Logo DBNL
Het gulden cabinet van de edel vry schilderconst (1662)

Het gulden cabinet van de edel vry schilderconst

(1662)–Cornelis de Bie–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Betrachtinghe.

DAtter vremde bedenckinghen, eygenschappen, middelen en jnbeldinghen, jae werckende lusten inde liefde verborghen sijn (ghelijck de daeghelijckxse ervarentheyt ghenoch leert) can hier oock in't beschrijven vande Const-rijcke Pictura ghenoch bewesen worden, de welcke met de liefde wel over een compt en het naest aende liefde schijnt te bestaen, ghelijck ick hier voren noch wijder heb gheschreven. Het selve blijckt claer ghenoch aende overschoone Stratonica, de welcke de volmaeckste en cierelijckste Maeght was diemen in heel Corinthen eertijdts cost vinden, waer op sekeren Coninck (haer maer eens ghesien hebbende) soo verlieft was, dat hy sijnen Schilder Apelles daer over had van Athenen ghesonden naer Corinthen om de selve aldaer te conterfeyten, ghelijck hy oock op't versoeck vanden Coninck inden Tempel van Diana heeft ghedaen, en wederkeerende over zee met het volmaeckt stuck, ist ghebeurt, dat Apelles met alle de Pilooten door het stormich weer en onstuymich tempeest meynden te verdrincken, worpende alle de packen en coopmanschappen over boodt om hen te verlichten vanden swaeren last: en Apelles vreesende dat hy sijn opgherolde schildry (daer het afbeldtsel van Stratonica op stond) oock sou hebben moeten over boodt werpen, heeft t'selve ontrolt ende aende Gasten ghetoont segghende: dattet de Goddinne Diana was, ghelijck oock ghelooft werdt door de schoonheydt en levenden aert die een jeder daer in voor het waerachtich leven quam te sien, jae t'is soo veer ghecomen datmen het beldt voor de Goddin Diana aenbadt en het tempeest door hun vast betrouwen oock ghestilt is. Apelles met het beldt ghecomen sijnde tot Athenen ende t'selve aenden Coninck ghelevert hebbende werdt hem daer voor vereert over de hondert talenten goudt, alsoo dit was een van sijn uytnemenste, besonderste en seldsaemste wercken die hy oyt ghemaeckt hadde, het welck niet te verwonderen en is, naedemael dat Apelles niemandt ghelijck en hadde om de eyghentschap van het leven inde Const naerder uyt te belden: jae dat meer is, den gheleerden Schrijver Apion ghetuyght: dat de Waersegghers, oft Gheluck-gheraders uyt de volmaecktheyt van sijn gheschilderde tronien costen oordeelen de voorleden en toecomende gheschiedenissen die den mensch ghebeurt waren en noch ghebeuren souden. Des voorschreven Coninckx Sone (die rijp van jaren was) het gheschildert beldt vande voornoemde Stratonica oock ghesien hebbende, werdt daer op soo seer verlieft als sijnen Vader, niet teghenstaende dat hy nochtans het leven noyt (ghelijck sijnen Vader) ghesien en hadde, de welcke op het beldt soo wonder volmaeckt verscheen ghelijck het leven. Middeler tijdt heeft den Coninck door eenen Ambassadeur Stratonicam ten houwelijck doen versoecken voor sijn Coningin, de welcke hy oock becomen heeft en daermede ghetrouwt zijnde, is de liefde vanden Sone soo aenghegroyt, dat hy noch dach noch nacht en cost rusten, te meer, alsoo hy wel wist dat het onmoghelijck was met sijn Stief-moeder te comen tot sijn begheerte. Sijn liefde had haeren oorspronck uyt de schildry door het ghesicht vande Const, ende bemerckende dat de Const met het leven soo over een quam, meynde van liefde te sterven, midts de selve meer een Goddin was ghelijckende als eenen mensch, mits dien oock dat de schildry in het

