Den sedighen toet-steen

(1689)–Cornelis de Bie– rechtenstatus



[pagina 173]
Twelfste bewys.
Waerom den Philosoph Democritus de verblinde dwaesheyt des werelts al lagghende bespot en Heraclitus de selve al weenende beclaeght heeft. Fulgentius beschrijft den aart der sangh-goddinnen, Ons leerende hoe dat men moet de deught beminnen, En haeten alle quaet, en hoemen oock met vlijt De Const verheffen moet, elck een op sijnen tijdt.
[pagina 174]
Dat niemant reden vint om met nijt te bevlecken Den naem van die de const oft deucht soeckt te ontdecken Aen die haer niet en kent, soo valter geen geschil Want al het gen' men doet hanght aenden goeden wil Om te geloovendat de deught can salich maken, En hoemen door de const can op den trap ghraken Van d'alderhooghste eer, daer wel dient op gelet Om dat het seker gaet als eene vast wet, Schoon veel gelijck een spin uyt dese leeringh suygen Een doodelijck fenijn wanneer sy ander tuygen Uyt enckel haet en ijdt, daer veel van swanger gaen Die meer naer jemants doodt als naer het leven staen: Soo als het monster Spynx dat met de nijdt verkeerde In Theben, daer het vande Musen raetsels leerde Seer doncker te verstaen, en diese niet en con Begrijpen op de vraegh, des' Sphynx hun overwen En greep hun by den hals om heel van een te scheuren Soo als sy heeft gedaen, en brochter veel in treuren Die niet en wisten wat den sin van hare vraegh Had te beduyden, want ten was niet als een plaegh Tot straf der sonden, daer de menschen vol van waren En leefden beestelijck dus sachmen openbaeren Dit grousaem ongediert, t'gen' had een menschen spraeck En een schoon maeghden hooft, den steert als van een draeck Twee Arents vleugels, en het lijf gelijck de honden, De klouwen van een leeu, soo werdt dit dier bevonden, Gelijck Clearchus schrijft, en hoe het raetsels gaf Om uyt te leggen, oft verweckte groote straf
[pagina 175]
Tot onderganck van veel die 't monstets boos vermeten (Vol dobbel-sinnicheyt) oprecht niet conden weten, Want t'costen hun de doodt vol pijnelijcke smert Soo langh tot dat op't lest jmant gevonden wert Die t'raetsel sou verstaen, en t'monster stom con maken Dan sou des' Spynx geen gift tot jemandts leet meer braken, Maer spijtich stervende, verliesen haere cracht, En van haer eygen gift worden ter doot gebracht Tot vreught van al het volkc dat binnen Theben woonden Al waer des' vree Chimeet soo grooten vreetheyt toonden Aen die haer maer besach, en haere raetsels niet En kenden, brocht de voor by gangers in't verdriet Soo langh dat Aedipus de vraegh wist uyt te leggen En rijplijck had gevat wat Spynx al wilde seggen, Waer door het wert gedoodt, schoon dat een Fabel is, T'comt leersaem hier te pas in vergelijckenis Van d'ongestadicheyt des werelts ydelheden Gewortelt inden mensch, elck voorstel heeft sijn reden: Eensdeels belaggelijck, en anderdeel oock weert Om med' te weenen, want t'fenijn leyt inden steert, Het gene dagelijckx genoeghsaem comt te blijcken Datmen dit monster can hy 't onverstant gelijcken Daer alle quaet van comt dat onse sonden raeckt Waer door den mensch als Spynx sijn selven soo mismaeckt Dat hy een beest gelijckt om alle sijn gebreken, Het gene sonden sijn, weert by een beest geleken: Want door de vleugels van dit monster wort verstaed
[pagina 176]
Onse lichtveerdicheyt, hooghmoet en ydelwaen D'onkuysheyt met de steert, met t'lijf het gulsich leven Met d'aenschijn d'hooverdij die wort van Godt verdreven, En door de tonge, die soo valschelijck bedrieght, De vleyerij die ons veel toeseyt, en sy lieght. Voorts gramschap, haet en nijdt bespeurtmen uyt de clouwen, Die vreet sijn om den mensch in groote vreeste houwen, Sijn selven siende door de sonden soo geschent Ghelijck een monster dat sijn selven niet en kent, Om dat het onverstant de crachten weet te dooven; Van't licht der kennis en de straf noyt doet gelooven Die sulcken monster baert vol hatelijck verdriet Soo als een raetsel daermen geen verstant in siet: Dat is soo langh den mensch verdroncken blijft in sonden Gelijck een monster is, jae als daer aen gebonden En kent sijn selven niet, en wort daer van verscheurt Het gen' de arme ziel voor eeuwich dan betreurt, Ten waer dat door berou het quaetdoen wert gelaeten Daer t'monster voort van quam, dan salt de ziele baeten, En t'monster sterft van spijt, dat is de boose sond' Die als een monster d'arm onnoosel zielen wond' Het gen' Heraclitus al weenende beclaeghde Mits hem de boosheyt vande werelt soo mishaeghde Dat hy daerom altijt gedurich heeft geweent Als hy de menschen soo in sonden sach versteent.

