Den sedighen toet-steen

[p. 23]

Eerste bewijs.

Dat de losse en on-ghebonde vrijheydt buyten ontsach van reden veeltijdts valt inde straffe van lijdeloose Allenden.

Op het volghende vertoogh det versieringhe van Icarus, heb ghetracht de hoedanicheyt van hooghen moet, die de hooveerdige door onghebonden vrijheydt in den boesem draeghen, te ontdecken, en door d'ooghen in't breyn van kennis en verstandt, uyt te drucken om daer in ghesien en verstaen te worden dat de deught der ootmoedigheydt met sulcken aenminnighe liefde behoorde omhelst te worden ghelijck de grouwelen van hooghmoedigheydt weerdigh vervloeckt sijn. Want ter wijlen de hooghmoedighe hun selven voeden met de ghedachten van verheventheydt en laetdunckentheydt als op gheblasen moesel sacken vol wint van ydel glorie, willende vlieghen boven hun selven, soo en can men sulcken waen wijse sottigheydt niet ghenoech verfoyen en vervloecken om dat aen de selve de Croonen en Mijters niet ghenoechsaem en duncken te wesen, ten opsicht van den boo-

[p. 24]

sen wil die sy hebben om meer te schijnen als sy sijn, jae hun selven inbelden dat alles hun toecomt en niet mach gheweyghert worden, jae souden als een Prometheus (naer het uyt legghen van Ovidius het licht des hemels ontrooven dat het soo hoogh buyten de macht van hunnen reyck niet en stondt om de duysternisse van hunnen stinckenden kelder der hooveerdicheyt meerder licht te geven van hooghmoedighe dwaesheydt, soo lanck tot dat sy eens vallen inden dreck van schande, verachtinghe en verworpinghe ghelijck Lucifer ghevallen is, aen wie het hemels licht dat hy hadde te doncker scheen, en het opperste wilde ghenieten, is ghevallen inden leeghsten poel der duysterheydt om aldaer inder eeuwigheydt door sijn hooveerdigheydt ghestraft te worden, soo als Prometheus voor eeuwich ghebonden staende aen den Caucasus bergh, sijn lever van den Arendt ghepickt wirdt, om dat hy vermeynden met het hemels licht (by hem uyt hooghmoedigheydt dieffelijck ontstolen:) sijn potaerde belden te besielen, soo ghelijck Ovidius versiert ende beschreven heeft, waer door gheleert wordt dat de hooghmoedigheyt de hooghste straffe onder-worpen is, om dat de selve aen Godt oock op het hooghste mishaeght en besittende daerom de eerste plaetse van de seven Hooft-sonden seven mael meer straff weerdich is als de andere staende oock tot de meeste spot der menschen om dat de hooverdij sot is, en dat

[p. 25]

de sotticheyt over al veracht en misptelen wort, hoe veel menschen die met de hooverdij beseten sijn en worden niet ghevonden, die hun sotte en potaerde inbeldinghe van hooghmoedicheydt door de onghebonde Welde, daer sy van voorts compt, schijnen te willen besielen met ijdel glorie, en daer door soo verblindt worden datse niet en sien hoe sy van een jeghelijck die wijs sijn, om sulcken sotticheyt verfoeyt worden en veracht, staende tot spot en verachtinghe van de wereldt, en inden haet van Godt die hun can straffen en verdoemen.

Dat doet hooghmoedicheyt
Ghekanckert in de menschen
Die uyt hooveerdicheyt
Meer als sy hebben wenschen
En noyt en sijn gherust
Want soecken gelt, gheen eer
En hebben sy't, den lust
Noch altijdt tracht naer meer,
Vol ijdel prael van pracht
Daer sy het hooft in steken
Van niemand' veel gheacht
Om sulcken vuyl ghebreken.
Die staet tot jeders spot
Daer niemandt deught in vindt
Want gecker sijn als sot
En blaesen vol van windt,
Cael, bot, en al te mal
Die niemand' eer en gunnen

[p. 26]

 

En vlieghen willen al

 

Veel hoogher als sy cunnen,

 

Noch erger als een pauw:

 

Die schoone veiren draeght

 

En hier ist gelt te nauw:

 

Dat dickwils wort beclaeght,

 

Om dat sy minder sijn

 

Als ander die meer hebben

 

Groot-makers in den schijn

 

Min als de spinne-webben

 

Daer gheene vreucht in steckt

 

Want wenschen al den dach

 

Dat hun het meest ghebreckt

 

Met vrucheloos gheclach.

