Logo DBNL
Faems weer-galm (1670)

Faems weer-galm

(1670)–Cornelis de Bie–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Eerste hooft-stuck.

Bemerckinghe Op den Eygendom des Werelts.

DEn ouden Philosooph Democritus had wel reden om uyt alle dingen des wereldts een gelegentheyt te scheppen tot lachen, ende al lachende de waerheyt te segghen van des wereldts ydel gebreken, seggende: Ab incunabilis talis exstiti, talis + natus sum, talis & sepulchro condar, complexio mea leida, vita omnis ridicula & jocosa, & ex omnibus ridendi occasionem capio, & ridendo veritatem enuntio. Den Coninck David wesende eenen besonderen grooten Propheet, beschryft het leven van den boosen ende goddeloosen mensch: Videbunt Justi + & timebunt & super eum ridebunt, & dicent: ecce homo qui non prosuit Deum adjutorem suum & speravit in divitiis, prevalunt in vanitate sua. De Rechtveerdighe sullen 't sien ende vreesen, ende sullen over hem lachen ende seggen: Siet den mensch die Godt tot sijnen hulper niet gestelt en heeft, maer heeft gehoopt in die menichte van ryckdommen ende

hy is over-machticht gheweest in sijn ydelheydt. Waerlyck blyckt het selve in den handel van alle menschen, die genegen zyn tot de ydele wellust van staet en eer, daer alle rechtveerdighe ende wyse, mede behoorden te lachen als eenen Democritus, ende te weenen als eenen Heraclitus.

De wereldt is een bedriegersse, want haer beloften zyn schelmeryen, haer wercken bedrogh, haer streelen verraderye, haer woorden niet als logenen, haer ryckdommen roock en windt, haer macht en gebiedt niet als schrabsel van alle quaedt, haer eer een verwarringhe oft confusie, eyndelijck haer schoonheyt ende liefelijckheyt, een ydel gepeys, jae een schaduwe van alle duysternisse. En oversulcx is hy on-gheluckich die haer gelooft, en geluckich die haer mis-trouwt.+ Nolite (ait Psaltes) considere in Principibus neque in filnis hominum, in quibus nos est salus. En wilt u niet betrouwen op die Princen noch kinderen der menschen, daer geen saelicheyt in en is. De Princen zyn des wereldts overvloedige ryckdommen van staet en eer, haer Raedts-mannen en ondersaeten al die de selve soecken en naer-volgen, des wereldts uyt-wendighe liefde en is niet als pluymstryckery, als sy u pryst met den mondt, dan sal sy u met het hert bespotten, als sy sucht den hopt sy u te bewegen om te doen vallen, als sy weent dan tracht sy u te vernielen, als sy lacht sal sy u byten, Dum ridet mordet, dum plorat vorat, waer-op Plutarchus seght: Hinc ille adulatoris os semper rosam, mens semper spinam habet. Fallit adulator retinens sub mille venenum. Den mondt van eenen pluymstrycker is als een roos maer sijn gemoet

als eenen stekenden doren. Om dit claerder uyt te drucken en sonderlyck te thoonen wat de wereldt is, hebbe goedt gedacht 't selve niet alleen vast te stellen en te bewysen met menichvuldige ghelyckenissen ende exempelen, maer oock te bevestigen met sekere ende waerachtige historien, die niet alleen en sullen dienen tot vermaeck ende tydt-verdryf van den leser, maer oock tot verweckinge om des wereldts handel te haeten, ende te schouwen, jae om de wereldt-lievende Godt-vergeten zielen, ende wellust-soeckende menschen, naer myn cleyn verstandt, daer door te bewegen ende voor te stellen, hoe schroomelijck ende vuyl dat is, het gene sy beminnen en lief hebben. Negligere cum possis perturbare perversos nihil aliud est quam fovere, iniquitas quippe mortalium + more putredinis sine sine vagaretur si eam medicinalis increpatio desereret: Veronnaxsamen (als gy cont de verdoolde berispen) en is niet als hun voesteren, ende op-voeden in meerder quaet, want de ongerechticheyt der menschen, op de manier van vervuyltheyt, soude sonder eyndt on-ghestadich blyven, en herwaerts en derwaerts loopen dat de medicinaele berispinge de selve verliet en voor-by-gingh.

 
VVIe leert ons deught beramen?
 
Als d'af-keer van de sondt
 
Die ons haer quaet doet schamen,
 
Als wy den vuylen grondt
 
Van het bedrogh eens kennen,
 
Vervloeckte snoepery
 
Voor die hun hier gewennen
 
In 's wereldts melody.

De wereldt is als den Tiran Abimelech, den + welcken gedoodt hebbende sijn broeders tot 70. mannen in't getal op eenen steen, en vervolgende Obed, seyde Gaal, Obeds sone: Ecce exercitum montibus descendentem, cui ille jocans respondit, umbras montium vides quasi capita hominum, & hoc errore deciperis: Gy siet de schaduwen vande bergen gelyck menschen hoofden, ende met die dolinghe wordt gy bedroghen: dit can-men seggen van alle de wereldtsche ende wellustige menschen, die hun laeten voor-staen dat de ryckdommen, staet en eer, waerachtich zyn, ende nochtans niet anders als schaduwen en phantasyen die ons bedriegen, en waer mede de wereldt als den tweeden Abimelech, ons ghedurich is vervolgende, waer-door sy de menschen doet vallen in sonden. Sulckx dat des wereldts quellingen zyn gelijck steen-rotsen en clippen in de zee, die den mensch als een schip ghedurigh moet voorby seylen. De sonde is als eenen snoeck die in een rivier vernielt alle de cleyn viskens, soo vernielt de doodt sonde oock alle de verdiensten van cleyn deughden in de zielen der menschen.

