|
| |
| |
| |
Voor-reden.
INdien den Mensch (die naer Godts eyghen beldt gheschapen ende met een onsterffelijcke ziele begaeft is) sijnen Schepper hadde ghehoorsaem ghebleven, hy soude buyten twijffel met meerder Eer en luyster sonder te sterven op dese wereldt gheleeft hebben: maer om dat hy met sijnen eyghen vrijen wil de valscheyt des duyvels gheloofde, en het Ghebodt Godts overtredde, is hy terstont alle droefheden, quelllinghen ende smerten onderworpen gheworden, ende die te voren kennisse ende wetenschap van alle dinghen des wereldts hadde door de jnstorginghe van sijnen Heer ende Schepper, moet de selve nu met aerbeyt door sijn verstant gaen soecken, uyt dien dat het verstandt door de sonde van Adam oock al verdooft en ontluystert is. De sonde alleen is gheweest de oorsaeck vande doot, daerom seyt Seneca seer wel: Omne peccatum actio est & omnis actio voluntaria, tam turpis quam honesta: Ergo omne peccatum est voluntarium. Dat is: Het ghene sonde is, is een werck, ende alle wercken gheschieden met den wil, Ergo alle sonden gheschieden met vrijen wil, want niemant en sondicht teghen danck, het werck soo eerlijck als oneerelijck gheschiet metten wil, Ergo soo gheschiet de sonde oft uyt onachsaemheyt oft quaedt voornemen. Waer uyt compt anders de sonde als uyt een quaede begheerte, de welcke is den moordtpriem ende bedeckten dootslach voor de siel, een schendinghe sijns naesten, en een overtredinghe van Godts Ghebodt: daerom gheeft den Almoghenden Godt aenden mensch sijnen vrijen wil, om sijn selven niet te ontschuldighen als hy (den wil misbruyckt hebbende) de straffe van sijn misdaet moet onderstaen. Den Mensch dan is gheschapen om Godts Wettten van sijn eerste jaeren tot den uytganck sijns levens te onderhouden, hem is ghegheven verstandt om het quaet en het goet te onder- | |
| |
scheyden t'samen om te kennen de cracht van sijnen Schepper ende te leeren een ampt daer hy sijnen cost can mede winnen, gaet jemandt sijnen gheest oeffenen om aen te vatten eenighe seldtsaeme ende prijs-weerde Konsten, sijn verstant (het welck als het landt moet doorploeght worden) sal hem ten hooghsten dienstich wesen, jae is het eerste Fondament om de selve Consten uyt te wercken, maer niet sonder aerbeydt en groote neerstigheyt te ghebruycken waer door alle Konsten en Wetenschappen gheleerdt worden. Daer en is niet een Mensch inde wereldt oft elck in't besonder wort tot een verscheyde wellust ghetrocken ghelijck ghenoch blijckt: wantmen bevint dat een jeder mensch lust ende ghenegentheyt heeft om d'een oft d'ander te weten en te leeren, tot t'gene daer sijnen gheest en aert toegheneghen sijn. Den eenen heeft vermaeck in uytnemende dinghen die de Natuer schijnen te overtreffen, den anderen in gheleertheyt oft wetenschappen te ondersoecken, de welcke boven sijn verstandt gaen, ter wijlen het verstandt door de sonde en kranckheydt der Natueren verdooft is, allen het welck de menschen nochtans met verwonderingh en ghenucht aenmercken, om de verghelijckinghe van hunnen gheest in weerden te houden, ende daer door te vercrijghen een onsterffelijcke eer, de welcke is de Voester-vrouw van alle wetenschappen. De Historien ghetuyghen dat de kloeckste Persoonen hun met de grootste neersticheyt ende aerbeydt oeffenden, om het wit der diepste wetenschap te raken, wel wetende dat de grootste Eer hun als dan soude volghen, jae dat sy daer door de rijckste schatten des wereldts kosten becomen. Daerom en ist niet te verwonderen dat eertijts de wetenschap soo hooch geacht wirdt (daer wy op veelderley manieren de vruchten noch af ghenieten, ghelijck de soete locht de boomen vruchtbaer maeckt, soo groeyen oock de gheesten inde Const door het minnelijck onthael vande Eer. Wie isser dan die sich niet ghewillich aenden | |
| |