 

Te weten tijdelijck

 

Vermaeck, daer sy om suchten

 

Dat cort is, en het rijck

 

Des hemels soo ontvluchten,

 

En dencken niet eens dat

 

Sy minder sijn als stof

 

Een stinckend' aerde vat

 

Die soecken noch al lof

 

En eere niet te min

 

Jae hun groot willen maecken

 

Met dinghen die hun in

 

Het minste niet en raecken,

 

Maer Godt alleen, wel hoe

 

Soo ist een ydel wensch,

 

Want alle eer comt toe

 

Aen Godt niet aenden mensch.

[p. 27]

Den mensch is wormen aes, en sijn beenderen stof en asschen, want sy tusschen vier plancken, dat is de doodt-kist sullen vrotten en vergaen, wilt die noch hooveerdich sijn en inde opgheblasen hooghmoedicheyt versmachten en sijn sinnen becommeren met ydel glorie, die in roock vervlieghende aen Godt mis-haeght, om dat den mensch sijn sleven niet en kent wie hy is en van waer hy comt, willende meer wesen als hy is, en hoogher vlieghen als hy can. Nonne domus tua pulvis est & ruina seght Ambrosius, nonne seculi thesaurus vanitas est, nonne tu ipse es cinis. Het huys dat u lichaem is daer de ziel in woont, en voedt de ghedachten met glorie die het eeuwich toecomt en is dat niet stoff en aerde slijm, en is den schat des wereldts gheen ydelheydt, daer ghy op roemt ? Respice sepulchra hominum, & vide quid ex illis nisi cinis & ossa remanebunt, siet de graven van de menschen, wat daer anders in te vinden sijn als overblijfsels van beenderen en assen, wie is dan soo molleblint die door weldighen rijckdom sijn hooft derft op steken en sijn wijnbrouwen verheffen uyt ydel glorie wenschende verganckelijken staet en eer, en reyckt sijn handt uyt naer schijn van goet, sich op d'ydel wellusten beroemende, en nochtans behoort te weten dat ons ydele hope maer en steunt op een drif-sandt dat gheen vaste plaets en houwt maer wegh drijft en te niet gaet, dat alle dinghen op den slijp-steen van den tijdt moeten verslijten dat Godt den

[p. 28]

Schepper van alle eeuwen, het schoonste van de werelt en het edelste dat is den mensch uyt d'aerde heeft doen voorts comen en sal in d'aert vergaen, en noch soo ist dat den armen en crancksinnighen mensch hoogher wil vlieghen als sijn ghedachten connen uytwercken, ghelijck Icarus sich wilde bemoeyen met den waghen vande son te voeren, die daer om ghevallen is in den jammer-poel van lijdeloos allenden, daer niet als sijn hooghmoedigheydt de oorsaeck van was, die reyckte om te hebben dat hy niet en conde crijghen, en trachte te crijghen dat hy niet en conde besitten op de manier ghelijck hy dat socht te crijghen, en daerom is hy oock ghevallen om dat niemant hoogher vlieghen en mach als sijn vleughels en konnen draeghen. Den duyvel als hy in de woestijne Christus onsen Heer was quellende, heeft aen hem ghethoont en toegheseyt alle de rijcken des wereldts, die hy niet en besat om te gheven: want sy en connen niet ghegeven worden diemen niet can besitten, daer en is maer een rijck te weten den hemel die vast en seker gaet om eeuwigh beseten te werden, de aertsche en verganckelijcke rijckdommen die onseker, en wanckelbaer sijn en verdienen niet beseten te worden, om datse sullen vergaen, en maer voor eenen cleynen tijdt worden ghebruyckt, beseten en ghesien, daerom seyde Christus oock seer wel teghen de Ioden eer sy hem curysten: Regnum meum non est de hoc mundo (Ioan. 18.) Mijn