ghesicht aen het leven niet en weeck, welck leven alleen het beroerelijck ghevoelen meer hadde als de Const. Den Sone dan sich berooft vindende van sijn hope en troost, is ghevallen in een sware sieckte, de welcke soo aennaem dat hy van gheen Medecijnen en cost gheholpen worden: segghende teghen den Coninck rondt uyt, dat sijnen Sone moest sterven, ten waer hy gheholpen werdt van Stratonica, die de eenighe oorsaeck was van sijn sieckte. Den Coninck met verwonderingh, ende niet sonde tegenstrijdt van sijn eyghen liefde ende minnen lust t'selve overlegghende, boven dien gheenen naerderen erfghenaem als sijnen verliefden Sone hebbende, heeft sijn eyghen lusten ghebroken ende Stratonicam aen sijnen Sone voor een Princersse gheschoncken, de welcke oock de oorsaeck was van sijn subite ghesondtheydt ghelijck sy te voren had gheweest den oorspronck van sijn quaelen. Wie isser die (den jnhouden van dese heydensche Historie aenmerckende) niet en sal verwondert staen, dat uyt het ghesicht van een gheschildert beldt Coninghen en Princen beweeght en verlieft connen worden tot den persoon die t selve beldt uyt druckt. De vraegh is, wie hier meerder kracht heeft? oft het leven, oft de Const, de Const was hier de oorsaeck ende eerste fondament, dat des Coninckx Sone tot liefde werdt ghedreven tot het leven dat hy noyt ghesien hadde, en schoon den Vader maer eens het ghesicht van't leven ghehadt en hadde, waer door hy de volmaeckte schoonheyt van Sratonica in haer afwesentheyt inde Const noch meerder trachte te sien, sonder gheneghentheyt om daer mede te trouwen, ghelijck hy door het ghesicht vande Konst daer naer is willich gheweest en gheschiet is, soo compt hier te blijcken dat de Konst alleen is gheweest den eersten oorspronck van liefde en trou; dat de Konst alleen (door het valsch gheloof der Heydenen) de zee heeft ghestilt, ende den Coninck tot liefde verweckt en wederom van liefde berooft om meerder liefde daer door in sijnen Sone te voeden. T'is wel waer dat de liefde een vier is wiens vlamme langh can verholen blijven, eer de selve haer openbaert, haer eyghenschappen en sijn niet sonder merckelijcke teeckenen oft uytwendighe werckinghe die een Minnaer in sijn vrijagie langhen tijdt door de versterckinghe van een goede hope can verdraghen, maer hier blijckt dat de Const den lust van eenen Coningh ende Prince niet en heeft connen in balans houden, sonder den wil ende wensch (van t'ghene de liefde baert) volbracht te sien, sulcken vremden cracht ende deught can de Const inde ghedachten van Minnaren uyt wercken. Wie en sou dan gheen stantvastighe volherdinghe bethoonen om het wit van soo danighe wetenschap te gheraken als desen Apelles (Prince van alle Schilders) in sijn leven heeft ghedaen, om sulcken goeden ende oprechte Pinceel vruchten voorts te brenghen oft met een openhertighe gheneghentheyt te leeren; en ghelijck de liefde op gheen verdiensten en siet maer wel op ghetrouwe wederliefde, door de welcke de liefde moet voldaen worden, soo en siet ons Pictura niet op de weerderingh van haer wetenschap, maer wel op den jever en gheest door de welcke sy moet voorts comen. Dit blijckt opentlijck in onsen tweeden Apelles Gonsalo Corques, daer hiet voor + breeder van verhaelt is, den welcken in sijn Schilder-const sulckenen gheest en wetenschap laet blijcken dat ick twijfel, oft eenighe Coninghen en Princen (siende de volmaeckte schoonheyt van een gheschilderde Brabantsche Nimph in

