Logo DBNL
Het gulden cabinet van de edel vry schilderconst (1662)

Het gulden cabinet van de edel vry schilderconst

(1662)–Cornelis de Bie–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Besluyt van t'Werck.

OM met dese voor-verhaelde ende naer-volghende corte bedenckinghen tot het eynde van mijn werck te comen, soo en heb ick niet onghevoegelijck ghevonden het eenich Ken-teecken vande grootste volmaecktheyt ende aerdicheyt der vry Konsten noch eens en voor het lest te heirvatten en (daer mede sluytende) te segghen: dat de teeckeningh (daer ick in het eerste Boeck breeder van heb gheschreven) het eenich fondament is daer de edelste Consten haeren oorspronck van hebben. Jck segghe de edelste Consten in't Generael om datter twee-der-ley Consten zijn, die malcanderen verschillen inde qualiteyt ghelijck eenen Boer aen een Edelman. De een Const die van Natuer en Ghedaente eel is bestaet inde reden: ende de andere steunt op den lichaemlijcken arbeyt. De eerste, die inde reden en volmaecktheyt bestaet blijft ons by tot het eynde des levens, dat is gheleertheyt en wetenschap van Schilder-const, Beldthouwen en andere hier voor ghemelt, ende de tweede Konst die van grover ghedaente is, valt ons inden ouderdom af dat zijn slavende Ambachten de welcke (schoon de wetenschap daer van in ghedachten blijft) inden ouden dach niet meer en can gheploghen worden, omdat de lichaemelijcke krachten met den ouderdom vergaen en verslijten. De verborghen schatten van vermaeckelijcheydt en vernoeghen (die jemandt vande Lief-hebbers inde Konste siet, en waer door datmen zijnen on-versaedelijcken

appetijt af meten can) spruyten uyt de teeckeningh. Gheen Architecten, Beldthouwers, Plaedt-snijders, Borduerders, Astrologanten, Schrijf-meesters, Medecijnen oft Kruydt-kenders, Musicanten, Crijghs-oversten, Landt-meesters, Goudt oft Silver-smeden en soo danighe meer andere moeten inde Teecken-const ervaren zijn, om de hoedanicheyt van hun voor-ghenomen wercken door een af-gheschilderde Schetse oft teeckeningh ghevoeghelijcker voor te stellen ende te fatsoeneren. * + D'Architecten sullen eerst hun bewerp van groote en machtighe bouwen in een kleyn klompjen pot-aert voorbelden, eer sy hunnen bou in't groot sullen beginnen want de proportie die in't cleyn ghespeurt wordt behoudt de volle kracht in't groot. * + Sy behelpen haer met een wasschen oft pot-aerden Model daer sy hun werck in sullen bevormen eer de fondamenten vande bouwinge gheleyt worden. (a) + Het voorbeldt vanden Tempel dien Godt wilde dat Salomon hem te Jerusalem sou bouwen naer t'voorschrift oft teeckeningh d'welck hy met zijn eyghen handt ghemaeckt en aen David overghelevert hadde, (b) + Wijders het metalen Serpent dat achter volghens Godts bevel ghegoten wierdt. (c.) + Den Patroon van het gansch werck der Arcke des verbondts, die Godt selver op den Begh Sinai aen Moyses verthoont heeft. Eyndelijck de af teeckeningh van Jerusalem op een Tichel-steen tot schrick der Jsraeliten, en sulckdanighe meer ander wijsen ons inde Heilighe Schrifture aen dat aen Godt dese Const behaeght heeft en dat sonder voorgaende afteeckeningh selden goet werck can voorts ghebrocht worden. Sulckx dat gheene Architecten, Plaedt-snijders, oft Borduerders hun wercken sullen beginnen sonder eerst de selve in pot-aert te boetseren, op papier te teeckenen oft met de naelde te patrooneren. Oock gheen Crijghs-Overste en sullen hun vyanden bespringhen, onder-mijnen oft daer-teghen bolwercken sonder eerst de gheleghentheyt der plaetsen af gheteeckent te hebben, ghelijck oock de Beeldt-houwers gheen groote wercken van Kerck-ciraet, Statuen/ oft ander Figuren en sullen beginnen sonder eerst de selve naer een teeckeningh te beproeven. Jae de volmaecktheydt van dese Const is soo groot datter al menichmael veel goede deught tot baet der zielen, en in teghendeel veel boose sonden tot verdervinghe der zielen wordt ghesoghen uyt steene Statuen, die om hun volmaeckte schoonheydt naer gheleghentheyt der selver de Menschen oft tot goet oft tot quaet connen verleyden, waer van de materie het lichaem ende de teeckeningh de siel is. Datter menichmael uyt het ghesicht van steenen Beelden groot overspel en Afgoderijen zijn opghestaen om den lieffelijcken aerdt ende aenghename schoonheydt die veel ongheloovighe en Godt verghetene Menschen daer in saghen, can bewesen worden inden Coninck Ptolemeus, den welcken eens van verscheyde Konstenaers in't verborghen + had doen maecken een Steenen-beldt van Diana, sich ghelatende al oft hy aende Konstenaers eenen rijcken loon en groote eer voor hunnen aerbeydt soude gheven, want als het werck volmaeckt was, heeft den voorseyden Coninck doen bereyden een heerelijcke maeltijdt voor dese Constenaers in een besonder Bancket-huys, dat van te voren seer bedrieghelijck onder-mijnt was, al waer dese Constenaers door het invallen vanden vloer altemael den hals braecken, waer naer den Coninck aen alle zijn volck wijs maeckte dat dit Beeldt uyt den Hemel quam om hun alsoo te beter tot de verdoemde en duyvelse Afgoderije

