Den sedighen toet-steen

[p. 82]

Sesde bewys

Dat de bedorven Welde is de bederffenis der deughden, en moet daer van ghescheyden worden door straffelijck ontsach by tijdt en niet te laet eer daer door groyt meerder quaedt.

Iustus separabitur ab injuste in extreme judicio.

Als den rechtveerdigen sal worden eens gescheyden
Van d'onrechtveerdige int leste oordeel van
Den Heer, wat pijn en druck sal dringhen tussen beyden
Voor die int vuer moet gaen, als caf dat met de vlam
Vant graen gescheyden wort dat laet ick overwegen
By die op't oordeel (als Hieronimus) eens denckt,
En dickwils daer op peyst, want daer in is gelegen
Den wegh der salicheyt, die Godt alleen ons schenkt.

Als maer eenich litmaet vanden mensch t'sy arm oft rijck door de bederffenis van wonden ontsteken is datter het vuer in komt, moet nootsaeckelijck afghesneden worden van het lichaem, op dat het vuer soo crachtich sijnde het herte niet en raeckt en den mensch doet sterven oft

[p. 83]

anders bederft het een het ander, en samen bedorven sijnde sterven samen en vergaen. Te segghen, den mensch die uyt een bedorven Welde sijn luste niet en weet te bemaetighen, en by tijdt sijn selven niet en doet cureren oft suyveren van ondeughdighe manieren door vreese van berispinge en ontsach, sal licht een ander bederven die deughdelijck is, en alsoo samen verargerende samen in het quaet verloren gaen.

Als den verduldighen Iob gecomen was tot de uyterste allende, berooft van alle sijn tijdelijck goet, vol puysten en seeren, naeckt sittende op den mest-hoop van de verachtinghe, sonder eenighen troost oft bystandt te hebben als sijn eygen verduldicheyt, daer hy rijckelijck van begaeft was, en beclaeghde sijn selven niet, maer beweende den allendighen staet der menschen inde onstantvasticheyt van hunnen voorspoet, de onverduldicheyt van hunnen teghenspoet die de bederffenis is der sielen, want de onverduldicheyt is den erf-vyandt van het lijden daer men nochtans sonder lijden niet en kan genesen, even als eenen schorften die den kam vreest moet vervuylt blijven en vroetende van een vallen als hy de oorsaeck van het verderf niet en belet, het vuer der verderffenis niet en blust, en de bederffenis niet af en snijdt van de ghesontheydt met het mes der verduldicheyt en seyt: Ego in flagella paratus sum, qui patiens est multa gubernatur sapientia, qui autem impatiens est exaltat stultitiam suam.

[p. 84]

Proverb. 14. Die verduldich is gouverneert veel door wijsheyt en die onverduldigh is verheft sijn sotticheyt, Vir iracundus provocat vixas, qui patiens est mitigat suscitatas. Die grammoedich is verweckt veel twisten, en die verduldich is, versacht al dat tot quaet verweckt is, beter is eenen verduldighen als eenen stercken oft hooveerdigen mensch, want hoe sterck en hooveerdigh dat den mensch is, hy is alle cranckheyt en miserie onderworpen, ghelijck Iob seyt. Homo natus de muliere, brevis vivens tempore repletur multis miserijs. Den mensch geboren van een vrouw, levende weynich tijdt is vervult met veel allenden en miserien. Het welck den heylighen Paus Gregorius aenmerckt lib. II. Moral. Cap. 36. als hy seyt voorts gecomen te sijn van een vrouw maer van gheenen man om beter te kennen de cranckheyt die gevonden wort inde vruchten van een vrouw, de welcke soo corten tijdt levende vervult worden met veel miserien. Dit soumen mogen vraeghen aen een jonck ongeboren kindt dat noch is sittende inden buyck des moeders en connende spreken soude antwoorden, dat het noch sit in de schaduwe van de doodt en besmet met de duysternisse van de erf-sonde, en dit niet connende antwoorden, vraeght het selve aen eenen frissen jonghelingh, die niet eenen ooghenblick vrij vande doodt en is, ende volgens het seggen van Augustinus vast gaet, Quod mors senibus in porta est, juvenibus antem in infidijs, dat de doodt

[p. 85]

aen de oude in de poort staet, en aen de jonghe inde bedrieghelijcke laeghen van bedroch, en hoe bitter dat de doodt is voor jonck en out, oock voor de rechtveerdige als voor de sondaers, sy moet gheproeft worden, soo datse geluckich sijn die een goede doodt sterven, en ongeluckich die sterven een quade doodt, want den rechtveerdighen sterft met vreught en blijschap dat hy van de allenden des werelts ontslaeghen sal worden, en den onrechtveerdigen met vrees dat hy gestraft sal worden om sijn boosheyt, Nunquam est ille miser cui facile est mori, Hy en is noyt arm die de doodt licht valt, want hy sterft rijck, dat is te segghen: dat hy geren sterft sonder vrees, bepeysende dat de siel die dan gesont is, gescheyden wort van het lichaem dat altijdt cranck en bederffelijck is, disces bene mori, si didiceris bene vivere, ghy sult wel leeren sterven als ghy wel hebt leeren leven, non enim maluus est mori, sed malè mori est pessimum, ten is niet quaet te sterven, maer t'is het alderquaetste qualijck te sterven, en daerom sal oock inden dagh des oordeels het goet van het quaet ghescheyden worden, den rechtveerdighen van den onrechtveerdighen, om gheen bederffenis meer te sien, als wanneer den Heere sal segghen: Ite maledicti in ignem aternum, En tot troost vande ghelucksalighe, die noyt bedorven en sijn: Comt besit mijn rijck. In consumatione saeculi mittet Filius hominis Angelos suos, & separabunt malos de medio justorum, Matth. 13. In