arbeyt begheeft als hy soo grooten eer door de uytwerckinghe van sijn wetenschap ontfanght. Den Poeët Clavdianvs seydt hem te verwonderen over de mildtheydt van sommighe Coninghen en Princen die sy aende Gheleerde ende Constighe Gheesten bethoonden, naementlijck van Alexander den Grooten die aen Apelles voor sijn Pourtret (dat hy gheschildert hadde) gaf 80. duysent goude Croonen, hier dient wel te pas ghebracht het ghedenck-weerdich opschrift dat ghevonden is op eenen Marmer-steen, den welcken uyt d'aerde ghegraven werdt omtrent eenen Thoren dicht by de merckt van Traianus ghelijck Marlianvs vande oude Romeynen verhaelt. Potentißima dos in Principe liberalitas & clementia, dat is: de mildtheyt en sachtmoedigheyt sijn de crachtighste gaven en verciersels van eenen Prins. En waer uyt spruyt anders de mildtheyt als door de aenlockinghe van eenighe seldsame Const oft gheleertheyt, daer een Princen hert mede wordt overwonnen. Om t'selve breeder te bewijsen soo hebbe goet ghevonden door het ondersoeck van sommighe cloecke en sin-rijcke verstanden (die ervaren sijn in Plaetsnijery, Beldthouwen, als Architectur en andersints) in dit Boeck ten voorschijn te brenghen de groote eer die de selve door hun verstandt hebben ghenoten en alsoo eenen onsterffelijcken Naem achter ghelaten.
Jnden eersten soo wil ick eens openen het Schat-coffer van onse voorschreven Pictura, waer in niet alleen den grondt der Schilder-const maer oock de wetenschap van Beltsnijden, Etsen, en Plaetsnijden ghesloten leyt waer over den Mensch sijn selven meer sal verwonderen als over de Conste der schilderijen, want siende uyt eenen rouwen en plompen steen ten lesten voordts comen een volmaeckte Figuer daer maer enckelijck het leven in en schijnt te ontbreken, sal meynen dat t'selve ongheloofelijck is d'welck nochtans de handt van een gheest-rijck vernuft daer uyt sal voorts doen comen: men leest in het eerste Boeck van | |
| |
Ovidivs hoe datter voor de Scheppinghe des wereldts was eenen wanschapen Clomp oft Chaos daer de vier Elementen den wint AEurus ten Oosten, Sephirus ten Westen, Boreas ten Noort, en Euster ten Suyden, den Nacht, den Dach, Somer en Winter, en d'andere deelen des Wereldts in een verweert laghen. De welcke Jvpiter seer constich en voorsichtelijck wist van een te scheyden ende elck op sijn plaets te stellen. Soo can men mercken aen het verhouwen van eenen plompen en groven steen dat de edel Schilder oft Teecken-const moet van groote cracht wesen, naedemael datmen daer uyt siet voorts comen een menschen statue soo soet, lieffelijck en suyver van lidtmaten oft eenighe andere Figuren datmen de selve niet anders en sou aensien als voor het leven: ghelijck Zeuxis een Penelope schilderde, soo volmaeckt en naturelijck dat hy hem selfs daer mede ghenoechde en schreef daer by een versken. Het sal de ghene (die dit sien) veel lichter sijn te benijden als naer te maken.
Jck lese dat tot Macedonien ten tijde van Alexander op de merckt stont een statue ghesneden van witten marmersteen een naeckte Vrou-persoon waer op sekeren Borgher soo verlieft was dat hy nacht noch dach en cost rusten sonder daer by ghedurich te wesen om sijn vervloeckte sinnelijckheyt van het ghesicht voedtsel te gheven, en om dat hem op lijfstraffinghe verboden werdt daer by te gaen om meerder quaet van sonden te behoeden, heeft hem verhanghen. Soo aenghenaem en levendigh speelden de Const vande voorschreven Figuer inde ooghen der menschen. Leest het leven van eeen Michiel Angelo de Bonerotti, van eenen uytnemenden Phidias, Francisco Quinoy ende meer andere antique modernighe Meesters en Constenaers inde Beldtsnijery daer suldy vinden wat wonder wercken de selve hebben achterghelaten die de weerde van alle costelijcke juweelen des wereldts te boven gaen. En heeft den Mensch sijnen Heer en Schepper dan niet ten uytersten te be- | |
| |
loven en te dancken over sulckdanighe weldaden van wetenschap en wijsheyt daer hy sich mede begaeft vindt, waer door hy can comen tot den hoochsten trap vande onsterffelijcke eer, en rijckdom, want de oprechte wijsheyt compt alleen van Godt en niet vande aertse dinghen.