sijn beldt uyt ghewerckt) daer op niet en soude verlieven, en lust crijghen om het leven te sien van soo danich uytdrucksel, sulcken vermoghen heeft sijn cloecke handelingh in't hanteren van het Pinceel. Hier van gheven ghetuyghenisse verscheyde Pourtretten en aenghename ordonnantien die hy gheschildert heeft voor veele Princen en Edelieden, daer alle de eyghenschappen ende volmaecktheden van het leven in verborghen sijn, daermen in can sien de suyverheyt van Holbeen en Joost van Cleeff ghenoempt Sotten Cleeff, de vleeschachtighe manier en levenden toets van van Dijck, de losse ghesteltenis van den edelen Petrus Paulus Rubbens, de malsigheyt van Titiaen, ende de liefelijckheyt van Raphael d'Urbien. Ghelijck onder andere van sijn wercken ghesien can worden in een uytnemende fraey Conversatie die hy gheschildert heeft op copere plaet voor den Vromen en seer Const-lievenden Sr. Jacob le Merchier Coopman binnen de Rijcke-stadt van Antwerpen, afbeldende sijn eyghen Figuer met sijn Huysvrouwe ende alle de kinderen, waer by Gonsael sijn selven aen een tafel sittende heeft gheconterfeyt van ter zijden oft in porphiel als koutende met den voorsz. Sr. Le Merchier, sijnde van ghelijcken in een discourerende actie, alles soo uyt ghebeldt elck verthoonende sijn werckelijck leven van volmaecktheyt datter niet meerder inde Const en can ghevonden worden dat dese schildry sou connen overtreffen: want oock merckelijck gheconsidereert dat jemandt sijn selven uytbeldende, daer toe noodigh heeft eenen spiegel uyt welcken spieghel men sijn selven maer en can sien van veer, en niet van ter sijden om uyt te trecken sijn eyghen wesen, oft het sou moeten ghedaen worden door een ander remedie, de welcke onsen befaemden Gonsael soo heeft weten te vinden dat beneffens de ander Pourtretten van des voorsz. Le Merchier ende zijn Familie niet levender oft ghelijckformigher en can uyt ghewerckt worden als t'ghene Gonsael in sijn eyghen Pourtret van ter sijden oft in porphiel sittende op't voorsz. stuck heeft ghethoont. Als mede oock te sien is in een Conversatie die hy ghemaeckt heeft voor den Heer Nassoingui woonende binnen Brussel, afbeldende desselfs Familie d'welck soo aenghenaem en crachtich is uyt ghevoert, dat den voornoempden Gonsael selver belijdt t'voorsz. stuck te wesen een van sijn beste puyck-schildrijen die hy oyt ghemaeckt heeft. Daer sietmen alle de lessen en regulen in gheobserveert en aenghewesen, die verscheyde Schrijvers van Pictura hebben gheleert, om te comen tot de uyterste perfectie: niet alleen Schrijvers en Poëten, die gheen Schilders en sijn, maer Schilders selver die verscheyde boecken op de regels ende fondamenten van Pictura hebben gheschreven, ghelijck oock niemandt beter daer van en can schrijven als perfecte ende ervaren Schilders, die de selve fondamenten in hun eyghen wercken laeten blijcken, ghelijck sy met de pen connen leeren. Als namentlijck den wonderen Albert Durer, Carel van Mander, Georgio Vassari, Leo Babtista, Alberti, ende meer andere modernighe Schrijvers van d'edel Schilder-const, ghelijck oock Seneca, Plinius, Quintilianus, Jsidorus, Proclus, Tullius, S. Grisostimus, Socrates, Plato, Columella, Fulgentius, Strabo, Homerus Philostratus, Cossiodorus, Lavius, Cicero, Ovidius, Varro, Epitetus, Dionisius, Longinus, Lucianus, Vitruvius, Plutarchus, Horatius, Tertulianus, Statius, S. Basilius, Nazarius, Boetius, Gallenus, Zeno, ende menighe andere antique en doorluchtighe gheleerde Mannen. Want naer t'schrijven van sommighe der voornoemde