[pagina 177]
Hooveerdicheyt. Dat sy uyt hooverdij verblint, geen deucht en achten Daer nochtans alle goet is vande deucht te wachten Voor die haer cracht bemint en alle ondeught haet Want uyt de ondeucht niet en groeyt als alle quaet, Het gen' Democritus al laggende verfoyde En loegh met d'aperij daer ydelheyt van groyde Die sotter is als sot, en meest wort op geloert, Jae worden cael genoemt die het niet uyt en voert Naer de lichtveerdicheyt, het gen' cael is te achten Om dat de caelicheyt in op gepronckte drachten Het meest te vinden is, en blijft noch even mal, Want alsmen haer daer med' siet dansen danset al. Is dat geen misverstant, te gaen als een maskrade In licht geblomt catoen, oft in een sij broccade Om dat de mode is, en naer het nieuw fatsoen Oock moet sijn uyt-gevoert gelijck de gecken doen Die sijn belaggens weert, en datmer med' moet spotten, Want inden ouden tijdt en vontmen sulcken sotten En mal sottinnen niet, die d'eelman volgen naer En dragen hun soo moy, oft elck een eelman waer, En t'sijn mallooten, jae koeck oock en sonder veren Van't schijnt-huys ruymers gild, die hunne nachtafferen (Daer jeder een van vlucht) best kennen en verstaen, Maer geenen eelmans staet die sy naer willen gaen, En kennen swert noch wit, soo loteren de keyen Van sulcken slechten volck, datmen daer naer in't scheyen Van hunnen onderganck oprecht eerst kennen moet
[pagina 178]
Als d'een voor d'ander naer gaet spelen banckeroet, Om dat s'hun selven noyt en kenden, noch en wisten Van waer sy quaemen, als sy door verkeerde liften Uytstaken inde draght gelijck een pauwen-steert Vol oogen sonder sien, en niet een mispel weert. En had Democritus dan geene rechte reden Om stets te lagghen met sulck domme ydelheden En dat Heraclitus al des' lichtveerdicheyt Beweenden dagh en nacht, om d'ydel ydelheyt Van s'werelts sotternij, die soo wort onderhouwen Van caele jonckers en gemaeckte straet-joufvrouwen Dat alsmen hun besiet, sy anders niet en sijn Als lichte craemen sonder goet vol ydel schijn.
