Den sedighen toet-steen
(1689)–Cornelis de Bie–
AuteursrechtvrijDat de nieusgirighe Welde sonder ooghghemerck van voorsichticheyt geraeckt in't uytghespannen net vande bederffenis der sielen.De Nieusgiericheydt is de naeste Erfgenaem vande Welde, want sy is d'oorsaeck dat de | |
[pagina 53]
| |
Welde gheen geldt en spaert om haer lusten in te volghen en te volbrenghen, maer schandelijck, als den mensch uyt een losse nieusgiericheyt sonder oogh-ghemerck te nemen op de voorsichticheyt, die de nieusgiericheyt noodich heeft, sich verstout buyten de paelen te loopen vande reden en betrouwt die hy niet en kent, en daerom is de lichtveerdighe nieusgiericheyt oock vyandt vande voorsichticheydt, om datse dickwils groote dinghen (daer ghevaer van onghelucken in steckt) niet wijselijck maer lichtveerdich aenvanght, waer door datmen in't net gheraeckt van qualijck vaeren, want sy is met weynich selden te vreden, met veel noyt versaeyt, en nimmermeer inden gheest vernoeght, daer nochtans niet gheruster, en ghelucksaligher en can wesenals de vernoeginghe, te weten niet meer te begeren alsmen noodigh en heeft. Een mensch vernoeght in sijn ghemoet
En acht gheen rijckdom, geldt noch goet
Hy stelt daer op noyt hert noch sinnen
Want leeft by't ghene hy can winnen
Heel commerloos, en sonder sorgh
Van schuld' en blijft voor niemant borgh,
Gheen vreeken lust en can hem deren
Want niemants goedt en sou begeren,
Ist vet oft magher, groot oft cleen
Hy is met t'sijn seer wel te vreen,
Dus sijn gheen croonen Coninckrijcken
| |
[pagina 54]
| |
Noch schepters by hem te ghelijcken,
Om dat hy altijdt is vernoeght
En hem naer alle reden voeght.
Democritus seyt daer op seer wel, slaende merckelijck op desen sin: weynich te begeren maeckt dat de armoed' den rijcken ghelijck is, veel te begeren en niet te hebben soumen connen segghen maeckt een ongherust gheweten, om datmen niet en can crijghen het ghene ghewenscht wort, soo dat daer door de armoede niet en can ghelijck sijn aen den rijckdom, maer altijdt blijven in onghelijck ghesteltenis als het crom by het recht vergheleken moet worden, voor soo veel als den mensch meer begheert als hy heeft, en het ghene hy meer wenscht niet en can crijghen, maer met het ghene hy heeft en daer mede te vreden te sijn en niet meer te begeren, maeckt hem ghelijck met den armen inde vernoeginghe, en wat heeft den mensch meer te wenschen. Vervolghens gaet vast het ghene Democritus seyt, en onseker het ghene andersins gepeyst wordt: daerom behoorden de menschen noyt veranderinghe vande Fortuyn te wenschen, maer altijdt te trachten aner de veranderinghe van leven, om Godt te behaeghen en het quaet te verfoyen, dan en sou men hun niet berispen over het girich begeren van het ghene sy niet en connen crijghen, en behoorde elck een met het sijn te vreden te sijn oversulck comen alle ydele | |
[pagina 55]
| |
wenschen voorts uyt de nieusgiericheyt die niet en can versaeyt noch voldaen worden als met hulp vanden overvloedighen rijckdom die de menschen besitten, en daer uyt volght dat de nieusgiericheyt hun altijdt verlockt tot de wellustighe begeerelijckheyt om te sien, en te crijghen dat sy wenschen, de welcke om den lust vande nieusgiericheyt uyt te wercken en te voldoen gheen ghevaer en ontsiet om naer verre, en vremde landen, jae tot op het eynde des werelts te reysen daer het hert van nieusgiericheyt toegenegen is, en gheen geldt en wort ghepaert om sulcken genegentheyt te volbrenghen. Hadde den verloren Sone sijn nieusgierighe ghedachten (om naer vremde en verre landen te trecken) voorsichtigh aengheleydt, hy en hadde niet gheraeckt in den dool-hof van soo veel lijden en verdriet van armoede en de allend' als hy, door quaet gheselschap verleyt, ghecomen is in het huys van de lichtveerdigheydt al waer hy een corte vreught met langh berou op den hals ghecreghen heeft, en alsoo naeckt en bloot thuys comende door berouw in ghenade ontfanghen is. Hoe veel Verloren Sonen en siet men al den dach niet loopen achter straeten, die door de nieusgierigheydt verleyt worden, en hun goet en bloet verquist, verdobbelt en verspelt en hun ghelt onnuttelijck omghebrocht hebbende sijn eenen spot van de menschen, waer van sy worden uyt ghejockt, en worden vyanden van | |