 
DE wereldt thoont haer eerst seer soet
 
Om te verlocken ons gemoet
 
Tot wellust en begeerlijckheden
 
Daer wy seer lichtelijck in treden,
 
Eylaes! eylaes! 't is haest gedaen,
 
Waer het berouw soo haest vergaen.
 
Ons wulpsheyt en gulsich vermeten
 
Is waen, en 't zyn verboden beten
 
Die ons verwecken tot veel quaet
 
En doen ons leven in Godts haet.
 
Want die hoort naer des wereldts reden
 
Verettert met veel sond' sijn leden.
 
Wie wenscht te leven in dees pyn?
 
En on-gesien by Godt te zyn.

De wereldt is ghelyck de Apocalypse oft Babiloensche hoer, sittende op een roode beest met seven hoofden en thien horenen, vol naemen der blasphemien, in wiens voor-hooft geschreven + stondt: Mater fornicationum & abominationum. Moeder der oncuysheyt ende afgrysselijckheyt. wesende gecleedt met schoon purpere ende root scharlaecken cleederen, vergult met gout, perlen en diamanten, en hebbende in haer handt eenen vergulden kelck vol lichtveerdicheyt, boosheyt en grouwel, ghelyck een doos van Pandora vol + quellingh, schelmery en verdriet. Soo is de wereldt verciert met costelijcke cleederen van wellust en vermaeck, hooverdy ende giericheyt, seer op-gheblaesen sittende op de helsche beest van seven hooft sonden, die over al met hun horenen van quaede ghenegentheden trachten te doorsteken ende te niet te brengen, de thien geboden Godts, ende alle deughden die den mensch connen salich maecken, representerende aen ieder een haeren vergulden kelck van listen en laegen om zielen te vangen en die te verdoemen.

 
WAer vindt-men arger quaet in't heele wereldts ryck
 
Als een boos wyf, waer aen de wereldt is gelyck
 
Om haeren fellen aert, want niemandt hier en leeft
 
Oft hy haer temmen can, behalven die een heeft.

+Pharao den grooten Tyran van Egypten, gaf voor antwoordt aen Moyses en Aron dat hy die Heere niet en kende, gedurich vervolgende het Volck van Israel, ende hun aen-doende alle lyden en verdriet. Al die de wereldt dient, bemindt en aen-hanght, is gelyck eenen Pharao, die Godt niet en kent noch en vreest, maer vervolght en versaeckt hem. Daer het nochtans beter is met de wereldt eenen openbaeren crygh te hebben, als daer mede te leven in peys en vrede: Amicus mundi, inimucus Dei, want den vriendt des wereldts is den vyandt van Godt. Daer-om is de wereldt veel beter te versaecken en te vluchten, als sy ons pluym-stryckt, dan te schouwen als sy ons quellende en cruysende vervolght, met verdriet en teghenspoet, haer slaeghen zyn beter als haer omhelsinghe, haer vervolginge is nutter als haer streelinghe, niemandt en can een salich leven lyden die sonder werelts quellingh is, want de vervolginge, lyden en verdriet maecken salich.

die de natuer der zee beschryft, seght dat beter is te vluchten den oever en canten der zee als haer baeren die van den windt gedreven worden, want al dat in haer is gaet haest voorby, alle oogeblicken wordt sy verandert. Siet de onghestaedicheydt des wereldts, daer niet op te betrouwen en is, die niet vast oft-seker en gaet, 't is on-mogelijck dat hier iemandt can leven sonder vrees en moyelyckheydt oft buyten peryckel van verdriet, siet de on-ghestaedicheyt, heden vreught morgen droefheyt en lyden, heden ryck morgen arm, siet de veranderinge heden regeertmen en morgen wordt-men gebannen ende ver-

stooten, siet de valsheyt des wereldts, heden vriendt morgen vyandt, siet de boosheyt, heden goet morgen quaet, heden sachtmoedich morgen wreet, ende soo voorts, sulckx dat de wereldt niet anders en is als eenen schoonen vergulden en toe-gesloten kelck, vol miserie, lyden en verdriet die sy ons presenteert en toe ryckt, maer wee hem! die desen boosen kelck ontfanght uyt de handen van de Babilonsche hoer des wereldts. En soo wanneer den leser hier door noch niet beroert en beweeght en wordt, soo sal hy maer eens onder-soecken d'experientie oft ervarentheyt van veel oude historien, gheschiedt van het begin des wereldts, hoe dat de Heerlyckheden, Landtschappen, Rycken ende Monarchien, soo van Persen, Meden, Griecken, Roomen, Assyrien, Babylonien en meer andere zyn verandert, wie heeft hun macht benomen en her-stelt? Wie heeft hun groote Dominatien en Regeringen verworpen? Siet de veranderinge, dat groot Assyrisch Ryck is verandert in't Persiaens ghebiedt en in de Griecksche Regeringe, van het Grieckx ghebiedt verandert in het Rooms bevel, ende nu in de macht van Duytslandt, siet de ongestadicheyt, het Oosten wordt in het Westen verkeert, ende het West in het Oost, Alexander in Maximi'iaen, de Keysers van Room in Rudolphen, de Engelsche Coningen in ondersaten, de getroutste Regeereders in verraeders, ghelijck den sant-looper die alle uren ghekeert en om-gedraeyt wordt, daer het bovenste compt beneden, het deel dat vol is wordt ydel, dat ydel is wordt wederom vol, soo wordt allen oogeblicken den tydt verandert, de

