitre de l'Epitre de St. Paul aux Hébreux. Dit geschrift bevat niet slechts twee preeken over de aangegeven verzen, waarin door den schrijver gehandeld wordt over de godheid van Christus, maar nog een derde leerrede over Ps. 90:15-17, door hem uitgesproken op den 1^sten Januari 1692.

Historie de l'édit de Nantes. Delft 1693 en 1695. 3 banden in 5 deelen. Anoniem verschenen, is het boek opgedragen aan de conseillers deputez de la Hollande et West-Frise. De opdracht is onderteekend: B.M.A.D. Een Engelsche vertaling van het 1^ste gedeelte verscheen te Londen reeds in 1693, terwijl een Hollandsche overzetting het licht zag te Amsterdam in 4 deelen of 2 stukken in 1696, onder den titel: Historie der gereformeerde Kerken van Vrankrijk: Vervattende het begin en den voortgang der Reformatie, begonnen met het jaar 1517 en bijzonderlijk de

[p. 419]

Historie sedert het verlenen van 't Edict van Nantes in 1599, enz. (cf. Knuttel, Nederl. bibliographie van Kerkgesch. Amst. 1889 blz. 26). Ongetwijfeld is dit het meest bekende werk van Benoist. Bij de samenstelling er van maakte hij veelvuldig gebruik van de Mémoires van Tessereau, den ex-secretaris van Lodewijk XIV, gestorven te Rotterdam in 1689, terwijl hij het verrijkte met tal van officieele bescheiden.

Naar aanleiding van het schrijven van dit werk trad tegen hem in 't krijt, om Lodewijk XIV te rechtvaardigen, P. Thomassin, priester van het Oratorium te Parijs met een traité historique et dogmatique des édits, waaraan P. Bordes een supplement had toegevoegd. In de Nouv. de la rêp. des lettres van Oct. 1705, schreef Benoist, dat hij hierop zou antwoorden, maar dit is niet gebeurd.

Sermons sur divers sujets. Delft 1698. Deze bundel bevat vier preeken. De eerste is uitgesproken op den dankdag over den vrede, gesloten te Rijswijk (tekst Jesaja 32:17 en 18), de tweede is over Philip. 1:27, de derde (waarin gehandeld wordt over erfzonde) gaat uit van Ezech. 16:3 en 4. De vierde leerrede sluit zich aan de derde aan, en spreekt over Jezus Christus als het slachtoffer voor de zonde, naar aanleiding van 2 Cor. V:21.

Dissertationes epistoliae tres, in priores octodecim versiculos primi capituli Evangelii secundum Joannem circa Christi divinitatem. Rott. 1697. In dit tractaat bestrijdt de schrijver het Socinianisme van J. le Clerc.

Avis sincères à M.M. les Prélats de France sur les lettres qui leur sont adressées sous le titre de Prélats de l'Église gallicane. Z. pl. Anonieme brieven, die om de 12 of 14 dagen verschenen. De eerste is gedateerd op den 1^sten Juli 1698. Na den zevenden komen er twee andere getiteld: Lettres à tous les réformés françois ou qui sont encore dans le royaume sous l'oppression, ou qui sont dispersés dans toute l'Europe, et à tous autres qu'il appartiendra. La Haye 1698. Hierin vinden we zijn strijd met Jaquelot. In 1691 verbood het consistorie der Walsche gemeente te Delft aan beide antagonisten om het schrijven tegen elkaar voort te zetten. Benoist, die 't beloofd had hield zich aan zijn belofte; maar Jaquelot niet.

Lettre à M. l'archevêque de Reims.... cet. gedateerd Digne, 15 Sept. 1700.

Eliae Benoist in Gallicana Delfensi ecclesia v.d. ministri adversus epistolam v.p.r.d. Taco Hajo van den Honert ecclesiae Amstelodamensis pastoris, de stylo novi testamenti amica expostulatio illi ipsi inscripta: qua plurima ad eam quaestionem pertinentia expundentur et illustrantur. Delft 1703. Dit boek is gericht tegen Syntagma dissertationum de stylo novi Testamenti Graeco, quas collegit, atque una edi curavit Taco Hajo van den Honert, ecclesiae amstelodamensis pastor. Amsterd. 1702.

Merkwaardig is wat Benoist op blz. 16, 20 en 21 zegt over de theopneustie. Het geschrift loont nog ruimschoots de moeite der lezing.

Mélange de remarques critiques, etc. Delft 1712.

Lettre de M. Benoît, ministre de la R.P.R. à Alençon, au P. prêdicateur des Jésuites de la même ville, ged. uit Alençon 29 Janv. 1681 en geplaatst in de Dissertations de Tilladet.

Behalve deze gedrukte werken en verhandelingen, bestaan er nog tal van handschriften van hem, waarin hij dikwijls de zonderlingste idéen ontwikkeld, o.a. dat de wijsbegeerte van Cartesuis en van Spinoza niets anders is dan ijdele droomerij.

Litteratuur: La France Protest. 2^me éd. T. II, col. 269-276.