Giericheyt. Siet nu de gierigaerts vol van genegentheden Tot rijckdom, die hoe veel sy hebben, noyt te vreden En sijn in hunnen geest, maer trachten al naer meer, Jae hunne woeckerij nu stellen boven d'eer Om datter gelt van comt t'sy crom oft recht gewonnen Het is hun aengenaem, al hadden sy heel tonnen Met gout by een vergaert, sy hebben noyt genoegh Jae sijn geduerich op de been, laet ende vroegh Om winst te moghen doen, en meer te connen krijgen, Gelijck de rekels die soo loopen datse hijgen Al bassende naer 't wilt van eenich pluym-gediert Dat voor hun altijt vlieght, daer naer de locht in swiert En crijgen nimmermeer, hoe seer sy nochtans loopen Tot dan den arbeyd' hun verdriet, en niet meer hopen
[pagina 179]
Het gen' sy wenschen, oock den mensch die meer begeert Als hy wel crijgen can, sijn giericheyt vermeert Met dobbel slavernij van hondert duysent sorgen Die liggen in den aert der giericheyt verborgen: Want sy noyt is versaeyt, en op het lest al mist, Wanneer sy achter t'net van haer begeerten vist Als d'Alchimisten doen, die t'gout, om gout te winnen Verblaesen, en op't lest verliesen hunne sinnen Door onverduldicheyt, jae leven ongerust Om dat sy noyt versaeyt en sijn in hunnen lust: Hun giericheyt wilt altijt reycken naer den Hemel En door een naelden oogh doen gaen den grootsten kemel Van hun begeerlijckheyt, jae trachten meer te sijn Als Godt die t'water con veranderen in wijn, Dat sy het enckel loot oft andere metaelen Willen veranderen in gout oft gout uyt haelen, Ist niet belaggens weert datmen den aep soo spelt En wilt van assen, en van stof gaen maecken gelt, En had Democritus gheen reden om met spotten En laggen sulcken volck te achten meer als sotten? O armen gierigaert die noyt en sijt versaeyt Maer altijt (als den haen) om schoone daghen craeyt Van voorspoet en geluck, dat bleecke sonneschijnen Op dese wereldt sijn, die al te haest verdwijnen, Daer regen corts naer volght van haetelijcke straf Als een de siel verhuyst, en t'lichaem raeckt in't graf Om te vergaen in stof, wat sal het gelt dan baeten Dat ghy vergadert hebt als ghy't eens moet verlaeten
[pagina 180]
En hebt daerom soo veel van uwen tijdt verquist, Niet meer behoudende nae't sterven als een kist Voor 't lichaem in het graf, en voor de ziel veel suchten Eeuwich in eeuwicheyt, wie sou dan niet ontvluchten Den aert der giricheyt, waer uyt groyt soo veel quaet Dat sy wort vanden mensch veracht, en inden haet Van Godt altijt geraeckt, en ist niet te beweenen Gelijck 't Heraclitus beweent heeft, en met eenen Soo droeven geest beclaeght, datmen gedurichlijck Soo vaeck om rijckdom wenscht en noyt om t'Hemelrijck, Den rijckdom die vergaet soo haest als weeke bloemen En die den rijckdom soeckt en vreck blijft, sal verdoemen Sijn ziel om t'sondich quaet, u selven dan vercloeckt Te soecken t'Hemelrijck, soo vint ghy dat ghy soeckt. Want die het Hemelrijck voor s'werelts rijckdom kiesen Die winnen al veel meer als sy sullen verliesen Den rijckdom is maer schijn, en t'leven niet als droom Dat m'alle twee verliest, maer alsmen sonder schroom Van qualijck vaeren eene goede doodt mach sterven In een oprecht geloof, canmen den Hemel erven, Door vreckheyt d'eeuwich vuur, wie wenscht dan vreck te sijn, Voor eenen cleynen tijdt en eeuwich inde pijn.
Onkuysheyt. Oft om een corte vreught van wellust te bejaegen Een eeuwich nae-berou door een onkuys behaegen
[pagina 181]
Dat t'herte altijt knaeght, want noyt en vint hy rust Die eens den Venus-lust heeft tot sijn schad' geblust, Om't pijnelijck verdriet dat kanckert inde leden En anders niet en baert als swaere moyelijckheden, Die niemant en beclaeght soo lanck het lichaem vrot Om dat het quaelen sijn daer jegelijck me spot Diemen bedecken wil, en overal verschoonen Maer t'is den moor geseept, soo langh de roosecroonen De vuylicheyt verraen die in het lichaem schuylt En ongeneesbaer schijnt, want t'is te seer vervuylt Vol af-keer en vol schrick, seer walghelijck en allendich Om sien, en noch meer pijn voor die 't gevoelt inwendich, Waer door hy al sijn gelt en goet en bloet verteert Om dat hem niemant in het gasthuys en begeert. Dat sijn de vruchten van t'onnut wellustich leven Die arger sijn als gift om t'ichaem te vergeven En brenghen d'arme ziel tot de verdoemenis Dat inde dertelhyedt alleen gheleghen is Die uyt de welde groeyt, waer door veel sijn bedrogen Beclaegende te laet, dat sy de borst oyt sogen Van hun begeerlijckheyt, die t'lichaem soo beswaert En haere ziel verbrant als 't vuur sich openbaert Dat naer d'onkuysheydt volght, wie sou dan op het loncken Van Venus sijn verlieft, en aen haer minne-voncken Ontsteken sijnen lust, en missen t'Hemelrijck Om t'quaet dat daer van comt, t'is onbetaemelijck Waer med' Democritus oock laggende moest gecken Om dat hy wist dat niemand' sonder prijs te trecken
[pagina 182]
Gaet inde loterij van Venus minne-spel, Maer siet Heraclitus (om datter eene hel Van qualijck-vaert naer volght) al grijsende beclaeghde De blintheydt van den mensch, die hem soo seer mishaeghde Dat hy gedurich heeft geweent, en noyt eens bly En was in sijnen geest, om sulcken sotternij.