[pagina 56]
| |
Godt, die hun den seghen neemt, en sonder berouw stervende verdoemt, de kruyck wordt soo langh te water ghebrocht tot dat sy eens breekt, de mot vlieght soo langh om de kersse tot dat sy verbrandt, de rat verstout haer soo dickwils by de opghesette val te comen op den reuck van het aes dat daer bedrieghelijck geleyt is, tot dat sy het proeft en wort gheclemt, ghevanghen en ghedoodt door de nieusgirighe ghenegentheydt die over al bedrieght als de selve met gheen voorsichtigheydt en wort aengheleyt en uyt ghewerckt, daerom is de voorsichticheydt in alle wercken noodich om wel aen te legghen datmen wel soeckt uyt te wercken, en qualijck aangheleyt sijnde noydt, jet goets naer en volght. Dat de voorsichtigheyt de wijsheyt altijdt leert en is gheen wonder, want die met jet goets verkeert en can niet missen als hem de voorsichtigheyt de handt toereycken wil van een voordacht bereyt. | |
[pagina 57]
| |
Osculum Amoris
Vinculum doloris.
 FIDE, SED CVI VIDE.
Eenen soen van liefde is
Menich Siels bederffenis.
Spinne webben cleyn gheacht
Sterck nochtans in hunne cracht
Daer de vliegh een proeff van heeft
Als sy daer eens teghen sweeft.
| |
[pagina 58]
| |
Elck een sijn netten spant, om daer jet in te vanghen
Dat tot sijn nootdruft dient, gelijck de spin haer prangen
Van webben draet gevrocht, maeckt over al oock vast
Daer sy haer selfs in houd' al ist een sware last
Voor die daer by geraeckt, want niet als droeff allenden
Daer in te vinden sijn by die te voor noyt kenden
De listen van 't bedroch, en dan ist al te laet
Waer op voor jeder een wel rijp te letten staet,
Om met voorsichtigheyt te nemen seker weghen
Die vry en open sijn, daer veel is aen gheleghen,
Soo comtmen in gheen leet, druck, lijden oft verdriet
Ghelijckmen menichmael aen veele menschen siet,
Door vuyl nieusgiricheyt gheprickelt en ghedreven
Om hunne lusten eens den langhsten toom te gheven,
Dat sy al dickwils onvoorsins gheraken in
Hun doodt, ghelijck de vliegh in't net van eene spin,
Die dese vliegh omheist, soo t'schijnt, en ondertussen
Haer oock eens soenen sal, maer t'sijn verkeerde kussen
Vol haetelijck fenijn, want daer de doodt in steckt,
Een valse liefde, die de moorderij ontdeckt,
Waer door d'onnoosel vliegh haer eynde heeft gevonden
En soo besuert de doot, wanneer sy wort ghewonden
In eenen vasten stick, dat is den, webben draet
Voor haere doodt kist die de spin te neers uyt gaet.
Soo wort uyt Welde de nieusgirigheydt ghesoghen
By menschen die ghelijck veel vliegen sijn bedroghen,
Als sy den sinnen lust sonder voorsichtigheyt
Van wel te leven uyt een vuyl nieusgirigheyt
Gheven te langhen toom, en uyt de paelen loopen
Van reden, dat de Siel soo bitter moet becoopen,
| |
[pagina 59]
| |
Om datse niet en sien wat hun voor welvaert dient
De Welde heeft hun door nieusgirigheyt verblint,
Ich segh de Welde, die veel wereltse genuchten
Geeft voor een cleyne tijt, maer alsmen proeft de vruchten
Soo bitter als een gal, gelijck als 't spins ghespouw'
Daermen van bersten moet, ist vruchteloos berouw'
Een leffe voor de gen' die kennen swerelts pranghen
En niet en mijden, maer noch gaen hun oude gangen
Van wellust die bestaet in op ghepronckte niet
In schade, gheene winst, die baert een groot verdriet,
In ramp en ongheval, en alderhande plaeghen
Uyt Welde groyende, die qualijck sijn te draghen
Mits sy vol ondeught steckt, al schijntse noch soo licht
De ondeughd' voet veel quaet soo ist een swaer gewicht
Want uyt de Welde volght den wil om al te hebben
Het ghene crijghbaer is voor gelt, dat als de webben.