VVijsheydt rijckdom staet en eer
Compt altemael van Godt den Heer.
Godt heeft den Mensch ghegheven een siele de welcke heeft dry werckelijcke crachten te weten: memorie, wil, en verstandt, om recht te oordeelen, wel te raden, en ghetrouw te handelen, om oock de teghenwoordighe te verstaen, de toecomende te voorsien en de voorleden dinghen te ghedencken, den mensch en heeft van sijn selven niet als ghebreck, maer daer sijnen gheest mede verciert en begrasit wordt, comt vanden Heer alleen: het ghene hy aen den mensch gheeft can hy nemen het ghene den mensch in Const afbeldt en schijnt een mirakel te wesen aenden mensch dat is voorts ghebrocht uyt het verstandt vanden mensch, welck verstandt Godt alleen hem heeft ghegheven, want gaet hy jedt beginnen uyt te wercken, hy moet den wil daer toe bereet vinden, de memorie helpt om te bedencken de fondamenten die hem de wetenschap gheleert hebben, en hy leerdt verstaen t'ghene hy voornempt met voorsichtighe wijsheyt: de welcke inde hersens gheboren is, ghelijck Euripides ghetuyght waer op wel over een comen dese veersen:
Om sijnen cloecken gheest te cieren naer de reden
Met meerder glans van eer en loffelijcker seden
Soo compt hier wel te pas de Fabel van Vulcaen
Als hy met sijne byl het voorhooft op ded' gaen
Van Iupiter den Godt, die met een vuyst te slaghen
Uyt gramschap op sijn hoodt, van stonden aen bleef draghen.
| |
| |
Sijn hersens ginghen groot en hebben oock ghebaert
Minerva sonder Moer, nochtans van vrouwen aert,
Ghewapent als Bellon, met speer en schildt in handen
Den helm oock op het hooft tot schrick van veele landen:
En daerom werdt haer wel den oorlogh toeghewijt
Midts sy ter wereldt quam ghelijckmen gaet ten strijt.
Maer alsmen naerder ginck des' dinghen overlegghen
Soo vontmen dat des' vrucht de wijsheyt was te segghen
Om dat de wijsheydt in het menschen hersens leydt
Die niemandt licht en crijgt sonder veel arrebeydt.
Het blinckende helmet dat schijndt ons te verconden
Dat inde wijsheydt wordt een hellen glans ghevonden,
Scherpsinnicheyt des gheest oock inde pieck bestaet,
Den schilt beteeckent ons den rechten wijsen raet.
Voorwaer als jemandt gaet dit rijpelijck bemercken
Sal vinden eenen smaeck in al sijn cloecke wercken,
Soo maer de neersticheyt hem heeft soo veer gheport
Dat hy naer groote moeyt wijs en verstandich wort.
Soo can hy al de cracht der Consten afghemalen,
Die uyt de Gaeve-Godts haer eerste crachten halen:
Den gheest en wordt door raet des menschen niet vervuert
Maer al wat datter is wordt door den Heer bestuert.
Men vindt nochtans veele Menschen, die soo ondanckbaer leven datse door opgheblasen hooverdy over hun wetenschap den Almoghenden Heer (daer het al van compt) vergheten te dienen en te bedancken vande gaven die hy hun ghegheven en mildelijck gheschoncken heeft, niet eens aenmerckende dat hun de selve gaven niet aengheboren en sijn vanden Natuer, maer door besondere gratie van Godt de selve ontfanghen hebben, worter somtijts eenen uytstekenden gheest en verstant gevonden onder duysent arm catijvige Menschen die door sijn wetenschap | |
| |
van alle de wereldt gheeert ende gheestimeert wordt, levende weeldich, rijck ende naer sijnen herten wensch, die sal somtijts door sijn ondanckbaerheyt den meesten vyandt van Godt sijn, schoon dat hy wordt aenghesien voor den grootsten vrindt van de Fortuyn, die niet eens bedenckt door sijn wellusten en overvloedigh leven van waer dat hem alle de weldaden comen: hem meer betrouwende op de wereldt als op Godt, en niet eens en overpeyst de waerachtighe sententie van Seneca Fortuna nimium quem fovit stultum facit, & vitrea est quae (dum splendit) frangit. Dat is: de Fortuyn maeckt sot den ghenen die sy te seer voyt, en is van glas, de welcke (als sy blinckt) licht breckt. Hoe menighen gheest vol verstandt en vintmen niet, die sijn selven al te veel (voor laetende staen) hem op't lest