te connen verwillighen, denckende dat niemandt alsoo en cost dit bedroch uyt brenghen. Wederom plachten die van Carthago te aenbidden de coperen Statue + van Saturnus, ende de Romeynen ten tijde vanden Keyser Julianus de Beelden van Iupiter, Mars en Mercurius. (d) + Dedalus had een houte koe ghemaeckt om de beestelijcke en vervloeckte lusten vande rasende Pasiphae door die middel te boeten. (d) Als Medea socht dat Pelias sou ondergaen soo heeft sy daer toe een hol coperen beeldt ghebruyckt. Ontrent de Merckt van Constantinopelen placht te saten een coperen Ossen beeldt d'welck den oven gheweest is daer ten tijde des Keysers Theodosij veel menschen levendich in verbrandt zijn; hoe wel dat d'Exempelen van sulckdanighe onmenschelijcke tirannijen niet en dienen ghevueght te worden onder dese edele Consten, want de middel die (tot vervoorderingh van onse Pictura ende Sculptura in mijn beschrijf aenghewesen wordt) en bestaet gheensints in soo danighe Exempelen, maer uyt reden dat de nootsaeckelijckheyt deser volmaeckte Consten meer helt naer de deught om Godt te behaghen als de wereldt, soo en wordt hier maer voor ooghen ghestelt het quaet en het goedt dat daer uyt can ghevat worden, ghelijck een Bie en een Spin uyt een en de selve blomme connen honingh en fenijn suyghen soo can eenen Mensch inde Const verdriet, qualijck vaert, en sonde, vermaeck, profijt en deught vinden. Men sal uyt een devoot ghesneden oft gheschildert beeldt dickwils meer leeren als t'ghene eenen Predicant jemandt met woorden sal connen onderwijsen. Wederom uyt een onkuysch beeldt oock meer quaet suyghen, als uyt het eyghen leven. Ende ghelijck de Consten van beldthouwen oft schildrijen (die de ghelijckenissen van het menschen leven af drucken) seer selden worden ghesien oft daer can deught oft ondeught, misnoeghen oft behaeghen in ghevonden worden, soo wil ick dan eens bethoonen dat hunne volcomentheden en gratien oock bestaen soo inde leelijckheydt als de schoonheydt: te weten dat de volmaecktheyt der Konst soo wel ghesien wordt in wanschapen en afsichtighe als in fraey en aenghename dinghen. Godt die de eenighe springh-ader en den oppersten Leer-meester is van alle Consten heeft Adam gheschapen, die de eerste besielde Statue van slijm en aerde is gheweest, waer naer alle Beldt-houwers hun Const moeten volmaeckt maecken: dit Beldt is den eersten oorspronck daer alle Beldt-snijders in d'Accademien naer teeckenen, en uyt de teeckeningh hun wercken voleynden. Dese Konst heeft dickwils menich Mensch door bekeeringh van een quaet leven tot een goedt eyndt ghebrocht, oock door de naturelijcke volmaecktheyt bedroghen. * + Cicero seyt dat de schoonheyt des lichaems de ooghen vanden Mensch beweeght door de bequaeme samenschickinghe der leden en dat alle de deelen door een aenghenaeme lieffelijckheyt met malcanderen over een comen. De constighe naerboetsinghe deser schoonheyt heeft dickwils meerder kracht als het leven, want de Const (strijdende met den Natuer) can den Mensch door aenschouwinghe meer verlocken als het eyghen leven, om door beweginghe der selver meer in lust te vallen en te sondighen als met het leven. Om voorders waer te maecken dat de Konst oock haeren roem en luyster draeght op de leelijckheyt als de selve volmaeckt is; niet teghenstaende dat leelijcke dinghen schroomich en af-sichtigh zijn, en nochtans soo grooten vermaeck in haer perfectie der Konst connen gheven als lieffelijcke en aenghe-