Gulsicheyt. Als hy daer by bedocht hoe dat de domme menschen De blom van hunnen tijdt soo licht oock doen verslenschen Door grage gulsicheyt. en vieren al veel meer Een droncke Bacchus feest als hunnen Godt en Heer. Waer med' den Philosoph niet anders con besluyten Als dat daer uyt veel quaet van sonden comt te spruyten Als hooverdy, verraet, moort en veel achterclap, En watter noch al meer groyt uyt de dronckenschap Dat is genoech bekent, hoe veel dat sy om't leven Gebrocht heeft en oock door den overdaet doen sneven Van macht en cracht berooft, en de sachtsinnicheyt Van't redelijck verstandt verkeert in dullicheyt, De herssenen verdrayt, gebroken al de leden De sterckheyt geplaeght met creupel-strammicheden En t'leven soo vercort, dat die was cloeck en wijs Is sot geworden, jonck gestorven, en noyt grijs Van ouderdom geweest, maer in sijn groene jaeren De doot te jonck besuert, siet hoe de dronkcaerts vaeren T'sijn Bacchus martelaers, queelbasten sonder vreucht
[pagina 183]
Jae rechte beulen van hun fris en jonghe jeught Vol puysten en gebreck, die kennen noyt hun selven Om dat het monsters sijn, weert om in d'aert te delven Als lever ende longh geheel sijn uyt-gebraeckt, Siet hoe de gulsicheyt dan in het graf geraeckt Daer m'alle dronckaers (noch half sat) naer toe siet voeren Met t'schipke van reyn-uyt als s'hun niet meer en roeren: Wee die alsoo den tijdt onnuttelijck versuymt Dat hy daer door voor sijnen tijdt het leven ruymt.
Gramschap Soo als den mensch die t'bloet door gramschap doet ontsteken Oock al vroegh sterven sal, om datter geen gebreken Inde natuer en sijn soo schadelijck en quaet Als gramschap, en gelijck voorseyt is, overdaet. De gramschap maeckt den mensch ontstelt in al sijn leden, Want sy t'verstant berooft en luystert naer geen reden Jae wort gelijck een pad die opgeswollen is, En berst seer bitterlijck door de ontsteltenis Vande grammoedicheyt, waer doormen licht sal geven Een onversaefde slach die jemant cost het leven, En s'anderdaeghs berouwt, hoe wel te laet, om dat De straffe van het quaet sijn recht veel meerder schat Als die het overtredt, dus valter geen verschoonen Men moet het quaet naer de verdiensten altijdt loonen En t'aldergrootste quaet comt vande gramschap voort
[pagina 184]
Te weten dievery van eer, gevecht, en moort Dat dient gestraft te sijn met straf waer naer moet volgen De doot, oft anders sou den mensch gram en verbolgen Volherden in meer quaet, t'is daerom al te veel Die sich verwinnen can verwint een sterck casteel. Gheen monster thoont soo vreet, oft schroomich om t'aenschouwen Als eenen mensch die sich in geenen toom can houwen Van reden oft verstandt door de grammoedicheyt Waer uyt gesproten is soo grooten swaricheyt Dat menichmael daerom den mensch heeft moeten missen Sijn leven, d'oorsaeck oock van veel verdoemenissen De gramschap is geweest, men vint geen arger quaet Als gramschap, dat een sond' is die Godt selver haet En al te bitter straft op d'aerd' met veel allenden Het lichaem, en hier naer de ziele sonder ende. Veel hebben vroegh hun bloedt door gramscha soo verteert, En meer door overdaet vergaen sijn als door't seert.