wereldt is ghestelt in het midden der duysternissen, en die haer bewoonen zyn sonder licht, Positum + est saeculum in tenebris & qui inhabitant in eo sine lumine sunt. Dit wordt eygentlijck verstaen door de blindtheyt des wereldts vol miserie en allende + waer-op den H. Job antwoordt Palpabunt quasi in tenebris & non in luce & errare eos faciet quasi ebrios. Sy sullen tasten als in duysternissen ende niet in't licht en hy sal-se doen dolen als droncken lieden. Dit is het droef ellendich leven der sondaren: Nam non nisi palpando in caligine mundi incedunt: Want wy gaen al tastende in de wereldt naer de waerheyt. De wereldt dwinght ons te dolen van het licht des Hemels, door haer aen-ghenaeme wellust, en doet ons vallen in den leeghsten grondt van alle quaet. Qui relinquunt iter rectum &+ ambulant per vias tenebrosas, te weten de gene die den rechten wech verlaeten en wandelen door de slimme wegen der duysternissen. Den nacht-dief niet meer en haet als het licht, want soo lang de keers brandt, ende dat hy het huys licht is siende, sal hy geen divery begaen, het dach-licht is sijnen meesten vyandt, ende de duysterheyt des nachts sijnen besten vriendt, om dat den nacht is het mom-aensicht van schaemte en vrees. Soo is de wereldt als eenen dief in den nacht, die ons berooft en besteelt de ziele salicheydt, niet hatende als het sonne-licht van de deught.

Aldus hebben hun laten verleyden de ketterse Arianen Macedonius Aérius, ende de Priscilianisten de welcke door hun valsche leeringen, veel duysende zielen hebben doen dolen, ende verliesen het licht der waerheyt. Aldus heeft hem laten

verleyden den grouwelijcken ketter by naem Florinus, den welcken leerden dat Godt den autheur van alle quaet was. Aldus heeft hem oock laten verleyden den grooten ketter by naem Tanchelinus, die geleeft heeft ten tyde van den H. Norbertus, Fonateur van d'Orden van Premontreyt, in't jaer 1133. oft daer ontrent. Aldus heeft hem oock laten verleyden anno 1517. Marten Luther, volgens het schryven van Joannes Cochlaeus, den welcken van jonghs af in de Catholycke Religie is op-gevoedt, ende vyfthien jaren langh Monick ende Priester gheweest zynde, ende boven dien gheweest een geleert Doctoor in de H. Godtheydt, binnen Wittenberch in Duytslandt, den welcken hangende de cap op den tuyn, en veel van de oude ketteryen ververschende, heeft sijn eerste fenyn uyt-gestroyt tegen de Aflaeten. ende tegen den Paus die de selve vergunt hadde, ende alsoo door sijnen hooveerdigen duyvel verleyt zynde, en vallende van het een quaet in het ander, begonst eerst te preken teghen de goede wercken, tegen den vryen wille, teghen die vyf heylige Sacramenten, ende teghen de Misse, met meer andere schelmeryen die hy heeft uyt-ghewerckt, tot dat hy van den duyvel is den hals gebroken. Aldus heeft hem laten verleyden den ketter by naem Andries van Karolstad, Thomas Munter, den vader vande Her-doopers, Claes Storck die het doopsel verboden hadde, ende ten lesten Jan Calvinus die geleeft heeft anno 1540. oock te voren Priester en Canonick gheweest zynde, leerende dat-men de ontfanghen gratie noot meer en cost verliesen, den grouwel van de

predestinatie ende verworpinge, den welcken in sijn doodt wanhopte van sijn salicheyt, heeft den dagh vervloeckt dat hy ghestudeert hadde, en is eyndelijck van de wormen op-geten, sijn naer-volgers zyn geweest in Engelandt: de Puriteynen in Vranckryck, de Hugenoten in Bohemen, de Picarditen, in Hollandt de Geusen, in Duytsland de Sacramentaristen ende Armenianen &c. ende meer andere sijn naer-volgers hebben hun laten verleyden van het licht der wetenschap in de duysterheyt der waentrouwicheyt. Aldus heeft hem oock laten verleyden den geleerden Doctoor Raymondus van Parys, den welcken met opinie + van heylicheyt gestorven zynde, in't midden van de Kerck ten aen-sien van veele menschen op-rees uyt sijn doodts-baer en tot dry reysen riep: Accusatus, judicatus & condemnatus sum, Ick ben beschudlicht, gheoordeelt en verdoemt, Sine Dei nomine nihil est in homine, Sonder den Naem Godts, dat is het geloof, en is den mensch in sijn selven niet als een doode aerde. Ons leven en is maer droom, daer wy in slaepen, en slaepende niet anders en sien, als valsche beelden, ydel glorie, staet-giericheyt en wellust, maer als de doodt ons wacker maeckt en ons ooghen open-doet, dan sien wy eerst de waerheyt van bedrogh, dan gelooven wy eerst dat de wereldt niet en is als bedriegelyckheydt, al het gene wy al droomende meynen te wesen genucht, plaisier en blyschap, dat bevinden wy op't eynde van desen droom te wesen eenen hert-cnagenden druck en bangicheyt. + Nabuchodonosor. als hy ghedroomt hadde met groote verbaestheyt des herten, dat hy sagh