naeme dinghen. Het selve can ick bewijsen inde voorstellinghe van ghesneden oft gheschilderde Tyghers, Leeuwen, Draecken, Serpenten, Slanghen en Padden die schroomich en leelijck zijn, waerom de Konst haeren glans vande volmaecktheyt niet en compt te verliesen, jae haer aensien gheeft in teghendeel aenden Mensch groot behaeghen vermaeck en ghenucht, en dat meer om de ghelijckenis als om de schoonheyt. Ende wat nochtans van het Pinceel, Beirtel, Graef-yser en andere jnstrumenten door de gheleertste, en overvlieghende verstanden wort voor-ghestelt, alles bestaet inde ervaren teeckeningh die het wesen, Natuer, perfectie, ghelijckenis, edelheyt en levenden aerdt aen alle de constichtste wercken moet gheven, daer niemandt als Const-gheleerde ooghen de proeven en volmaecktheden in en sien door goede kennisse en oprecht oordeel, maer Bottericken (die van oordeel berooft sijn en gheen oordeel en hebben) daer in niet meer en sien als vlieghende Nacht-uylen sonder bril. Sulckx dat de Teecken-const is de Voester en eerste Moeder van alle edel handt-werck die dienstich is soo voor den oorlogh als vrede.* + En heeft Eneas de belegeringh der Troyaensche Stadt op het versoeck vande verliefde Calypso met een rijsken in het sandt des Oevers niet afghebeldt? de Medecijnen leeren de kruyden kennen siende de ghedaente der selver in verscheyde boecken af-gheteeckent. De geographise wetenschap en can qualijck bestaen sonder teeckeningh: de Steir-kijckers en Landt-meters en connen gheen Caerten oft ghesternde Firmamenten met hun Planeten en Ken-teeckenen des Hemels sonder vaste teeckeningh afbelden, de Teeckeningh is de bron die den eersten en lieffelijcksten smaeck van volmaecktheyt gheeft aen alle dinghen, uyt wiens wesen alle dinghen ghekent wordt. Uyt de Teeckeningh die op de Helm-toppen der Krijghs-lieden van Roomen placht te staen met de grijnsende Hoofden van eenighe vervaerelijcke Monsters in coper oft yser ghesneden, voorts uyt de af-teeckeningh van andere schroomelijckheden oft victorieuse daeden die inde Bannieren, Standaerden, Harnassen en Schilden te sien waeren, costmen eertijden speuren de gheleghentheyt van tijde in den handel van oorlogh oft victorie der cloecke Crijghs-helden. (a) + De waghens vanden Coninck Darius waren seer vrempt toe-gherust ten aensien vande wonder ciraeten van goude oft silvere Beelden der Goden, die aen beyde sijden des waghens op gheset waren, eenighe fraey Conincklijcke drinckvaten (die Plinius Delphines noempt) plachten naer de ghedaente van Dolphijnen met aerdighe beduydinghen door curieuse teeckeningh ghedreven ende ghesneden + te zijn. Oock costelijcke Triumph-waghens, Lampades oft seldsame tortsen verciert met silvere Belden die de jonghelinghen voor de Af-goden droeghen. + Oppidorum Captorum Imagines, dat sijn af-beldtselen van veroverde en ghewonnen Steden, Sceptra eburnea oft jvoore Schepters en meer andere sulckdanighe vreught teeckenen gaven eertijts een kennelijck bewijs van peys en vrede, die tusschen d'een en d'ander ghemaeckt was oft de overhandt, die de Heydenen in hun + bloedighe Batalien vercreghen hadden; soo en is't niet te verwonderen dat de aenghenaeme, edele en vrije Schilders en Beldt-houwers Const bemindt en ghesocht wordt, ter wijlen soo claer als den dach blijckt dat van over soo veel hondert jaeren de selve in oude tijden gheploghen is. Hebbe dan niet sonder merckelijcke reden aenghelockt gheweest met de Teecken-const dit mijn werck