Van eene spin bedrieght, soo wort den sotten lust.
Van vuyl begeerlijckheyt ten vollen uyt gheblust.
Het gelt onnut versmeert, en Godts vrees is uyt ghebannen
En noyt op deucht ghepeyst, en dat alsoo den gheest
Door overdaet ghelijck gemaeckt wort aen een beest,
Als't al is op gedischt, verlackertant, gheschoncken
Verteert en heel verquist, in dertelheydt verdroncken
Verdobbelt en verspelt, vertuyft en verhooreert
Dan ist te laet datmen daerom noch vloeckt en sweert
Het vloecken niet en helpt, als om de Siel te krencken
En watter meer van comt laet ick u eens bedencken,
Dat is een Siele schrick door Goddelijcke straff,
Die sulcken menschen jaeght al blindelinghs naer t'graf.
| |
[pagina 60]
| |
Onder alle godtvruchtige aenmerckingen, die bequaem sijn om eenen mensch te brenghen tot de kennisse van sijn eyghen selven, ende soo tot Godt, en is niet soo profijtich als voor ooghen te hebben de schroomelijcke straffe der Sondaers, ende hoe licht dat de selve uyt een nieusgirighe begheerte tot alle quaet, vallen in het net van duysent allenden ende miserien naer dat sy hun wellusten in alle soorten van sonden hebben uytghewerckt. En daerom staet gheschreven Num 19. Quidquid titigerit immundus, immundum erit, al dat den onsuyveren mensch, dat is den sondaer, aengeraeckt heeft sal onsuyver sijn, gelijck daerom voor ooghen is ghestelt een vlieghe in't net vande fenijnighe spinne, hoe dat sy t'seve ghereaeckt hebbende, daer in ghevanghen blijft en wordt ghedoodt, qui titigerit picem inquinabitur. Eccl. 3. Die het peck raeckt wort daer van besmet, discedite ab inique & deficient mala. Eccl. 12. Vermijd' den boosen, geen quaet en sal u hinderen. Naer mijn duncken en can geen crachtigher voorbelt voor oogen ghestelt worden tot schrick der verbliende sondaers, en om de rechtveerdige te houden in een christelijcke vreese, liefde en ootmoedicheyt, als het overpeysen dat het eynde des levens aen de sondaers soo schroomelijck en pijnelijck is valllende, om daer van ghescheyden sijnde, te woelen inde eeuwighe duysternissen sonder eynde, en daerom is den mensch seer nut dickwils en menichmael te overlegghen met den | |
[pagina 61]
| |
heylighen Hieronymus het bitter oordeel dat wy eens sullen onderstaen moeten, en hooren de leste uytspraeck der goddelijcke rechtveerdicheyt, hoe afgrijselijcken donder-slach dat het sal wesen voor my en alle sondaers in 't uytblasen van den lesten aesem, wat onuytsprekelijcke bitterheydt, sal het wesen segh ick noch eens voor den sondaer, die de liefde van het opperste goet op dese werelt uyt sijn hert ghebannen heeft, en daerom te moeten verliesen den eeuwighen loon der saligheyt, die voor Godts uytvercorene en ghetrouwe kinderen bereyt is, en daerom en isser gheen bequaemer middel te bespeuren, als eene siel (becleedt sijnde met een salighe vreese) de selve tot een vaste hope aen te wackeren, te verstercken in een levende geloof ende door goet betrouwen versekeringh te gheven van salicheyt, sonderlingh als sy oock ondersteunt is met de gratie van Godt in rechtveerdicheyt, maer willen wy blinde sondaers blijven sweven inde verganckelijke wellusten, involghen de wereltsche genuchten, ende volherden in alle boosheyt, t'is seker dat wy al te licht blindelinghs sullen gheraecken inde uytghespanne netten des Duyvels, daer onse weghen over al mede beset sijn, dus en is niet beter als ons opgheblasen ghemoederen te temmen met de deught van ootmoedicheydt, die den grondt-steen is van den gheestelijcken bouw: door den goddelijcken Seghen opgerecht in een godtvreesende siel sijnde gheneghen het | |