een groote vervaerlijcke statue oft beeldt, met een gouden hooft, die borst ende armen van silver, den buyck ende dyen van metael, de beenen van yser, ende de voeten d'éen helft van yser ende d'ander helft van gebacken aerde, was verwondert, siende dat dit maer droom en hadde gheweest, als hy wacker wierdt. Soodanich droomen alle menichen die ghenegen zyn tot wereldtsche saecken, den ryckdom die u de wereldt geeft, en is maer droom, al het gene dat men meynt te besitten en is maer ydelheyt. Des wereldts droom is vals en bedriegelyck, Dormierunt somnum suum & nihi. invenerunt omnes viri divitiarum + in manibus suis. Sy hebben haren slaep geslaepen, ende alle die mannen der ryckdommen en hebben niet ghevonden in haere handen. Eenen rycken mensch hem betrouwende op sijn ryckdommen en goederen, is dwaes en sot, want het hooft van goudt is ryckdom ende goet, d'welck Godt aen den mensch geeft, de borst en de armen van silver, contentement en wysheyt, de beenen van metael en yser, sterckheydt, en de voeten van aerde; de kennisse, de welcke soo sy ontbreckt en door de hooverdy wordt verlaeten, het heel lichaem doet vallen en vergaen. Want den rycken die sy selven niet en kent leeft geen oprecht en seker leven. Den mensch die alle de wellusten des wereldts can ghenieten, en is vol welde en ghesontheyt, en noyt eens peysende dat hy is van aerde, stof en slyck, ende dat alle de ryckdommen van aerde voort-comen, en vande aerde worden gedragen, is arger als doot en sonder leven, want die soo

leeft en heeft geen leven, als eenen Sisara die van + Jahel in sijnen slaep met eenen span-nagel des tents door het hooft tegen d'aerde gheslaegen werdt, naer dat sy hem melck gegeven hadde om den dorst te laeven. Aldus leven ende sterven de wereldts gesinde menschen, die sonder de vreese Godts oft hun eygen selven te kennen, genoten + hebben alle wellust, gelyck een Holofernes * die van Judith in sijnen droncken slaep 't hooft wert af-gesneden. En meer andere exempelen, die ick om cortheyt wil verswygh. Sigismundus den sone van Basilius Coninck van Polen, van seer wreeden ende on-getemden aert, werdt in eenen toren op-gevoedt, uyt het gesicht van alle menschen in stille eenicheyt, om al-daer door sijnen Voester-heer met alle behendicheyt ende stilligheyt in het gheberght ghetempt en ont-went te worden van sijne in-geboren quaede ghenegentheyt, eenighe jaeren daer nae, den voorseyden Coninck Basilius oudt gheworden zynde, ende beweeght om sijnen voorseyden sone te verlossen uyt den voor-ghenoemden thoren en eenicheyt der bergen, die hem besloten hadden, en alwaer hy hem meynden laten te sterven, heeft een middel gevonden om sijnen sone in't Ryck te stellen ende als Coninck te doen croonen, op hope dat sijn boose genegenheyt, door het uyt-wysen der sterren oft planeten, nu soude over-wonnen wesen, maer hem noch niet wel betrouwende, vondt geraedtsaem sijnen sone door eenen vremden dranck te doen vallen in eenen vasten ende swaeren slaep, en alsoo slaepende, on-wetens in het hof te doen brenghen, gelyck 't geschiedt is,

Alwaer hy daer naer ont-waeckt zynde en kennisse hebbende van sijn macht, begonst de selve soo on-redelyck te gebruycken, en in furie uyt te bersten, dat de Hovelingen (hem trachtende te dienen en alle eerbiedinge te bewysen) moesten den vlucht nemen, ende hun leven versekeren, waer door Basilius sich ghedwongen vondt hem weder-om op ghelycke manier naer sijnen thoren te beschicken, en al-daer te laeten sterven. Daer naer met den Raedt van het Hoff geresolveert zynde, eenen vremden Coninck in sijn plaets te stellen, is het ghebeurt datter opghestaen is eenen grooten op-roer onder de gemeynte, ende des Ryckx onder-saeten, verstaen hebbende dat Sigismundus (aen wie van rechts wegen het Ryck toe quam) noch in't leven was, in sulcker voegen dat Basilius genootsaeckt was, tegen sijn gemeynte een in-landtsche oorloogh te voeren, ende de wapens in de hand te nemen, doch selfs over-wonnen zynde, werdt even wel van sijnen voor-seyden Sone (die nu door de voor-gaende gheschiedenissen, tot kennisse van sijn redelycke plicht gecomen was) met alle liefde ende gunst ont-haelt, en is Coninck ghecroont, en heeft wyselijck gheregeert tot het eynde van sijn leven:

 
WAt is dit leven meer als droom?
 