Haet en nydt. Noch meer uyt haet en nijt hun eygen herte cnagen Als jemant seylt voor wint sy connen niet verdragen Dat de gelegentheyt d'een meer als d'ander gunt Door miltheyt der Fortuyn en dat sy cruys noch munt En hebben tot gebruyck, gelijck als hun gebueren Die sy benijden, en de straet daerom in rueren Al dickwils stellen, schoon dat t'schandelijck verwijt
[pagina 185]
Het minste niet en helpt, maer voelt noch meerder spijt Dat jemand' leeft gerust, de nijt en sal noyt sterven Maer altijt leven tot dat Godt eens af comt kerven: Het quaet dat daer van comt, een quaet dat scherper steckt Als een slange tongh, en groote straf verweckt Voor d'arme ziel, wanneer sy rekeningh moet geven Wat dat sy door den haet en nijdt al heeft bedreven: Eerst d'eygen hert gecnaeght, verteert t'heel ingewant Van spijt, en niet gehaelt als oneer ende schant Dat comt van haet en nijdt, die met de nijdt verkeeren Sijn als de honden, want sy altijdt veel begeeren En nimmermeer genoech van't gene hun behoeft Noyt bly van herten, maer gedurich aen bedroeft En als sy jemants leet in volle straet verwijten Dan sijn sy erger als de honden, die verbijten Den hont die onder leyt en janckt om hulp in noodt Hy wort van een gescheurt, veel honden hasen doodt. Soo als de schuldenaers oock jemand' sullen plucken Die overvallen wort, en seffens hem verdrucken Jae wort van alle cant op't lesten aenghetast, Want als den eenen bast, den anderen oock bast Verliesende t'geloof om ander schult te maecken Waer med' hy winst sou doen om voorder te geraken Dat doet den nijdt alleen die niemant en beclaeght In sijnen teghenspoet, hoe eerlijck hy hem draeght En is vol quellingh om t'verlies van sijne goeden, Siet wat al boosheyt de benijders altijdt voeden: Jae hoe het gaet oft niet eens anders ongheluck Ghedurich wenschen schoon sy selver in den druck
[pagina 186]
Van armoy sitten die hun noyt en sal verlaeten Maer blijven altijt by, soo langh sy jemant haeten.
Traegheyt. Jae al te traegh sijn om aen jemand' hulp te bien In sijnen meesten druck, daer sy niet naer en sien. En ondertusschen blijft den armen mensch verlegen In droeven noodt, om dat hy niemand' can bewegen Tot de bermherticheyt, de luye traegheyt wort Te seer bemint, waer door den armen schiet te cort. De traegheyt is geweest t'verlies van veele steden Waer door de toesicht is versuymt, als sy bestreden En vast belegert sijn, de traegheyt is daer by Al menichmael de schult van groote dievery Tot jemants onderganck, want sy weet te verrassen Veel menschen die te traegh sijn om wel op te passen By nachten, als het quaet van dievery gheschiet De traegheyt brenght alsoo veel menschen in't verdriet. Wat medelijden is by traeghe toch te vinden, De minste gheen, daerom en hebben sy geen vrienden Om hun hertneckicheyt, sy kennen niemants leet Als dat hun selver smert, soo sijn sy altijt vreet En ongenadich, wilt ghy eens de reden weten: Om dat sy met ghemack sijn werm by 't vier geseten, En voelen niemants kou, noch hongher inde maegh Van den behoeftighen, sy sijn al wat te traegh Om daer naer om te sien, soos al oock Godt verlaeten De traeghe menschen, om dat sy den armen haeten, Waer med' segh ick noch eens Democritus soo loegh
[pagina 187]