Schrijvers, soo schijnt de volmaecktheyt van Pictura te bestaen in acht puncten, dat is den jnhoudt der historien: ghelijck maticheyt, het coloriet, het leven, d'ordonnantie, de gratie, d'jnvoudicheyt, de ghedachten, de seeghbaerheyt ende ghesteltenis, uyt welcke samen-voeginghe volght de schoonheydt, edelheydt, grootsicheyt ende deughdelijckheyt: als hebbende hunnen oorspronck uyt de Perspectief, Architectuer, Geometrie en Aritmetica; ghelijck hier voor ten deele is aenghewesen ende bethoont. En alsoo de schildry oock het meest bestaet inde actituden, ordonnantien ende afbeldsel der eyghenschappen diemen kan bespeuren inde ruerende ende onruerende dinghen, daer een levende oogh haer vollen behaghen ende contentement in can vinden, soo bestaet de uytwerckinghe der selver inden gheest ghelijck ons voor ooghen stelt ende met sijn Const doet blijcken Franciscus du Chatel Schilder van Brussel, die op de manier vanden voorsz. + Gonsael ten deele sijn Schilder-const uytbeldt in cleyn Conversatien en Conterfeytsels met grooten gheest en verstandt waerghenomen. Oock sietmen in andere ordonnantien afbeldende Boere-kerremissen, Wacht-huysen en soo danighe op de manier van Adriaen Brouwer, en andere hier voor verhaelt, allen het welck met een goedt oordeel ende manier sonder confusie van overhoopt werck, en sonder achterdeel van luttel werck can in sijn schildry worden ghespeurt midts dien de selve is overloopende van gratie ende lieffelijcke ghedachten. Wijders soo heeft de Faem niet toeghelaten om te vergheten dien uytnemenden Meester Egidius van Tilborgh Schilder van Brussel, door de wondere fraey actien ende + werckelijcke manieren die hy in Boere-kerremissen, Wacht-huysen en andere Conversatien als den voorseyden Franciscus du Chatel is voortbrenghende met het Pinceel van sijn verstant daer niet anders in te sien en is als de naervolghende handelingh van Brouwers, en sulckdanighe meer andere fameuse Meesters. Weerdich is oock ghenoteert de treffelijcke Const van Franciscus vander Meulen oock + Schilder van Brussel, den welcken gheleerdt heeft by den vermaerden Peeter Snayers, den welcken een ervaren Constenaer is in Batalien, Pesteringhen, optreckende Leghers, en soo danighe meer andere daer den Natuer en leven schijnen in te schuylen. Wederom eenen Lucas Achtschellinckx Schilder van + Brussel, is een uytnemende Landtschap-Schilder op de manier van Lowis de Vadder, die sijnen Meester heeft gheweest, en is door sijn veerdighe en losse handelingh een vande eerste Meesters van het Landt: besonder in voorgronden, berghen, bewassen, en afghecalmde canten, veer verschieten,en cloecke voorgronden, daer hy niemandt in dese eeuw in en hoeft te wijcken: ghelijck over al by de Const-Liefhebbers te sien is. En ghelijck de Poësi is een sprekende leeringhe, ende de Schilder-const een stomme leeringh, die in veele dinghen met malcanderen overeen comen: soo vindtmen oock dat veele Discipels met de handelingh in't Pinceel over een comen ende oock ghelijck sijn in manieren aen hun Meesters, ghelijck Crasbeeck inde Const over een compt met de handelingh van Brouwers, quam oock over een inde manieren van leven daer veel levende historien by de Faem van verhaelt worden. Selden Discipel oft hy voeght hem aende manieren vanden Meester, soo compt desen weert befaemden Achtschellinckx oock over een inde Const met de handelingh van Vadder, en hoe danich in manieren van leven is my onbekent. Raeckende de Poësi die een werckende

leeringh is, de selve compt dickwils en meestendeel over een met de Schilderconst; Leonardo da Vinci quam over een met de manieren vanden Poeet Homerus. Polidoor bewees in sijn Const de grootsicheyt van Virgilius, Michiel Angel de diepsinnicheyt van Dantes, Raphael Vrbien de gratieuselijckheyt van Petrarcha Andreas Mantegua met de wijsheyt van Samazaro, ende Titiaen de veranderinge van Ariosta. Ist dan datmen uyt de veranderlijcke ende werckende ghedachten (diemen inde Schilder-const als in eenen spieghel sien can) bemerckt dat de natuer ende over-een-cominghe van het wesen, leven, en manier soo van d'een als d'ander, soo worden inde uytbeldinghe der historien oft andere ordonnantien oock ghespeurt de passie, liefde, begheerlijckheyt, vreught, devotie, ghetrouwigheyt, rechtveerdicheyt, mildtheyt, wreeckheyt, lijdtsaemheyt, oodtmoedicheyt, ghehoorsaemheyt, eelheyt, en bermherticheyt, sterckte, stoutigheyt, furie, gramschap, wreetheyt, giericheyt, beschaemtheydt, smert, en droefheyt, nijdicheyt, vreese, traegheyt, en wackerheyt, becomeringhe, rust, achterdencken en dierghelijcke meer andere die den mensch in zijn ghemoedt besloten + heeft, ghelijck Jacobus Sandraet Schilder van Amsterdam, in sijn ordonnantien weet uyt te belden, besonder in sijn vermaerde Conterfeytselen, daer niet als de natuerelijckheyt van het leven in ghesien en worden, door de volmaecktheyt die daer in verborghen leydt, de welcke opentlijck in haer selven leert dat de uytbeldinghe sonder de Kunst egheen volmaecktheyt en can scheppen midts de volmaectheyt in sijn Kunst haer soo opdraeght dat niemandt naerder volmaecktheyt in het leven aen en can wijsen, door den grooten gheest die met de Const hier over-een-compt, uyt reden dat de ghelijckenis van het leven in wesen en ghedaente in sijn Const naer den natuer over een compt mals en vleesachtich, wel ghecoloreert en hooch uyt ghevoert daer niet tot naedeel van sijn Const in't minst op te segghen en valt. Wie en sou dan niet begheerich sijn om sulcken Const te leeren en te beminnen, wie en sou dan in dese begheerte niet nemen de grootste ghenucht en liefde, welcke ghenucht en liefde alle melanckolijcke gheesten doen vlijtich leven ende volherden om de Const te beminnen, dan sal de wetenschap voortbrenghen het ghene datmen in het ghedacht bepeyst, dan salmen het beste kiesen datmen ghevonden heeft om uyt te wercken, waer toe een rijp oordeel noodigh is ghelijck den voorschreven Jacob Sandraet ghedaen heeft, die Schilder is gheweest vanden Hertogh van Beyeren. Ende ghelijck den vermaerden Peeter + van Bredael oock bewijst in de edel Schilder-const daer de overvloedighe ordonnantien die hy met een diepsinnich bedencken en vaste ghesteltenis uyt beldt, d'welck te sien is in het ghewoel van overvloedighe Figuren, die hy in zijn wercken voortbrenght, seer verscheyden van cleedingh en ghesteltenis vol werckende actien en manieren naer gheleghentheyt vande plaetsen die de selve bewijsen, den welcken door gheenen aengheporden gheest oft bedwonghen inclinatie, maer alleen door de cracht der liefde tot de hoochste volmaecktheyt van dese uytstekende Const gheraeckt is. Want ter wijlen sijn liefde meer kracht hadde als alle belghsuchtighe Benijders ende haedt-draghende Vyanden die hem waren benijdende door sijn eerste onervarentheyt inde Const, welcke liefde hem tot sulcken jever-lusten heeft aenghedreven dat (niet teghenstaende sijnen bandt van houwelijck ghebonden was) hem heeft begheven naer Spaignien, alwaer

