Panpoëticon Batavum

Zeventiende boek.

Wat was 't een groote Dag gantsch Grieken door verheven,

Wanneer me aan den Poëet stond Pryzen uyttegeven,
Als Overwinnaar in Thooneel- of Helden-Digt!
Ik heb zomtyds ter loops wel iets daar van berigt,
Dog hier 's de plaatze, alwaar myn yver komt te boven,
Om de Eer der Eed'le konst, althans zoo laag verschoven,
Te heffen, en doen zien 't ^* Pan Athenaïsch Feest,
Zoo 't by de Vaderen oyt is gevierdt geweest.

Wel op, myn Digt-lust... oh! zy schreyd in steê van zingen,

En zegt, hoe kund ge my tot zulke erhaling dwingen,

* Pan Athenaïsch ] Alle Atheneren, (te weten) feest; op de wyze als Panthëon Aller Goden, Panhagion Aller heyligen te weten Kerk. Men had te Athenen twee zulke Feesten, het kleyne, en 't groote geheten. Het eerste was ter gedagtenis van Erichthonius, die al het Attische Volk, erkend in zyn stam, byeenbragt, meest bestaande in offer-pligten, en maaltyden; dit wierd om het derde Jaar gevierd, maar het tweede was dat voor de Digter-Campioenen.

[p. 259]

 

En dus doen treuren, om de aloude heerlykheyd,

 

Met lof ten Hemel toe de Weireld door bereyd.

 

Helaas! zulk groots gezang strekt weynig t'onzer vromen,

 

En zouw pas hikkende my uyt den boezem komen.

 

Voorheen trad myn Geslagt, alleenlyk om een Vaers,

 

In 't goud borduurzel van een Persiaansche Laars:

 

Daar ik myn zusteren, gelyk Land-loopsters slompen,

 

Moet barvoets zien, of slegt geschoeidt in houte klompen.

 

Schep moed, ^* myn Liefde, alhier kundt gy tog wel gerust

 

In goed gemak voldoen wat u te Digten lust.

 

Het ^† Attisch krygs-volk, in Trinacrië geslagen,

 

Moest zyn verlossing aan de Poësy opdragen;

 

Als 't uyt den Ilias, of Odyssêe yts zong,

 

Waar door 't van huys tot huys zyn lyfs-behoefte ontfong:

 

Tot dat het eyndelyk, naar 't breken van zyn keten,

 

Zyn vryheyd, als 't behoud moest danken den Poëten.

 

Schep moed, myn Liefde, tot een gunstig oogenblik

 

Ons, voor de loodene Eeuw, een guldene beschik.

 

Geev ons slegts staalen: want het gantsch beslag te thoonen

 

Zal ik uw droefheyd, pas aan 't leenigen, verschoonen.

 

Zy dan vervolgd, en zegt, nog eens; wat vergdt ge my?

 

Terwyl tog Meursius in uwe Poësy,

 

Dien eysch beantwoord! maar naardien ge uw Landsgenooten

 

Athene tot nog toe door hem niet hebt ontslooten,

 

Zal ik hen behulpzaam zy. Voor 't Digt'ren Vaars-gevegt

* Myn Liefde ] Amormio, zegt de Italiaan, wien ik gaarne beken dit aanminnig bloempje schuldig te zyn.

† Attisch Krygs-volk ] by Syracuse geslagen, waar by 18000 wierden gedoodt, het overschot slaven gemaakt, op 't voorhoofd met een paardekens stempel gebrandmerckt, alle in Boeyens, en ketenen naar de steen putten verzonden, moetende in dat gewelt, en swaren arbeyd zig genoegen met een pint water, en vier oncen gerst daags: hunne Vaarssen kan men leezen by Diod. Siculus, Plutarchus, en Thucydides. zy wierden verkoft aan de meest-biedenden, sub hafta (by de piek) zoo wel, of men nu zeyde, by 't bekken. dit ongeluk quam hen meest over, door de verraderye van Gylippus, als Veldheer der Lacedaemoniers met de Atheners 't zaamgevoegd in de togt op Sicilien.

[p. 260]

 

Een ^* Dak-loos Schouwburg in veel Steden wierd geregt:

 

Men had zig Zylen tot zon-schermen uytgevonden.

 

't Was binnens Wals. ten waar 't Moeras, of swavel gronden

 

Aldaar verhinderden: dan koos men 't naaste woud

 

Of een Valleye, daar 't voorzienig wierd gebouwd,

 

Die Heuv'len, of 't geboomt de heete middag-stralen

 

Afweerden. 't had daar by, behalve de Portalen,

 

Zyn Galleryen, daar men zig vertrekken kon,

 

Met alles wat gemak tot Rust, en lust verzon.

