Het gulden cabinet van de edel vry schilderconst

[p. 23]

Aenmerckinghe.

OM aende Weetlievende Verstanden het beginsel ende oorspronck vande uytnemenste Schilder-Const eenichsints te ontdecken, eer dat ick de Loffbaer Oeffeninge der over-vliegende Geesten geruchtbaer maecke. Soo heb ick goet ghevonden hier voor oogen te stellen hoe dat Pictvra haer eerste Scheppinghe heeft ghecregen uyt een ydel schaduwe voortscomende door het helle licht der Sonnen, den Schijn des viers ofte Claerheyt des waters, want ghelijck de verscheydentheyt der thoonen in het loffelijck Musyck, is gheboren op den Aembeldt door het gheluyt der hamer-slaghen, de letters (die de fondamenten der Lees ende Schrijf-const sijn, ende door wiens gebruyck de Eeuwigheydt der memorie wordt onderhouden) zijn ghevonden in Egypten, ⁺ die haer begin hebben uyt den omloop der sterren en hemel-teeckenen: Andere segghen uyt de vremde ghesichten der Egypsche beesten die verscheyde sinnen des ghemoets uytbelden. De Edele Druck-Const schijnt haren oorspronck te hebben uyt de schorse vanden beucke-boom waer uyt eenen Laurens de Coster was snijdende ⁺ eenighe verkeerde letters die hy daer naer op papier wist te drucken. De Geometrie (ghelijck Herodotus in sijn 2. Boeck verhaelt) heeft oock in Egypten haer begin ghenomen door de menichte des waters die daer d'een jaer meer, d'ander jaer min is te sien, waer uyt sy oordeelen oft de vruchten in dat jaer veel oft luttel sullen wesen. Oock eenen Egyptenaer voelt sijnen natuer tot blijschap, droefheyt, rust, dorst, oft honger ghenegen met het op en afgaen vanden Nyl, waer uyt de Geometrie eerst is gevonden. Het vier is by eenen Sone van Ciles gevonden in een key, gelijck 't selve daer noch inne te vinden is. Plinius seyt dat 't selve eerst ghevonden is van sommige Heyrders, dewelcke (als hun steenen oft keyen waren ontbrekende) het vier hebben ghevonden uyt verscheyde boomen, als Moerbesie, Laurier ende Veilboomen: En ghelijck het hout door het vier wordt vernielt, wisten sy door den sleet ende hert vrijven vande voorsz. boomen vier voorts te doen comen. Ende meer andere (te lanck om te verhalen). Soo ist dat Pictura oock haer wesen ende aert heeft openomen uyt een een enckel schaduwe, alswanneer den herder Philocles in het sant de schaduwe sach van sijn schapen door het licht der Sonnen, die hy vlijtichlijck wist af te teeckenen, waer door de Teecken-const (als zijnde siel van Pictura ende de verven het lichaem) werdt gheboren. Naer het segghen van Quintilianus: Niemant en moet hem verwonderen dat soo grooten Const is ghesproten uyt een schaduwe (die in haer selven Niet en is) aengesien wy altemael voorts comen van slijm der aerden op dat wy ons selven souden leeren kennen, oytmoedigh leven, ende salich sterven, want ons lichaem (dat soo delicaet wordt opghevoet) wederom in slijm en vuylicheyt moet vergaen, daerom behoorden wy wel met reden de Hemelsche dinghen meer te beminnen als te trachten naer de ydelheydt des werelts: ick segghe ydelheydt, door dien alle dinghen (behalven Godt te beminnen) maer ydelheydt en is. Om dit claerder te bewijsen sult bevinden datter geen Const soo eel oft vermaert en is, oft de selve comen altemael voorts van Niet. Het Musyck uyt een ydel geclanck

+ Diodorus lib. 1.

+ Adrian. Iun. Batau. pag. 255. cap. 17.

[p. 24]

ende Pictura uyt een verganckelijcke schaduwe die nochtans de bloem is van alle Consten, waer op wel te pas compt de fabel van Narcissus, den welcken (sijnde ⁺ op de jacht) seer dapperlijck werdt vervolght vande Nymph Echo, die eerst een schoon jonghe Maghet was, ende nu eenen vliegenden galm.

Een lijveloose stem die nievers en wilt schuylen
Als in het eensaem wout, in bosch en diepe kuylen

Oft by het hoogh gebou daer sy de woorden breckt

Die eenich menschen tongh ontrent haer wooningh spreckt.

Ende verlievende op sijn eyghen schaduwe (die hy in een claer Fonteyn oft Springhbron was siende) is van droefheydt ghestorven, ghelijck den blinden Tiresias aen Liriope sijn Moeder voorseyt hadde, ende is verandert in een bloem, waerom de bloem aen Pictura niet qualijck en wordt toegheeygent, ter wijlen het water (uytbeldende de schaduwe van Narcissus) de oorsaeck was van sijn liefde en doodt: sijnde een recht voorbeldt datmen soo licht sijn sinnelijckheit niet en behoorde te volghen, en datmen door opgheblasen behagen tot sijn selff een ander niet en behoorden te verachten. Plinius verhaelt oock dat de Dochter van ⁺ eenen Potbacker (verlieft zijnde op eenen Jongelingh) den omtreck van sijn tronie met een swerte cole seer aerdich wist af te trecken, de welcke door het keers licht haer schaduwe gaf op den muer om altijdt sijn ghedaente voor oogen te hebben, soo dat door de dry voorvallen eenichsints waerschijnelijck can bethoont worden dat Pictura haren oorspronck heeft uyt een schaduwe des viers water oft licht der Sonnen, ende vervolgens sou de Schildry geteelt wesen van dry Vaders, te weten: Phoebus, Neptunus, ende Vulcanus.