D'een vindter vreugt in, d'ander schroom;
 
D'een heeft veel ryckdom, d'ander niet
 
Als armoed' quellingh en verdriet
 
D'een wordt verstooten en veracht,
 
Den and'ren leeft in weld' en pracht,
 
Soo gaet het met de menschen al
 
Die 't hooghste climt comt eerst tot val.
 
D'ervaerentheyt van't quaet ons leert
 
Hoe licht dat al ons doen verkeert,
 
Hoe licht dat ons begeerlyckheyt
 
Tot staet-sucht, wellust, ydelheyt,
 
De menschen brenght in swaeren noodt
 
En soo besueren wy de doodt.
 
Die ons verstandt op't lest verlicht,
 
En opent eens ons blindt gesicht.
 
Wy droomen dat wy Heeren zyn,
 
En wat wy droomen 't is maer schyn,
 
Wy droomen dat al 's wereldts lust
 
In't mid-punt van ons herte rust,
 
En soo m'ons wacker maken comt
 
Wy staen als-dan gelijck verstomt
 
Dan wyckt-men van dit voor-spoock af,
 
En wenschen liever 't doncker graf,
 
Als 's wereldts goedt, wanneer te laet
 
Geen sucht oft naer-berou en baet.
 
Als 't stervens ur' verschenen is,
 
En 't leven half verdwenen is:
 
Dus is't maer dwaesheyt dat-men tracht
 
Naer Ryckdom die de ziel vercracht,
 
Wat helpt den Ryckdom aen een man?
 
Die 't selve niet regeren can,
 
Den Rycken sterft licht een quay doodt,
 
Den armen sterven leert door noodt,
 
Den noodt is wet-steen van't verstandt
 
Die af can weren vele schandt.
 
Den toet-steen van sijn besten vriendt,
 
Waer by den noodt ons 't beste diendt.

In den jaere 1647 was binnen Napels een jongh ghesel, by naem Thomaso Anello d'Amalsi, oft soo-men hem noemt Mas Aniello, wesende eenen visscher van cleyn conditie, doch groot van moet en cloeck van leven, den welcken op den tydt van negen vol-comen daegen, te weten van den 7. tot den 16. Julii, sulcken op-roerende on-eenicheydt, tusschen de borgerye oft gemeynte ende de Over-hoofden vande voor-seyde Stadt, hadde verweckt en op doen rysen, om de over-lasten van acchynsen, imposten en subsidien (by sware schattingen opghestelt ende verpacht zynde) te dempen ende te redden, dat hy als Oppersten Bevel-hebber ende eenigen aen-leyder van het volck, onder sijn gebiedt ende gehoorsaemheyt creegh over de vyf hondert duysent zielen, die hem soo getrouw en gedienstich waeren, dat hy met eenen vinger-wenck op den mondt, twee hondert duysent gewaepende mannen (staende op de voor-pleyn van het Casteel des Onder-conincx) dede stil swyghen: Ick laet den Leser eens bemercken, wat seldsaem voor-beeld in materie van gehoorsaemheyt hier uyt can ghetrocken worden, voor de gene die alle teeckenen van gehoorsaemheydt aen hun Oversten schuldich zyn. 't Is te weten dat Thomas Aniello d'Amalsi was eenen persoon van grooten geest en verstandt, maer van het slechste schuym van volck voorts gecomen, ende eenen armen visscher in sijn ampt, hadde nochtans soo veel vermogen en geweldt, dat hy sich selven binnen den tydt van vier daeghen Heer ende meester maeckte

van meer als vyf hondert duysent zielen, ende met dese groote macht van volck, den Onder-Coninck, met de Hertoghen, Princen en Cardinaelen van het heel Ryck van Napels dede beven, en hem selfs als Coninck en Opperhooft ghehoorsaemen en vreesen, her-stellende alle de Wetten en Placcaerten van over-lastinghen, doende niet alleen veel Huysen, Cloosters en Palleysen berooven en spolieren van de goederen die daer in gevlucht waeren, maer de selve goeden van aen-sien en groote weerde, publiecquelyck vetbranden en tot asschen brengen, jae door sijn bevel, veel Heeren en andere volckeren hals rechten, op-hanghen, geesselen en schavotteren. Zynde soo verblindt door sijn hooveerdighe begeerten, datse hem selfs benaemen het genoeghen van sijn sinnen, en hem geensints lieten mercken het gevaer het gene de hoogheyt van sijn op-geblaesen voornemen hem dreyghde, brekende op het lest den teughel van de reden, vol beclaegelycke on-gestuymicheyt en rasernye, werdt ten lesten door eenen on-verwachten scheut den neck ghebroken, en geworpen in een modderigge en vuyl stinckende reole, en daer-naer als eenen Hertogh oft Prins met den grootsten staet des wereldts, loffelyck begraeven. Eusebius beschryft, dat in sulcker voegen den Keyser Domininianus in sijn leven van dusdaenighe goddeloose raserny ghedreven zynde, verviel in soo groote dwaesheyt dat hy van sijn Raedts-heeren en 't Hofs Edeldom, met buyghen en aenbidden, als eenen Godt wilde geacht worden,

die ten lesten allendichlijck in sijn hoererye, traegheyt, trotsheyt en wreetheyt gestorven is.