[p. 86]

het vergaen vande wereldt sal den sone des menschen sijn Enghelen seynden en sy sullen de quade scheyden van het midden der rechtveerdighe, hoedanich dat sulcken bitter scheyden sal toegaen, en hoe swaer dat t'selve aen den sondaer, en hoe verheughelijck aenden rechtveerdigen t'selve sal vallen laet ick den Leser by sijn eyghen selven Godtvruchtelijck bedencken, schrickelijck, schroomelijck en al te vervaerelijck voor d'een, en ghenuchelijck aen d'ander, d'welck ons dagelijckx behoorde te dienen voor een christelijcke waerschouwinghe, om niet te hooren soo schrickelijcken sententie oft uytspraeck van een eeuwighe doodt, van eeuwich ghescheyden te moeten blijven van Godt, als wanneer een jeghelijck roepen sal, Cadant montes super nos venit judicium, prop est dies occisionis & non glorie montium: dat is: den dach vande doodt is ons by en niet vande glorie der bergen. Op den bergh van Sinai saeghen d'Apostelen de glorie van Godt en sochten daer te blijven om dat de hooghe verheventheyt (die op de berghen te vinden is) glorieus maeckt, maer in den dagh des Oordeels salmen roepen berghen valt op ons dat de gramschap Godts niet en soude ghesien worden.

[p. 87]

Soo scheydt de vuyligheydt.

Iustus separabitur ab injusto.

Hoemen t'goet van t'quaet moet bannen
Niet te straf oft niet te soet
Leert ons desen boer in't wannen
Met een stilstaende gemoet,
Lettende om tussen beyden
t'Caf en t'coren d'oogh te slaen
En alsoo van een te scheyden
Om te hebben suyver graen,

[p. 88]

 

Dat een goede marckt can wachten

 

Als 't niet vuyl en is maer schoon

 

T'gen' de beste backers achten

 

En dan geven goeden loon

 

Siet oft dit niet comt te passen

 

Op de cleyn en teere jeught

 

Die geen roy en is ontwassen

 

Ongeschaeft in volle vreught

 

Los en vry, gewoon te mallen

 

Met de kinderen op straet

 

Daer sy dickwils door can vallen

 

In veel ongheregelt quaet

 

Oft men moetse anders leeren

 

Als gheen roy en wort gespaert

 

Om daer uyt het kaf te keeren

 

Vanden vuyl bedorven aert

 

Die de jeught brenght in veel lijden

 

Daerom ist een wetenschap

 

Als het wannen, te castijden

 

Niet te vreet oft niet te slap

 

Maer met minsaem onderwijsen,

 

Minsaem straf die maeckt bevreest,

 

Maer met vleyen en met prijsen

 

Niemandt van sijn quaet geneest,

 

Die sijn kinderen sal spaeren

 

En niet naer de daedt van't quaet

 

Straffen wil, moet qualijck vaeren

 

Letter op eer't qualijck gaet.

 

Siet ghy somwijl hun verleyden

 

Van die quaet fijn, treckt hun af

[p. 89]

 

Die weet t'goet van't quaet te scheyden

 

Houdt goedt coren en gheen caff.

 

Wie sou dan naer't quaet verlanghen

 

Dat de welvaert soo vercort

 

T'quaet is als t'fenijn der slanghen

 

Dat eerst af-ghegeesselt wort

 

Alsmen doen moet aende kind'ren

 

Die veraert sijn in het quaet,

 

Dan en sal het hun niet hind'ren

 

Waer op wel te letten staet,

 

Want d'een d'ander sou bederven

 

Als een lit daer t'vuer in is

 

Doet oock dat gesont is sterven

 

Om sijn quaey gesteltenis.

De quaede manieren van leven die inde jonge en dertele jeught gevonden worden hebben oock al haeren oorspronck uyt de Welde, waer door de selve bedorven sijnde, blijft volherden in de boosheyt ten sy dat die door straffelijck ontsach daer uyt gheroyt wordt, en gheenen de minsten wortel meer en behoud' van quaede ghenegentheyt, want de genegentheyt tot het quaet is als een schorft dat alle goede wercken verargert en bederft, en daerom is oock soo haetelijck als de pest, en moet daer van ghescheyden worden wiltmen den loon van goede wercken verwachten dat is den Hemel, en den loon van quaede wercken de hel.

De Serpenten oft Slanghen, waer van dat ge-

[p. 90]

maeckt worden costelijcke medicamenten oft genees-middelen teghen doodelijcke quaelen oft overval van sieckten ghenoemt Driakels: worden eerst het hittichste en schadelijckste fenijn afghegheesselt, eermen de selve sal ghebruycken in drancken oft andere medicinale bereydinghen tot hulp der siecken om daer door te ghenesen.Soo oock is ten hooghsten prijsbaer en dinstich tot welvaert van alle kinderen, de selve met de roeyen van straf af te gheesselen de quade ghenegentheden die sy tot een ongheregelt wulps en boos leven hebben, en alsoo met den dors-vleghel van ontsachelijcke Castijdingh getemt, en de quade manieren inde wanne van goede vermaninghen ghesist sijnde connen metter tijdt soo opwassen dat het sullen worden deughdelijcke en Godt vreesende mannen om tot alle Ampten bequaem te sijn, en in gheen serpenten en sullen veranderne om quaet te doen.

Siet hoe lieffelijck en wel
Dat een druyf oft muscadel
Jemants mondt in smaeck ververst
Als sy wel is uyt gheperst
Even eens de Jonckheyt doet
Diemen oock soo persen moet
Met de roy van goet onsach
Brenght goed' vruchten voor den dach.