[p. 29]

rijck en is van dese wereldt niet. Daer nochtans de menschen soo dom sijn van te willen besitten ende te crijghen het altijdt duerende hemels goet uyt hooveerdicheyt die daer van onterft sijn en eeuwigh in de ballinghschap der duysternissen moeten wandelen ende noyt en connen besitten, dat alleen vande arm gheestighe, deughtsaeme en godt-vreesende zielen beseten sal worden, en noyt en sal vergaen, maer de wereltsche rijckdommen die voor corten tijdt van de weldighe en hooveerdighe beseten worden, sullen met de besitters vergaen. Quidquid vides seyt Senecca cunt tempore currit, & nihil ex bis qua videmus manet. Al het ghene ghy siet, loopt met den tijdt voor by, en niet dat wy sien en blijft maer vergaet, de wereldt i sals een thooneel oft theater, waerop dat alle menschen spelen hun partijen, d'een comt uyt d'ander gaet in door twee poorten, te weten de een poorte van de gheboorte, en d'ander vande doodt, elck crijght sijn speelcleedt, want niemant en brenght jet mede als de naecktheyt van sijn wesen, en die den Coninck spelt en draegt sijn purper cleedt met hem niet als hy sterft, en daerom ist dat die den Coninck spelt niet en heeft waer op hy mach glorieren en sich verhooveerdighen, en die den armen spelt niet en heeft om sich te bedroeven, terwijlen dat d'een en d'ander niet langh en duert, en daerom en behoort den mensch sich niet te bedroeven dat hy vande voorspoedighe ghelucken des we-

[p. 30]

reldts berooft wort om datse cort en niet langhduerende sijn: maer roock, windt en ydelheyt, ghelijck Lipsius seyt: Humana cuncta fumus, umbra vanitas, & scena imago, & verbo ut absolvam nihil.

Hoogh ghevloghen
Licht bedroghen.

Wie vlieghen wilt moet noyt eens anders cracht betrouwen
Oft t'sal als Icarus hem naermaels langh berouwen,
T'sijn wasse vleughels, die door heete sonneschijn
Versmilten en dan raeckt den vliegher selfs in pijn,

[p. 31]

 

Dat is te segghen, die betrouwen wilt sijn vrinden

 

Op hop' van groote deught die sal het minste vinden

 

Als hy iet noodigh heeft, betrouwt dan niemant niet

 

Als Godt alleen daer men versekeringh in siet

 

Van t'gen' men aen hem vraeght, die sal u noyt bedrieghen

 

Dus eyst geen vleugels om daer mede hoogh te vliegen

 

Van ander, als ghy sonder hulp niet vlieghen cunt

 

Daer ghy het meest van wacht daer van wort t'minst ghegunt.

De versieringhe van Icarus leert ons hoe dat eenen mens sich noyt in sijn gheluck en behoorde te beroemen, en sijn Welde te langhen toom gheven, want alsdan is hy in het meeste ghevaer van de doodt oft Fortuyn als hy tot den hooghste staet van gheluck meynt ghecomen te sijn om te vallen, en nochtans de menschen door het minste gheluck dat sy op dese wereldt vercrijghen sullen hun selven altijt willen verheffen en hoogher vlieghen als de vleughels konnen bereycken, en comen alsdan gemeynelijck tot den leeghsten val van miserie. Dit dient tot een lesse voor veel ongheruste geesten die beseten sijn met een laetdunckende opgheblasentheyt soo haest als sy betreden den minsten trap van eer, en daer om behoorden hun oock te dienen het exempel van Phaeton tot een spieghel om hun feylen daer door te beteren, die den brandt oft stralen vande sonne oock al wat te naer quam ghelijck

[p. 32]

Icarus, viel plotselingh ter aerde. Veel willen de wijsheydt Godts ondersoecken en nieuw wetten maecken om beter te willen kennen alsden ander, en pooghen door hun laetdunckentheydt inde binne-camers van Godts gheheymenissen te treden, waer van dat niemandt den brandt en cracht verdraghen en can, om dat die al te sterck is, worden alsoo in hun dwaesheydt beschaemt ghemaeckt. Als de schild-padde in haer schelpen blijft dan is sy beschermt van ongheval, maer soo sy het hooft oft steert eens uytsteeckt dan lijdt sy vrees om ghequetst te worden, soo doen veele menschen wanneer sy al te hoogh buyten hun selven willen vlieghen opclimmen, en hun spieghelen inde verholentheden van Godt, die niemandt en can begrijpen, maer is die hy is, en gheweest is inder eeuwigheydt, en inder eeuwigheydt die hy is blijven sal daer wy in moeten ghelooven sonder te willen begrijpen om slich te worden.