Den Hollandtschen Poët en vermaert Schryver Joos van Vandel heeft op den voor-seyden Mas Aniello uyt de pen laten vloyen een seer aerdich en sin-ryck rym-schrift luydende Aldus.

 
Siet Mas Aniello hier in print voor elck een ten toon
 
die vande vischbanck clom op't Coninghs hoogen troon.
 
Het kittel-oorich peerdt van Napels holp aen t'hollen
 
En op sijn Phaetons, geraeckt aen t'suysebollen.
 
In eenen oogenblick gingh ploetselingh te grondt
 
Gehoorsaemt als een Vorst, door-schoten als een hondt.

Waer tegen nae myn oordeel niet qualijck op den selven sin over een comen de volgende versen weer-galmende de faem-rycke poesie van den voor-geroerden Vondel, tot bewys dat niemant syn selven in syn geluck en mach verhooverdighen om niet te vallen als eenen Lucefer inden leeghsten grondt der duysternissen, ende als eenen Phaeton en Icarus die door hen hooghe vermetentheyt syn ghevallen, en vallende vergaen, want den grondt-vest van eygen verheffinge veel tyts oorsaeck is vanden val ghelijck het Graf-schrift van Phaeton tuyght, en uyt de pen van dito Ioos van Vondel voor-stelt, wel te pas comende op Mas Aniello: aldus.

 
Alhier leydt Phaeton verslaghen
 
De voer-man van sijn Vaders waghen.
 
Die schoon de toom hem in ontgaen
 
Heeft niet te min wat stoudts bestaen.

Anders

 
AL is de hooverdy de grootste Cost, en minst
 
Van weerd: nochtans sy doet by ieder een veel winst.
 
Die sy tot haer verlockt, en doet haer t'meesten eeren
 
By t'slecht verachte volck die liever met schoon cleeren
 
Gaen proncken, als den buyck half vol te eten, soo
 
Vercieren sy het lyf, snachts slaeptmen slechts in stroo.
 
In sulcker vuegen maeckt de hooverdy al veel dom
 
Die ick veel blooder sou aen-spreken als den eel-dom.
 
Schoon dat af-keericheyt en ongenoegen baert
 
T'is ingespannen volck van Phaetonis aert.
 
Die schaemt syn Armoy sou hooverdich wesen, dat
 
Hy ryck van in-comst waer, oft t'minste goet en had.

Die de werelt ghelooft die doolt, want die haer gelooft, gelooft dat de grootste dinghen sijn het minste, en de minste dinghen de meeste, gelijck den Hemel die het alder-grootste is dunckt den wereltsen mensch minder te wesen als de Aerde, al is de Aerde het alder-minste en maer een spellen-hooft te gelijcken by den Hemel. Mundus non nisi punctum Coeli intuitu, waerop + den Propheet antwoordt: O Israel quam magna est Domus Dei & ingens locus posseßionis ejus. O Israel hoe groot is het huys van Godt en hoe wyt is de plaets van syn besit, waerom dan hem laten voorstaen dat de Aerde grootter is, de reden is dese om dat den mensch syn hert en ghedacht meer stelt op de Aertsche als Hemelsche saecken. En alsoo wilt hy maecken van een Muyse eenen Oliphant, ende vanden Oliphant een Muys, gelijckende een druppel water by de Zee, een Sandeken by den hoochsten Bergh oversulcx syn

sulcken ydel gepeysen en in-beldinghen vanden Mensch, dom en sonder schyn van waerheyt sulcken Menschen comen wel over een met de kinderen van de oude Propheten voor de welcke door bevel van Eliseus was bereyt eenen grooten pot, waer in sy hadden ghescherft eenighe wilde Cruyden des veldts tot hun noodtdruft, die sy niet en kenden datse quaet en doodelijck waeren, maer de selve geproeft hebbende riep het volck Mors in olla, Mors in olla de doodt is inden pot, de doodt is inden pot!+

Allen de ydelheden des werelts syn ghelijck giftige Cruyden die wy niet en kennen, en proevende syn soo bitter dat sy ons siele dooden. Jae niet teghen-staende dat de leeraers des H. H. Kercke ons ghedurich waerschouwen datse fenynich syn soo en wordt dit niet ghelooft, wy proevense, en al syn sy bitter, wy willen de selve noch smaken, en al smakende daer-af bersten en vergaen.

 
DE Werelt is gelijck een Riet.
 
Soo onghestadich datmen t'siet.
 
Haer wellust bitterder als gal
 
Want diese proeft compt haest tot val.
 
In groote pyn en swaeren noodt
 
En die haer smaeckt die proeft de doodt.
 
Wat giften geeft de werelt toch
 
Die niet en sijn als vol bedroch.