bedroeghen vindt als Godt hem de wetenschap door de doot benempt, de welcke niet eer op Godt en denckt voor dat hy wordt ghestraft, ghelijck meestendeel de menschen door hun cranckheyt van conditie sijn, de welcke sijnde inde weelde op Godt niet en dencken ende gheen danckbaerheyt en bethoonen over de gratie die sy van Godt ontfanghen hebben, en niet eens bemercken dat de ondanckbaerheyt het grootste teecken van ondeught is, ghelijck Quintilianvs seyt: den mensch die ondanckbaer is vergeet sijnen Godt, daerom moeten wy leven naer het schrijven van Hesiodvs, ghelijck de Ackers die meer uyt gheven als sy ontfangen, want wat isser inde werelt schroomelijcker monster voor den Heer als eenen ondanckbaeren Mensch, ghelijck den Poët seyt: Ingrato homine nihil peius terra creat: de aerdt en brenght gheen booser vrucht voort als eenen ondanckbaeren Mensch. De Rechts-gheleerden seggen dat de ondanckbaerheyt de snoodste grouwel is vande wereldt, om datter gheen sonde is die den mensch meer schade doet aende siel als de ondanckbaerheyt ghelijck Seneca in libris de beneficijs ghenoch bewijst. Ten is niet te verwonderen dat sekeren Thimon (die door | |
| |
sijn groote wijsheyt was Borghemeeser van Athenen) sijnde ghecomen tot de uyterste armoede om dat hy al te liberael hadde gheweest ten tijde dat hy sat op den hooghsten trap van alle wellust des wereldts, heeft sulckenen haedt ghecreghen teghen het menschelijck gheslacht dat hy gheen menschen meer en mocht sien oft daer van hooren spreken, jae dat meer is hy was verblijdt alsser eenen mensch om hals ghebrocht oft sijn selven hadde verhanghen aen eenen boom die buyten Athenen stondt, daer veel menschen hun selven uyt eenighe desperatie hadden omghebrocht, hy droegh (segh ick) op de menschen sulcken vyandtschap dat (als wanneer desen boom soude afgecapt worden) hy inde Stadt van Athenen dede uytroepen ofter jemandt van sin was sijn selven aenden voorschreven boom te comen verhangen dat sy hun moesten haesten uyt dien hy moest ghevelt worden, welcken haedt (die Thimon op het menschelijck gheslacht droegh) alleenlijcken was ontstaen door de ondanckbaerheyt die de Menschen aen hem bewesen de wijl hy in sijn uyterste miserie ende armoede was sittende, gheconsidereert dat hy (sijnde in sijn weelde ende begaeft met den hoochsten rijckdom des werelts) open taefel hiel en liet soo arm als rijck daeghelijckx de vruchten van sijnen rijckdom ghenieten, jae was soo liberael dat hy alle sijn goederen gemeyn maeckte ende een jeder daer af mede deelde, oorsaeck dat hy quam tot groote armoede, en bevindende dat hy in zijn miserie by niemant troost en vondt oft geen danckbaerheyt vande menschen aen hem bewesen wert, heeft het menschelijck geslacht gelijck voorszeit is, vermaledijt ende vervloeckt. Men siet sulck danige proeven ende exempelen noch daegelijckx onder de Menschen die in hunne weelde ende rijcken staet taefel vrienden genoch crijghen die sy (gecomen sijnde tot armoede) verliesen en geen vrientschap af en genieten. Die dan begaeft is vanden Almogenden Heer met particuliere gratie van eenige wetenschap oft | |
| |
Conste en daer by ondanckbaer die is eenen rechten Schender van Godts eer, want ter wijlen den mensch van sijn selven niet en heeft maer van Godt; en dat hy hem noch ondanckbaer thoont teghen Godt die en is Godt geen gratie schuldigh aenghesien Godt de gaven die hy geeft aenden Mensch hem niet schuldich en is, maer geeft de selve aen eenen onder duysent uytvercoren die sulcken gaven niet en hebben Ergo soo volght dat hy de selve gaven onrechtveerdich besit waer over hem toecompt de grootste straffe des wereldts. Ovidivs beschrijft van eenen Promothevs Sone des ouden Japetvs den welcken vande Goden soo begaeft was dat hy tot verwonderinghe van veele Menschen wist naer het leven te maecken en te boetsen soo aerdige Figuren uyt steen oft pot-aerde datse voor