Als hy op sulcken volck maer eens sijn ooghen sloegh Dat hy sijn selven noyt van lagghen con versaeyen. Heraclitus geween oock niemand' wist te paeyen, Den eenen geckten met des wereldts sotticheyt, Den anderen die heeft beweent haer ydelheyt: De reden is verhaelt, en langh ghenoech beschreven Waer in t'gebreck bestaet van t'heele menschen leven, In een quaetwillicheyt van niet te willen doen Dat goet is, maer in't quaet sy selven op te voen Daer niet als straf naer volght voor die hun niet en mijden Heel quaet te leven, t'quaet brenght med' sijn eygen lijden, Men laght ghedurich in den voorspoet van gheluck, En inden teghenspoet beweent men sijnen druck, Maer t'laggen comt suer op om dat de vrees des Heeren Dan veer te soecken is by die niet en verkeeren Als met de ydelheyt jae t'is onmoghelijck Dat die in wellust leeft peyst op het Hemelrijck. Hier heb ick naer mijn duncken genoeghsaem voorghestelt de reden dat de wereldt om haer sotte ydele dwaesheydt belagghens, en om haer onvoorsichtighe blindtheyt beweenens weerdigh is, toch gheloovende dat veel (met het smettelijck peck der voorschreven ondeughden besmeurt ende daer door ontaert sijnde) mijn schrijven uyt gramschap sullen verfoeyen ende wederlegghen oft uyt haedt mis-achten, jae segghen dat sy hun selven besien die een ander berispen, het welck ick (sulckx my ter ooren comende)
[pagina 188]
minder wil aendraeghen, als ick sal wenschen t'selve noch meer te beschrijven: wetende dat sulck danige ondeughden, bestaende in verfoeyelijcke mis-slaghen en sonden (daer ick self niet vry van en ben) te seer mis-staen om noyt berispt te worden, ick wete oock wel, dat die schorft is ghemeynelijck de cam vreest, en wil hier maer voeghen het latijns spreeckwoordt, Melior est manifesta torreptio, quam amor absconditus: het is beter een openbaere berispinghe als een verborgen liefde, want daer gheen berispinghe en volght over openbaere ontstichtinge en is gheen liefde maer een opstokerije van meerder quaet: en daerom sondicht den mensch soo hooghelijck die het quaet aenhoort als die het voorts brenght. En om dat de gramschap verachtingh baert en ist niet wonder dat mijn schriften veel stormen van teghenstrevers sullen moeten uytstaen, maer bedenckende dat door de gramschap alle oordelen verduystert worden, en sal my niet verwonderen datter quaet oordeel van grammoedighe rechters ghegheven wordt, om dat sy hun macht van een goet oordeel door haestighe gramschap verliesen, en onbequaem sijn om op een goet oordeel uyt te spreken. De gramschap is ghelijck het buscruyt dat haest ontsteckt en inde locht vlieght, t'is een voorbode vande doodt. T 'is een loffelijcke gramschap die door de reden verweckt wort, en dat de voorsichticheydt
[pagina 189]
haer versacht, want de voorsichticheyt is de reghel-maet der deughen om niet te ontaerden door ondeughden, sy heeft haer besit-plaets inde ziel ghelijck de ondeught inde begeerlijckheyt, sy maeckt dryderley gedaenten van staet, te weten: de ghedaente der vereeninghe oft eenhoofdicheyt, een cracht van d'opperhoofdicheyt oft hoocheyt inde heerschappije en een voornaemste ghebiedt des volckx, en daerom is sy oock den ancker van staet en regeringhe, ende het zee compas der wijsheyt, want wijsheyt sonder voorsichticheyt en can geen volmaeckte raetslaeghen uytwercken, als de voorsichticheyt niet en helpt. Soo dat de gramschap tot jemants leet niet schadelijckx en can baeren, als de selve haestich op comt, en niet van de reden oft voorsichticheyt onderschraeght en is, anders is sy ghelijck een uytghebrant bondel stroo-vuur, dat in sijn selven verdoovende te niet gaet, en met de minste stock eens onderruert wordende, een nieuwe toch crachteloose vlamme sal verwecken. Ende gelijck sommighe gramschap opgeweckt door wettighe reden, niet quaet maer rechtveerdigh ende gherechtigh is, soo en ben in't minste niet bevreest dat ick van sulcken gramschap sal overvallen worden ten opsicht van t'ghene ick hier voor van de ondeughden eenichsins beschreven heb, om dat de waerheyt is, schoon datse volghens het spreeckwoordt, nijdt baert, toch en moet om de nijdt niet ghespaert worden als-
[pagina 190]