Acteon sijnde een groot en vermaert Jaegher + den sone van Aristeus en Autonoe de dochter van Cadmus, door wellustighe oncuysheyt ghe-

dreven sijnde als hy de goddinne Diana had naeckt * gesien die met allen haer jacht-maeghden haer in een bad-plaets was wassende, wordt verandert in een hart en van syn eyghen jacht-honden verscheurt en doodt gebeten, dese honden naer t'schryven der Poeten hadden griecxe Namen, die ons vertaelt worden als te weten Swart-voet, Spoor-volgher, Slock-al, goedt gesicht, bergh-werver, On-weer, Blixem en Donder, Reck-hals, en Snel &c. welcke honden Diana (om haer te wreken) hadde dol gemaeckt, midts sy van Acteon scheen vercracht te zyn. Siet ghy wereltsche menschen die niet en jaeght als naer ydel wellust, staet en eer-giericheyt, hooverdye, oncuysheyt en ydelheyt van wereltsche genuchten en plaisieren, om die te crygen en te besitten, allen u eygen begeerten en gepeysen zyn gelijck jaegende bracken en winden, die gedurich op de jacht zyn, om gelt, goet en ryckdom te vergaederen, en u selven te verheffen, hoe menigen on-bedachten Acteon wordt van sijn quaede lusten, on-geregelt gemoet en on-cuysche oo-

gen gevangen en vernielt, die op het eynde des levens sulcken on-weer maeken van donder en blixem, dat de helsche honden haer voegen by de doodt die snel is, om u te vernielen en ter hellen te trecken, want sy volght ons gedurich op het spoor van ydelheydt om ons in te slocken, en daer-om en behoorden wy ons hert noyt te stellen op eenige verganckelijcke saecken, maer wel op de eeuwich durende hemelsche wel-vaert, met altyt voor oogen te hebben dat wy al-te-mael sterffelijck zyn, soo en sullen wy niet licht comen te vallen.

Den Grooten Alexander zynde in een belegh van seker stadt, ende met eenen pyl-scheut in sijn been gequetst zynde, en siende met grooten rouw en smert het bloet uyt de wonde loopen, seyde aldus tot sijn volck: Omnes jurant me esse filium Jovis, sed vulnus hoc hominem me esse clamat. Een iegelijck seyt my te wesen den onsterffelijcken sone van Jupiter, maer dese wonde getuyght dat ick eenen mensch ben. Daer-om al is't saeken dat de bedriegelijcke werelt ons wys maect altyt te sullen leven, ende on-sterffelijck zyn als eenen Alexander, en laet ons sulcx niet gelooven, maer bekennende ons eygen in-geboren crancksinnicheyt, soo sullen wy sien ons quaede ghebreken, ende on-volmaecktheyt, ende dat wy waerachtige wonden draegen in het lichaem van de sterffelijckheyt, niet anders en zyn als menschen en verworpen creaturen. Waer op Seneca seer wel spreckt, Intus te ipsum considera, nam qualis + fis aliis credas plerumque boni inepti & inertes vocantur, mihi non contingat iste derisus. Bepeyst wie gy van

binnen zyt, want wie ghy zyt ghelooft dat aen d'andere, die on-bequaem en dickwils luy, traeg en on-wetende worden genoemt, dat u sulckx niet en gheschiede, noch sulcken spot over en come. Aen-merckt eens rypelijck dese heydensche en goddelijcke vermaeninghe, siet wie ghy zyt, beproeft dat aen u crachten en natuer, soo en behoeft ghy door sermoonen van een ander t'selve niet te ghelooven, want ghy sult het in u eyghen selven bevinden. Die werelt schryft u dickwils veel deughden toe, ende is selfs vol gebreken en cranckheyt, sy en sal u noyt de waerheyt seggen, maer met pluymstryckerye lichtelijck bedrieghen. En heeft sy niet bedroghen * eenen Absolon, den sone van den Coninck David, den welcken verhooveerdicht zynde door sijn schoon en gout-geel haer, en vervolgende sijnen vader, werdt van Joab door-steken, als het haer hem diende voor een strop om aen te hangen. Is den Coninck Salomon het eenich licht der wysheyt op dese werelt, niet bedrogen? als hy uyt een vervloeckte wellusticheyt en oncuysheyt tot sijn concubinen valt in af-goderye. * Is Samson niet bedrogen door de valsche streelingen ende om-helsinghen van Dalila? Eenen Adam onsen eersten vader, van Eva, den Coninck David, van Barsabea.

Adam, Samsonem, Davidem ac Salomonem
Mulier decepit, quis modo tutus erit?

De werelt is een schoon en aen-lockende, streelende vrou, die ons verleyt en bedrieght,

die de werelt beminnen, die en kennen haer niet, en zyn gelijck de visschen die de brackicheyt van de zee niet en smaeken. Waer is de blindtheyt der menschen, die den rugh keeren naer Godt ende sijn eeuwich licht verworpen, om een cleyn wellust, die de fonteyn van allen goet is, den center van onse ziel, de rust van ons gemoedt, den troost van ons hert, daer in tegendeel de werelt niet en is als eenen modder-hoop van stinckende vuylicheyt, den kercker der levende ende het graf der doode menschen, den winckel van miserie, de schole van boosheyt, den vyandt van alle goedt ende den beul van reden en deught.