te beginnen en daer mede te eynden, naedemael sy den eenighen Steun-stock en Pilaer is daer alle de voorschreven soo levende als overledene Constenaeren hun wercken den alder-cierelijcksten luyster mede ghegheven hebben en noch daeghelijckx door ghegheven wordt. Wat overt my dan meer te segghen als den Almoghenden Heer mijnen Godt te bedancken dat ick met ghesontheydt tot zijn Eer en meerder Glorie dit werck heb ten eynde ghebracht, hopende dat den goedt-willighen, oft nausiftighen Leser daer uyt gheen ondeught, spot, schimp oft fenijn en sal suyghen overpeysende dat t'selve uyt een botte en onervaren pen ghedronghen is, waer van my gheen de minste eer toe en compt maer wel den Al-ghever onsen Heer ende Schepper des wereldts. Want de wetenschap oft Kunst die eenen Mensch is jnghestort en compt niet vanden Mensch maer van Godt, het menschelijck werck is ydelheyt behalven Godt te behaghen, lief te hebben en te beminnen. De menschelijcke reden nempt haren oorspronck uyt de goddelijcke reden. * + Ghelijck de vlamme altijdt om hoogh treckt sonder om leegh ghedruckt te connen worden soo is het menschen ghemoedt in d'een oft d'ander altijdt levendich, en besich om opwaerts te peysen, van waer alle gaven moeten comen en door den milden Heer ons toe-ghesonden worden. De gaven die hy ons gheeft can hy wederom nemen, alle de menschelijcke schoonheyt, gheleertheydt, welsprekentheydt, constighe wetenschap, kloeckheyt en wackerheyt zijn verganckelijcke dinghen en worden ons vande doodt ontrooft, die soo aen gheestelijck als werelijck, een recht Erfdeel is en een spore ware door wy ons selven behoorden te oeffenen inde deught om te becomen den oneyndighen wegh der opperste zaligheyt. Want Seneca seyt seer wel: Dat niemandt + Godt soo en can behaghen dat hy verseker sy morghen te leven. De doodt gheeft den Mensch al menichmael achterdencken om wel te leven, tis eenen wegh (seydt Salomon) die de Menschen rechtveerdigh maeckt, eenen spieghel + om daer in te vinden den wegh ende passagie naer de eeuwigheyt, den Heylighen Jeronimus seyt: Men can vande weelde tot de blijdschap niet gheraecken ende + hier altijdt het lichaem vullen met ydelheyt en hier naer de ziel met salicheyt. Siet dan aen goedt-jonstighen en nieu-lustighen Leser mijnen jever ende liefde tot de Konst die ick niet en heb beschreven om mijn selven oft jemandt anders daer door tot eenighe ydel glorie te verwecken, maer om te thoonen dat ick de ledighe uren van mijnen tijdts overschot heb soecken waer te nemen in't ondersoecken der verholentheyt der menschelijcke wetenschappen inde weert-befaemde Schilder-const tot leeringh der jverighe jeught om t'goet en quaet te onderscheyden, tot vermaeckelijckheyt der Const-minnende Gheesten, om de kracht der Konst te kennen, ende eyndelijck tot meerder eer ende glorie vanden oppersten Heere Godt Almachtich ende sijne heylighe ghebenedijde Moeder Maria om aen my op dese bedroefde wereldt gratie te verleenen ende naermaels d'eeuwighe salicheyt, Amen.

 

EYNDE.

Waerheydt baert Nijdt.


Vorige Volgende