men de feylen, die jemand' mis-staen berispen can, en behoorden berispt te worden om dat te grooten verdraeghsaemheyt de ghehoorsaemheyt stout maeckt en gheest verlof om te sondighen, ende alsoo de lichtveerdighe hooverdij inde onghelijcke dracht der cleederen, de noyt versaeyde giricheyt om het wereldts goedt, de sotte lust en gheneghentheyt tot d'onkuyse vuylicheydt, de haestighe gramschap om t'berispen van sonden, den gulsighen overdaet in dronckenschap, den ingheboren nijdt om jemants welvaert, en haetelijcke traegheyt vande menschen onverdraeghelijck sijn aen te schouwen, om datse Godt mishaeghen, en de ziel connen brenghen tot d'eeuwighe verdoemenis, en heb de gramschap (die door mijn schrijven eenichsins op-ghehitst sal worden) niet willen vreesen, om uyt sulcken vrees te swijgen, maer voortsgaende in het schrijven heb alle voorghevallen van jemants haestige gramschap daerom vanden hals gheschudt, en als scheut vry diesaengaende noyt ghevreest, veel min de nijdt, wetende dat de selve maer en is een schaduwe van de deught die de deught altijdt vervolght, en geen hinder oft schade en can doen, om dat sy ghewoon is haer eyghen hert te cnaeghen uyt spijt datse niemants deught en can beschaedighen, en daerom vliedt sy altijdt het licht van een anders welvaert, ghelijck den uyl die het licht is hatende en woont inde duysternis: reden dat hy oock benijdt wordt vade vo-
[pagina 191]
ghels als hy den dagh aenschouwt teghen danck, en wordt daerom vervolght en naer ghesteken, gheloovende dat veel (dese mijne leersaeme inbeldinghen lesende) teghen hunnen danck daer van sullen vluchten gelijck uylen, om datse hier en daer sullen ghevoelen eenen steeck van berispingh over hun ghebreken, en de selve daer door niet willende beteren moghen vry blijven in het doncker hol van hun mis-verstandich ongelijck, dan sullen sy thoonen datse sijn ghelijck het deughdeloos oncruyt dat alle goede graenen tracht t'overwassen en te belommeren om de vruchten te beletten, die een jeghelijck (als sy door Godts gratie daer van groot gaen) behoorden voorts te brenghen ende tot meerder eer en glorie van Godt te verbreyden. Het schijnt dat jemand' van goeden aert en uyt liefde gheneghen tot sijnen even-mensch, sou moeten swijghen het ghebreck te berispen dat hy daer in siet, om gheenen haet oft vyantschap daer van te crijghen wetende dat hy sonder het quaet te berispen den quaet-doender daer in noch meer versterckt, jae daer van deelachtich, en mede plichtich wordt als hy dat verswijght. Het schijnt oock dat dat een jeghelijck sou moeten vlieden alle ampten en staeten van eer (die nochtans een jeghelijck welcom sijn en behaeghen) wilt hy de nijdt van andere op den hals niet crijghen, om dat sy het gheluck altijdt behaet. En ohe jemand' spoedigher is gheclommen op
[pagina 192]
den trap van eer, hoe den nijdt minder plaets vint om daer tussen te dringhen en te beschadighen, maer die een officie versoeckt oft andere eer, wordt dickwils door de nijdt belet om daer toe niet te comen. Datmen somwijl soo openhertich niet en was om jet te ontdecken van t'gen' men voor heeft eer het uyt ghewerckt is en sich gheveynst houdende sonder seghen conde volbrenghen, de nijdt en sou soo veel goede wercken niet beletten: het welck niet al te wel en can verantwoordt worden by de gene die een goethertigh voordacht uyt nijdt belet, en die sulcx overcomt moet verduldigh sijn en t'selve aen Godt (die alle herten kent) ghewillich en verduldich opofferen. Eyndende alsoo dit twelfste bewijs sal daer by noch voeghen dat sy altijdt benijdt worden, die den stoel van weerdigheyt besitten, waer om de nijdt oock thoont te wesen een uytsinnighe heeft om dat sy dickwils door de Cloeckmoedicheyt en stantvasticheyt van vredsaeme en verduldighe gheterght wordt, en de cracht van de selve moet uytstaen. Reden dat de nijdt den doorluchtighen roem van de gheluckighe niet en can verdraeghen, en minder vande gene die de selven soecken te verheffen, altijt trachtende dat door haer redeloose cracht goede wercken souden verdonckert blijven. En ghelijck de nijdt uyt haer selven voorts comt sonder jemants schuldt (want niemand en