Siet eens de mis-verstanden en bedriegeryen des werelts, hoe dat het een quaet met het ander wordt gemengelt. Daer den Eeldom schade ende schande comt te lyden, en daer de on-wetende slecht verworpen menschen besitten de Heerschappye, daer de geleerde en rechtveerdige trachten te regeren en officien te crygen, die siet-men de Esels besitten, de Eerweerdicheyt wordt verstooten en de botticheyt verheven, siet de mislagen des werelts, hier domineert de Hipocriterye, daer wordt de deught verstooten, de geleertheyt bespot, de quade passie regeert, de eygen baet heeft d'overhandt de godt-vruchticheyt wordt veracht, de boosheyt wordt verhoort, de leugen gelooft en de waerheyt vertreden daer en is niet een plaets van eer, de oytmoedicheyt is uyt de herten ghebannen, en de Hooverdicheyt wordt aenbeden t'is eenen mengel-clomp, oft Chaos van alle quaet.

 
t'BEtrouwen op de doodt, van menschen om hun goedt
 
En maeckt niet als een ongeregelt sot ghemoet,
 
Het licht gelooven van het gen' men compt te hooren
 
En d'openherticheyt, de staet sucht, t'lichtlijck stooren.
 
Vol werelts ydelheyt, is lyden en verdriet
 
Jae altemael bestaet in eenen grooten niet,
 
Want uyt t'betrouwen volght gemeyn een spytich leven
 
Als t'niet naer wensch en gaet, een licht geloof can geven.
 
Bedroch van leugen-tael, en d'open-herticheyt
 
Veel quellingh, Roem-sucht, waen, en al maer sotticheyt,
 
Dat is den eygendom des werelts hoogh vermeten
 
t'Gen' wordt gesmaeckt van die des werelts vruchten eten.
 
*t'Gen' Amans doodt getuyght die s'werelts Eer besat
 
En in des Coninghs Hof het grootste voor-deel hadt,
 
Hongh aen sijn eygen galgh tot spot van alle menschen
 
Wie sou dan om t'geluck, en s'werelts wellust wenschen,
 
Die seer aenminnich is in't eerste, maer op t'lest
 
Vervaerlijck en vol schroom, en als een heete pest.
 
De deught die lichter weeght als al des werelts sonden
 
Wordt selden door het quaet in s'menschen hert gevonden,
 
Die plichtich is daer in wordt van Godt gecastydt
 
En die de deughden soeckt die wordt van hem verblydt,
 
Wat is des werelts eer, een modder van veel suchten.
 
Een schaduw' van de rust, een schetse van genuchten
 
Een winckel vol bedroch, een school vol huys-krakeel,
 
Dat is den rechten grondt van s'werels sots-toneel.
 
Democritus bestondt sijn ooghen uyt te steken
 
Om niet t'bedroch te sien van s'werelts vuyl gebreken
 
Soo als Lucia oock met iever heeft gedaen
 
Om dat al t'gen' sy sach haer docht te syn maer waen,
 
Poesis swyght wat stil en wilt soo hoogh niet loopen,
 
De stof van d'ydelheyt sou my soo over-hoopen
 
En staep'len op elckaer dat waer een eynd'loos werck
 
Te schryven op papier de d'waesheyt die ick merck,
 
Vol sorghelijck gevaer om de becoorlijckheden
 
Die worden vanden mensch soo lichtelijck aen-beden,
 
Uyt eenen dommen sin vol van lichtveerdicheyt
 
Die t'slibbrich pad betredt van ongestadicheyt,
 
Waer aen den mensch soo licht syn herte gaen verruylen
 
En sijn onnoosel siel met boose sond' vervuylen,
 
Jae quetsen totter doodt door commerloos berouw
 
Van t'gen' hy heeft misdaen, en beter laten souw.
 
t'Is nutter s'werelts pyn en quellingen te draeghen
 
Als wellust, want dit syn geneselijcke slaghen
 
Die baeren sielen troost, maer die ons Godt toe-sendt
 
In't scheyden van de siel, syn slaghen sonder endt.
 
Vol brandt en helsche pyn, sijn slaghen die ons leeren
 
Eer dat de doodts klep slaet ons sielen te bekeeren,
 
Want hoe het gaet oft niet, gewis dat ons mis-doen
 
Moet levende op d'aerd' oft naer-maels eens vol-doen,
 
het lichaem is het huys der sielen, t'gen' can vallen
 
Thien-mael op eenen dach, den besten schat van allen
 
Verliesen door de sond', de siel is t'leen-goedt van
 
Het lichaem diemen noyt met sond' belasten can,
 
Oft t'moet ter kennis' van den opper Leen-Heer comen
 
Die u geen pond-gelt eyst, intrest oft gheene vromen
 
Van al u sondich quaet, waer door ghy brenght in noodt
 
U droef onnoosel siel, Godt soeckt geen sondaers doodt,
 
Maer siet wat datter volght als ghy noch staet on-effen
 
Naer t'sterven en meynt dan u siels leen te verheffen
 
Eylaes een eeuwich Cruys, dat d'arme sielen plaeght
 
N'en on-verdraegelijcken worm die eeuwich cnaeght.
 
Wat sou u helpen dat ghy door de werelt rolde
 
Jae dat ghy altyt inden put van voorspoet bolde
 
En waert daerby seer quaet, vol sonden, hier geluck
 
En naermaels anders niet als onheyl pyn en druck.
 
Dus laet u dan altyt ghedurichlijck beweghen
 
Het salich-op-sicht van Godts hemel-ryck en seghen
 
En dat ghy hem belieft, eert, vreest, looft, pryst en dient
 
Want hy den AL is daer de wyheyt af begint.

Vorige Volgende