De Edele Pictur' (die suyver is en teer
En treckt uyt niemants schad' haer hooch verheven eer,
Al terght sy den Natuer, den jever wint haer gunst
Wanneer alleen ontbreckt het leven inde Cunst.
Die den sichtbaren geest op de paneelen maelt
En uyt een aertse verff met sacht pinceelen haelt,
Iae schoon het Sonnen licht haer d' eerste voetsel gaf
En 't flickerende vier trock hare schoonheyt af.
En 't silver clare Nat ontfongh oock haeren aert
Die in het levens schijn haer wesen openbaert
Nochtans en vintmen niet dat jemandt schade lijt
Als sy in dese dry haer spiegh'len gaet met vlijt.

Niemandt en sal my ghelieven te berispen om dat ick soo Edelen Const noeme een schaduwe ende de selve ghelijcke by een bloem, wel wetende dat ons leven

+ Ouid. lib. 3.

+ Plin. lib. 35. cap. 12.

[p. 25]

niet anders en is als een weecke Veldt-bloem ende een wijckende schaduwe. Om voorders uyt te drucken waer uyt den Naem van Schildry haer beginsel oock is hebbende, dat can ick bethoonen uyt den voorseyden gheleerden Plinius, ⁺ seggende dat de Schildry spruyt vanden Naem: Schildt: want eertijts hadden de Romeynen de manier, dat, alswanneer een Cloecke veldt-tocht was ghedaen, tot meerder loff ende eer vande Cloeckste Helden in hunne schilden werden afgebeldt hun vrome daden om soo te climmen op den trap van meerder glorie. Als Minerva te velde trock wapende sy haer selven met Jupiters harnas, ende nam op haer schouderen sijnen schildt, waer op de vrees ende verschricktheyt, twist, tweedracht ende ghekijf, gramschap en furie, ende in't midden het hooft vande Gorgonne seer grouwelijck gheschildert waren. Dien treffelijcken Poëet Homerus verhaelt, dat op den schildt van Agamemnon was gheschildert een ghewoel van alle wreedtheyt, om soo den vyandt de bleecke vrees des doodts aen te jaeghen. Op den schildt van Perseus was het hooft van Medusa daer hy Atlas in eenen bergh mede heeft doen herscheppen. Oock soo hadde Vulcanus eenen schildt gemaeckt voor Achilles met duysent derley versieringhen, te weten: hemel ende aerde, de zee, den loop van Son en Maen ende die hemel-teeckens met alle de sterren. Men leest dat de Schildry eertijts in sulcken weerde wert gehouden dat Candaules voortijts coninck van Lidien cocht met ghewicht van goudt een Tafereel geschildert van eenen Bularchus, alwaer den Crijgh der Magnetes in was uytgebeldt. Waer uyt te gissen is dat dese Const wel van grooten ouderdom moet wesen, aengesien dat de voorverhaelde Schildry moet gheschildert sijn ten tijde van Romulus, mits hy was levende als den voorseyden Candaules regneerde. Wyders wil ick spreken; ick lees dat ontrent 200. jaer naer de Diluvie, Belus Sone van Nemrot liet een beldt maecken, waer uyt is ontstaen de Afgoderije. De Troysche Vrouwe Helena wist naer het belegh van Troyen met fijn garen in haer weef-werck af te belden den heelen crijgh van de batalien, vechtinghen ende strijden tusschen de Griecken ende Troyanen. Siet hoe aendachtelijck dat Virgilius schrijft in't eerste boeck der Aeneidos dat den Troyaen Eneas comende te Carthago in eenen Tempel van Juno, een Schildry vont vande belegeringe van Troyen daer hy Priamus, Achilles ende veel andere naer 't leven gheschildert sagh, dat hy de selve altemael daer uyt wist te kennen, daer desen Achilles het doodt lichaem van Hector (om de mueren van Troyen ghesleept hebbende) vercoopt voor een deel goudt, ende meer ander omstandicheyt, al het gene soo aerdich ende net gedaen was dat het Aeneas sijn gemoet soo beweeghde dat de tranen uyt sijn oogen driggelden, ende sijn wangen bevochtichden. Eyndelijck soo canmen uyt dit voorschreven merckelijck bewijs genoech voelen dat de Schilder-const wel van groote cracht ende deught is: welcke Const voormaels by de Oude Romeynen van niemandt en mocht, als van Edel Persoonen geoeffent worden, die onder de slaefachtige Ambachten, handt-werckers oft onvrije Consten niet en mocht gerekent sijn, gelijck nochtans de selve by plompe en onwetende Midas kinderen hier te landt wel wordt gevoeght by verachtelijcke ende grove Ambachten, daer de Const van Pictura by past gelijck een flaweelen lap op eenen ouden versleten doornayden ende vollapten mantel. Dese vry Schilderconst (die de Suster is vande levende Poësie) heeft haer eerste wesen ghevat in Chaldeen door

+ Plin. lib. 35. cap. 30.

[p. 26]

Egypten in Griecken, van daer te Room ende soo herwaerts over is sy verbreyt geworden, gelijck ick voorders hier sal bewijsen met dese naervolgende veersen sprekende vande Eedele Teecken-const, de voedster van alle wetenschappen, ende de ziel van Pictura.