het leven werden aengesien, en niet tegenstaende dat hy vande Goden dese wetenschap en besondere gratie vercreghen hadde, dorst hem noch verstouten het vier des Hemels dieffelijck te stelen om daer mede sijn statuen te besielen en te doen leven. Jae den ouden Grixen Poeët Nicander seyt: de Menschen (die van sulcken gheest en verstandt niet en waren) hebben over de voorsz. dievery Promothevs verraden om alsoo Iupiter te behagen. Ende om Promothevs den oppersten Godt daer naer noch eens had bedrogen met twee koyen huyden de een met vleesch en d'ander met been gevult en Iupiter de keus hebbende had gecosen de huyt met het been, dede hem tot sijn eeuwige straf binden aenden Caucasus-bergh daer sijn lever des daeghs van eenen vreeselijcken Arent opghepickt werdt die des nachts wederom aenwies om alsoo geduerich met den dach herpickt te worden. Waer mede ooghschijnelijck bewesen wordt dat Godt altijt straft die sijn gheboden verachten, hem bedrieghen en teghen hem ondanckbaer leven willen. De straffe Godts is drij-der-ley te weten: Innerlijck, Naevolghende, ende Vytwendich. Innerlijck die het hert en het ghemoedt raeckt | |
| |
ende in het lichaem blijft, dat is benautheyt, berouw, vrees, ende cnaginghe der conscientie. Naevolghende die het ghemoet ende den gheest raeckt als de selve vry, ende van het lichaem ghescheyden sijn dat is de straffe, die naer de doot de siele raeckt. De Vytwendighe die de lichaemen raeckt: dat is droefheyt, ballinckschap, aermoede, sieckte, ende sterfte aldus proeft Godt de sijne in veel verscheyde teeckenen om te sien oft hun ghemoet niet eens en sal beweeght worden, want ist saken datmen ghevallen is men behoort op te staen want den wille Godts is de opperste rechtverdicheyt naer het segghen van Salvianus. Meynt jemandt de Hemelsche vieren te ghenaeken hy sal versmelten. Meynt jemandt de Stadt der Opperste voorsichticheyt te beclimmen hy sal vallen ghelijck de motten die savonts naer de kersse vlieghen tot dat sy verbranden. Langivs seyt seer wel dat de oorsaeck van alle oorsaecken den wille Godts is en die een ander soeckt die en kendt de kracht der Goddelijcker Natuer niet.
Godt, die het blixems vier can in sijn handen draghen
Daer hy op sijnen tijdt de menschen med' can plaghen
Wanneer hy sijn gheboôn versuymt en niet en acht
Godts onversiende straf des doodts hun licht vercracht,
Godt laet niet ongeloont den goeden can verblijden
Den droeven hy vertroost den quaden sal castijden.
Al swijght Godt tot het eynt, het eynt het droevich eynt
Leydt dan den swaersten last, het eynt wordt sijn allent:
Mer die de hooverdy door oytmoet wilt verdrijven
En danckbaer sijn aen Godt die sal Godts dienaer blijven.
Hy rijck op d'aerde leeft die hooverdy veracht
En hy het meeste heeft die naer het minste tracht.
Om dan op den wegh te comen van ons voorghenomen grontstuck raeckende de kracht der Conste van Beldtsnijdery die door | |
| |
arbeyt en kracht des verstandts moet gheleert worden, soo en ontlijckt de voorschreven Fabel en haer uytlegginghe niet qualijck de gheesten der selver Consten alsmen overleyt en bedenckt dat des Menschen gheest en leden vanden arbeyt des daeghs vermoeyt, des nachts door de rust ververst en ghesterckt worden, ghelijck ons wordt bethoont van het op eten en groeyen van Promothevs lever, de lever is te ghelijcken by het verstant. Laet ons dan eens beginnen te overlegghen het leven vanden Const-vloyenden ende uytnemenden Belt-snijer Francisco Quenoy het welck ghemenght was met soo hooghe en diepe Const door aerdich boetseren in Pot-aerdt, en snijden in jvoor, Marmer en anderen steen, dat alle sijn wercken op dese wereldt schijnen te wesen Mirakels, besonderlijck alsmen aenschouwt de wonderlijcke wercken die hy ghemaeckt heeft binnen de Stadt van Roomen en op andere plaetsen van Jtalien die de wercken van Michiel Angelo niet en moeten wijcken.
|
|
Auteursrechtvrij