[pagina 193]
soeckt benijdt te worden die tracht te leven in vrede) soo moetmen my verschoonen, terwijlen mijn schult niet en is dat de nijdt my oock vervolght, want als ick heb soecken te beletten, dat jemandt sich sou vercieren en proncken met mijn eyghen pluymen van rijmconst in een ander werck, dat my valselijck ontdraeghen is, heeft de nijdt verweckt een ghevaerelijck onstuymigh onweer van tweedracht, om de waerheyt van mijn schrijven (die altijt nijdt baert) te verdooven, welcke waerheyt nochtans naeckt sijnde, ghelijck d'olie om haer goede gerechticheyt sal boven drijven alsmen mijn ander wercken, daer de nijdt uyt ghegroyt is, en met dit boeck gheen ghemeynschap hebbende, sal int licht sien comen, bestaende int treurspel van Amurat en Theocrina, oft vercrachte kuysheyt. Hercules heeft alle Monsters getemt maer noyt de nijdt, want sy noyt en sal sterven noch overwonnen worden: daerom is de grootste const van leven die de nijdt can verdraeghen, sy is de suster van de erghwaen, de moeder van de logentael, de voedster van de gheveynstheyt, de moorster van de deught, en het slagnhen-aes der boosheyt, die altijt walght en schroomt voor den lof die een ander verdient, om dat sy geenen lof weerdigh en is en van niemand' lof connende crijghen, tracht den lof van een ander te ontdraeghen.
[pagina 194]
Wacht u van de Hipocrieten Willende den lof ghenieten Die een ander heeft verdient Want t'sijn blasen vol van windt, Die men niet en moet gelooven Als sy trachten te verdooven, Jemants eer uyt jalousy Want t'is een eer dievery. Sal dan hopen dat dese mijn eenvoudighe wercken van gheen averechtse, belgh-suchtighe, haet-draghende en eereloose, neuswijse lasteraers sullen ghelesen worden, om met de selve daer door in haet te comen, maer wel van onpartijdighe, goetwilighe en weet-lievende verstanden inghesien, verstaen en ghekeurt worden, om daer in hun genoegen scheppende en leerende dat sy noyt en wisten, met de selve te blijven in gemeyn vrientschap. Wat sijn toch anders de haet-dragende benijders (Tot boosheyt opgehitst) als snappers en verbreyders Van alle mans gebreck, die geene winst daer by Maer eygen schaede doen: om dat de jalosy Daer van de voedster is, uyt Hydras buyck ghecropen Het seven-hoofdich dier met muylen altijdt open, Om jeders naem en eer te scheuren heel van een Want trachten jeghelijck te treden op den teen Met hunne loghen-tongh een broedsel vande uylen Ghewoon in Plutes hol by Cerberus te schuylen:
[pagina 195]
Alwaermen hem met uytgeteerde wanghen siet Ghedurich cnaeghen t'hert en noch verteret niet Maer groyt ghedurich aen soos al het noyt verteren Want sy en weten noyt wat datse self begeren Om dat den wijse man hun laster sucht verdraeght En weet dat beter is benijdt als weert beclaeght Dat sy maer beesten sijn vuyl keffers en geen bijters, Opstokers, guygelaers, crakeelders en gheen smijters, Vuyl vaten, altijdt leck kinders van Isegrim Die vechten sonder slaen teghen hun eyghen schim, Soeckende altijdt jet dat sy noyt connen vinden Jae willen jaegers sijn en hebben brack noch winden. Dat jeder een dan soo sijn inghewant verteert Uyt haet en nijdt, en blijven rekels sonder steert.

Vorige Volgende

Twelfste bewys.

Waerom den Philosoph Democritus de verblinde dwaesheyt des werelts al lagghende bespot en Heraclitus de selve al weenende beclaeght heeft.

Hooveerdicheyt.

Giericheyt.

Onkuysheyt.

Gulsicheyt.

Gramschap

Haet en nydt.

Traegheyt.