Die buyten het ontsach van de deughdelijcke seden wil leven valt inde straf van lijdeloos allend', ghelijck hier voor met de ghelijckenisse van Icarus, Phaaton fabelwijs en in Lucifer waerachtichlijck aanghewelen is, nievers van voortscomende als uyt de loffe onghebonde vryheydt en onverdraeghelijcke Welde, want die de selve niet en can verdraeghen leeft buyten reden en sonder kennisse van de reden licht kan vallen. De siel en de reden sijn ghelijck een saem ghevoeght houwelijck en daerom en behoorden sy

[p. 33]

saemen oock verbonden zijnde, niet te leven in wereldtsche wellusticheydt die vande Welde voorts comt om uyt den wegh der liefde en oprechte volmaecktheyt noyt verleydt te worden, want die de wellusticheyt door al te vrijen Welde niet en connen bedwinghen maer willen involghen, leven beestelijck, om dat sy in een beestelijck leven, dat is eyghen lust te volghen hun behaeghen scheppen en vervallen vande redelijckheydt, niet anders baerende als onredelijcke ende beestelijcke wercken, soo dat sy daer door verdwaelen inden dool-hof vande hooveerdicheyt ghelijck Dedalus, om uyt den doolhof van sijn ghevanghenis te gheraecken had valse vleugels ghemaeckt, waermede dat sijnen sone Icarus te hoogh vlieghende bedroghen wert, soo oock de menschen vallen inde grouwelen van veel straffen om hun hooghmoedigheyt, ten waer dat sy door besondere goddelijcke gratie gheholpen worden met de vleugels van goet betrouwen om van het oneerelijck tot het eerelijck, van het los en weldich tot een ghestichtich leven te comen, ghelijck gheschieden sal alsmen door ernstighe godt-vreesentheydt sijn onredelijcke lusten can overwinnen ende de behoorlijcke deught naervolghen, en af te snijden de lusten van sijn begeren, want den meesten arbeydt en moeyt die den mensch is hebbende, en is niet om te hebben het ghene hy behoeft, maer om te crijgen het ghene hy begeert, en daerom en vindtmen

[p. 34]

niemant, oft hy is meer verliest op het ghene hy begheert dan op het ghene hy heeft.

Den mensch behoeft de salicheyt
En hy begeert de ydelheyt,
Den arbeydt die hy doet
Is meer om s'wereldts goet
Dat hem beschaeden can
Want daer gheen voordeel van
En comt als vande deught
Die baert een hemels vreught
Voor sijne siel hier naer
En t'valt haer al te swaer
Als hy de ziel bedroeft
En meer eyst als't behoeft,
Dat s'overvloet van ghelt
Die hy voor deughden stelt
Waer door hy t'quaet verkiest
En t'eeuwich goedt verliest.

Desen sin vloyt uyt de noodtsaeckelijckheydt der goede vermaninghen van alle godtvreesende Ouders, die de Jongheyt behoorde naer te volghen, om met Icarus niet te vallen in zee van allenden, en in schande ende laster te verdwijnen, en daerom wort hier oock verthoont aen de moetwillighe en onvoorsichtighe Ieught wat onheylen datter boven het hooft hanghen die door vrije Welde hun begheven tot schadelijcke dinghen buyten het ontsach van ghehoorsaem-

[p. 35]

heyt, en hoe onbedacht sy boven hun selven willen vlieghen, niet naer den hemel, maer sonder vleughels naer de hel.

Vlieght niet te hoogh wie dat ghy sijt
Om niet door hooghmoet te verdwaelen
Ghy wort dan uwe vleughels quijt
Om inde duysternis te daelen.