hy op den tijdt van een jaer sulcken neersticheyt heeft gheploghen dat hy (wederom comende) sijn selven bequaem vondt sijn Const te stellen op het Tonneel van alle overtreffende Geesten des Landts, daer sijn handelingh in't minst niemandt en moet wijcken, waer door de voorighe vyanden en sijn benijders, hunnen haet vertreden vonden vanden roem daer de Const van Peeter van Bredael mede begaeft is. Beneffens den selven en wilt de veerdighe en losse handelingh inde Schilder-const van Joannes van Heck niet toe laeten, om t'ghene hier voor + in sijn leven tot sijnen onsterffelijcken lof vergeten is, noch te verhaelen en te vueghen hoe seer sijn schildry verscheyde Princen en Edelieden tot liefde door het aensien van de selve verweckt heeft, als namentlijck in Jtalien den Hertoch Bractiaen, den Marquis Angelelle, en den Marquis Pepel. Boven dien in Vranckrijck den Marquis van S. Schaumon, den Marquis, de Sordi; ende in Duyslandt den Graef van Lijninghen, van alle de welcke hy Schilder en meestendeel Domesticq is gheweest om het groot behaghen dat de selve in sijn wercken waren vindende. Beneffens den selven en mach oock niet vergeten worden den uytmuntenden ende Const-rijcken Peeter van Halen een groot Meester in versiringhen, + vindinghen oft ordonnantien in't kleyn, verfraeyt met aenghenaeme Landtschappen, en ghestoffeert met vremde Historien en Poeterijen, daer niet volmaeckter neven en can comen als desen vernuftighen en welsprekenden Constenaer uyt werckt, den welcken om sijn cloeck Pinceel de heel wereldt door ghenoch bekent is. Gheboren binnen Antwerpen daer hy teghenwoordich noch is woonende. Daer by en dient niet versweghen maer wel met alle reden in't licht ghebrocht den ervaren Jan Thielens in sijn leven Landtschap-Schilder van + Antwerpen, den welcken om sijn groote manier en stouten toets in gheloofde boomen en stercke gronden, ten uytersten werdt ghepresen en bemindt vanden voornoempden Heere Anthonius van Dijck, die hem oock gheconterfeyt heeft, en sou wel moghen segghen van desselfs Const die hy heeft achterghelaeten tot sijn onsterffelijcke eer dese corte veersen:

 
De deughtsaemheyt van Kunst compt over al te blijcken,
 
In vast te stellen, en oprecht te doen ghelijcken,
 
Het gen' men met t'Pinseel wilt vlijtich boetsen uyt,
 
Want t' heeft geen goet begin oft eyndelijck besluyt
 
Soo eenich misverstant compt inde Const t'ontbreken:
 
'T'gen' Thielens oock wel wist, en heeft altijt gheweken
 
T'gebreck dat aende oogh der Kenders mocht mistaen,
 
Om in sijn Landtschap noyt verkeerden wegh te gaen.

Vorige Volgende