[pagina 62]
| |
quaet te laeten ende alle goet aen te nemen. Dit dunckt my te sijn den eenighen middel die Godt almachtich gegeven heeft aen sijn verloren schepsel om t'selve alsoo te brengen tot den wegh van ghehoorsaemheyt daer het van geweken was. Als wy dan wel en rijpelijck doorgronden ende insien de verscheydentheyt van goede en quaede weghen met wat al schoone bloemen van deughden, de goede, ende met wat al haetelijcke distelen en doorenen van boosheden de quade beset sijn, en twijfel niet oft een jeghelijck van goet gheloof, ende de vreese Godts voor ooghen hebbende sal meer gheneghen sijn tot de bloemen als tot de dorenen, en ingaen den wegh der voorsichticheyt volgens het spreeck-woord' aen het 9. Ambulate per vias rectas prudentia, nam iter impiorum peribit: Wandelt de weghen van voorsichticheyt, want den ganck der boose sal vergaen en noyt meer blijven staen. Noe vir justus & rectus cum Deo ambulavit & viam veritatis elegit. Noe eenen rechtveerdighen en rechtsinnighen man heeft met Godt ghewandelt, en heeft den wegh der waerheyt vercosen, en Cain heeft bewandelt den donckeren wegh der goddeloose, en daerom verdoolt geloopen sijnde, is vergaen. Va illis qui in viam Cain abierunt, via enim impiorum tenebrosa, wee hun die den wegh van Cain ingaen want hy is duyster en de siele schadelijck, Lata est porta & spaeciosa qua ducit al perditionem Math. 7. T'is een wijde ende groot matige poorte de welcke ons leyt tot de verderffenis seyt Matheus. | |
[pagina 63]
| |
Die met een rijp overlegh
Kiest den deughdelijcken wegh
Schoon hy smal is, sal niet dolen,
Maer die eenen wegh verkiest
Breet en wijt, sijn rust verliest
Om dat daer in leyd' verholen
Groot bedroch van swaerigheydt
Die een siel ter hellen leydt.
Hominis vita via est
Anima manicipum
Corporis miseria
Temporis molestia
Veritatis speculum,
Viatoris sarcina
Iugum inconstantia
Labor avaritia.
Het menschen leven is eenen wegh, een slaeff vande siel, een verdriet des lichaems, een moyelijckheydt vanden tijdt, eenen spieghel van de waerheydt, een pack van eenen reyser, een jock van onghestadicheydt, ende eenen arbeydt van giricheydt. Het menschen leven is
Een swaer becommernis
Een sielen slavernij
En't lichaem noyt eens vrij
Van miseri onghemack,
| |
[pagina 64]
| |
T'is een Pelgrims swaerste pack
Jock van onghestadicheyt
Om den swaren arrebeyt
Daer noch ydelheyt in steckt
En veel sotticheydt ontdeckt
Oft een sorgh van giricheyt
Die de siel ter hellen leyt
Eenen speighel inden noodt
En een waerheydt vande doodt.
| |
lesse.Die meer begeert op d'aert als nootdruft voor sijn leven
Verliest sijn leven, en wort min als niet gegeven
Ghelijck Diogenes aen Alexander leert:
Wie meer versoeckt en vraeght als de natuer begeert
Is dom, want hy sich in een groot gevaer sal stellen,
Verliesende de rust, en wint het vuer der hellen
Begeerte vreckheyt baert, die vyandt is van kunst
Kunst van een milde hant vercrijcht een jeders gunst.
T'is seker dat niemandt en leeft op dese wereldt gheruster, ghemackelijcker en saligher, als die naer de wereltsche dinghen het minste vraeghen, te weten die de eer, staet, rijckdom en hooveerdicheyt niet en achten, en hun te vreden houden met de middelmatige gelegentheyt, inde welcke de meeste rust, vrede en ghemack te vinden is, want een vredich en gherust ghemoet | |
[pagina 65]
| |
is beter en veel heerelijcker als een leven vol troubelen en quaede gheneghentheden van passie ende wellust, dese gherustheyt en is gheen ander saecke als gheluck en voorspoet, hoe wel dat alle menschen naer dit eynde niet en trachten behalven de wijse alleen en waere vrienden vande wijsheyt. De reden is, om dat alle wijse wel weten dat wy ten opsicht van Godt niet en sijn als ydel bobbels, roock en wint, het schuym van zeeusche golven die veranderlijck zijn en noyt op een plaets, ghelijck den mensch is met sijn ghedachten, dan hier en daer, noyt gherust maer altijdt begerich om meer te hebben als hy noodich heeft, schoon dat de natuerlijcke reden (die den grontsteen altijdt gheweest is van alle wetenschap, waer naer de oude heydensche Philosophen hun altijt gevoeght hebben, ons openbaerelijck leert, datter jet moet sijn volmaeckter als den mensch, en daerom behoorden wy naer de volmaecktheyt altijdt te trachten, dan en souden wy noyt sondighen en in de netten loopen van onse verdoemenis door de nieusgiricheyt van onse veranderlijcke, wellustighe en sinnelijcke begeerten, die de verraders sijn van ons boos leven voor Godt om ons te straffen. Ick segh veranderlijck, om dat den mensch soo wanckelbaer is in sijn quade genegentheydt en hem door de nieusgierighe begeerte soo laet regeren dat hy selden met sijn fortuyn te vreden is, maer aenghelockt sijnde door de bedrieghelijc- | |
[pagina 66]
| |
ke wellusticheydt, en sinnelijcke beweginghen der nieusgiricheyt, altijdt onvernoeght leven, tot datse in't net gheraecken van het bedroch des duyvels, die de wellusticheyt en nieusgiricheyt ghebruyckt als verradelijcke spinnen om ons te soenen, en alsoo ghevanghen sijnde dooden. Passende op den verraderlijcken kus van Judas, die door de giricheyt bedroghen sijnen Heer en Meester valselijck ghekust, en daer door ghebrocht heeft int net van sijn gevangenis, op het Cruys gheleyt en ghedoodt. O mensch vol van bedroch, hoe weet ghy u te draegen
Om menschen te behaghen
In schijn van vrindt en hebt een dobbel Ioabs hert
Tot jemants bitter smert
Die van u voordeel wacht, als gy hem gal sult schincken
En seffens in doet drincken
Daer sijne doodt van comt en sijt gelijck de spin
Die door een valse min
De vlieghe crijght int net, en weet den haet te blussen
Met listich haer te kussen
En houtse voor haer spijs, soo volght ghy't leven naer
Van Judas den verraer
Die sijnen Schepper soo bedecktelijck quam groeten
En vriendelijck ontmoeten
Oock met een valschen kus, die hem het leven cost
Waer door ghy sijt verlost,
Die hem liet binden om u siele los te maecken
Op dat sy sou gheraecken
| |
[pagina 67]
| |
Int hemels vaderlandt; daer ghy niet naer en vraeght
Om dat u meer behaeght
De valsche werelt met al haer bedriegherijen
Die u brenght in veel lijen
Vande verdoemenis, en Godt die ghy hier siet
In droefheydt achtmen niet,
Wanneer hy wort geboyt met stercke kneuvel banden
Aen sijne teere handen,
Daer liefde tot u siel belet hem weir te bien
En het ghevaer t'ontsien,
Schoon dat de Joden die verraderlijck hem vanghen
Noch roepen doet hem hanghen
Hy heeft de doot verdient, en gaen daer soo med' voort
Godt en spreeckt niet een woort
In sijn ghevanckenis, die hy wilt geren lijden
Om u mensch te bevrijden
En te verlossen van d'eeuwighe helse pijn
Waer van de oorsaeck sijn
U sonden, die voor Godt te stercken coorden vlechten
En naghels die hem hechten
Aen't Cruys, ghesproten uyt u sotte hooverdij
En vuyl bedrigerij
Daer d'eer wort door ghequetst, en ander onghevallen
Van wellust, die op ballen
Gheschieden met den nacht, wanneermen gaet ten dans
Lichtveerdich op-se Frans,
Daermen niet anders als onkuysheyt siet gebeuren
En men siet Godt hier fleuren
En sleypen door de beeck van Cedron al te vreet,
En ghy die 't minste leet
| |
[pagina 68]
| |
Oft eenich ongelijck van niemant cunt verdragen
Maer sultse liever daghen
Tot eene vechterij, en naer de ooren slaen
Als Petrus heeft ghedaen
O wijt verseylde siel, hoe sult ghy wederkeeren
Tot uwen Heer der Heeren
Als ghy verdroncken sijt in al u eyghen quaet
Dat ghy noyt af en laet,
Noyt denckende dat Godt met u vervloeckte sonden
Soo vast en straf gebonden.
Wort van u wegh geruckt, en noyt meer sien en sult
En t'is u eyghen schult,
Ghy volgt u sinnelijckheyt en daegh'lijckx gaet uyt swieren
Lichtveerdich van manieren,
En selden denckt hoe Godt met grooten overlast
Voor u is aenghetast.
|
|