 

Elk wist, naar zynen staat, wat plaatze te bedingen.

 

't Ging op met trappen ver verscheydene ordeningen

 

Met swaare pylers, en Voet-stallen onderschraagd;

 

Van wiens gestalte in 't kleyn, ten deele een afbeeld draagd

 

† ^† Ons Schouwburg. Pragtig was de zit-plaatz voor de Grooten,

 

Den Raad, en Adeldom, en Priest'ren afgeslooten;

* Dakloos Schouwburg ] dit was om lugt te geven aan zoo veele duyzenden Menschen, als uyt geheel Griekenland daar toe opquamen. 'K lees niet, dat aldaar eenige der plaatzen zyn gedekt geweest, maar wel te Romen, onder 't groot bouwmeesterschap van Marc. Scaurus, wegens de Heerlykheyd dezer gebouwen kan men lezen Polimath. Jos. Laurent. Commentar. in Marsial. en boven alle zeer omstandig J. Lips. de Magn. Roman. Amphitheater. en 't is te beklagen voor alle der Latynsche Tale onkundigen, dat niet alle zyn werken, de aloudheyd betreffende, zyn overgezet, gelyk andere zeedige, nevens die der Maagd van Hal, en Scharpenheuvel.
Der Grieken, zoo wel als der Romeynen Amphitheaters, Schouwburgen, waren in 't begin al 't zamen van hout, gelyk zoo was dat wonderlyke van M. Scaurus, groot genoeg om 80000. menschen in de Gemeene schouwplaats te doen ziten; behalve de hooge Regenten, en 't Priesterschap. Welk gevaarte egter op zeer swaare Assen, en onbeschryvelyk veel, en starke katrollen-blooken, en kabeltouwen, tegen alle middagen, met alle de speelers en aanschouwers bezet, wierd omgedrayd, om de Zonnestralen niet regt streeks in 't aangezigt te hebben. Men leze Plinius, J. Lipsius en anderen.

† Ons Schouwburg ] namentlyk het oude, is door den grooten van Kampen (gelyk ook ons Stadhuys) gebouwdt. ik heb 'er de grond tekening af, en het kan van binnen een model verstrekken van de oude Schouw-plaatzen, voornamentlyk als men 'er by leest Vitruvius Lib. V. 'k zie voor de eerstemaale in Vitruvius dat der ouden Thoonelen van driederley toerusting waren; de eerste voor -Treurspelen, met Paleyzen, en Zalen; de tweede voor de Gemeene Klugten, met Burgerlyke huyzen, en kamers, maar de derde voor Satyrs, met bosschen, bergen, en spelonken, waar by veel andere aanmerkenswaardige dingen voorkomen, dog die hier te veel plaats zouden beslaan.

[p. 261]

 

Met konstig Schilder-werk, borduur-Tapissery,

 

En Beelden, en wel meest de treffelykste in waardy

 

Der grootste Meesters, uyt Gods-dienstigheyd geschonken;

 

Daar beytel, en Pinceel ook hunnen roem uytklonken.

 

Te meer, naardien de konst wierd als een Offerhand,

 

Het lof der Goden, als uyt hunne Geest verpand.

 

Te Athenen, Elis, Sparte, en Delphos zoo verheven

 

In alles wat de Konst, en goud, en Sweet kon geven,

 

Tot grootsheyd van 't geveirte, en Praals uytnemendheyd,

 

Dat in dit werk de Griek zig heeft den roem bereyd,

 

Van Romens trotsch geboog op alle haar gestigten,

 

Hoe treflyk uytgevoerdt, erbarmlyk te doen swigten,

 

En wat verwonderlyk wierd in 't Gebouw genoemd

 

Daar van een Grieksche Baas, als Meester, was beroemd;

 

Door Afgezanten uyt den Grooten-Raad van Romen,

 

Met smeken, giften, en Eer-ampten opgekomen;

 

Daarme, uyt Eerbiedigheyd, voor 't Pan Atheensche Feest

 

Terwylme om niet, en zelfs verzoekende den Geest,

 

Der braafste Meesters in 't opregten der Tooneelen,

 

In konst, en kostbaarheyd, zag tot verbazing speelen.

 

Merk nu de ontzagliheên aan Godheên van die tyd.

 

Men moest, voor 't minst begin van deze Digter-stryd,

 

Eerst off'ren, met Gezang, en plegtige gebeden,

 

't Altaar met groene Olyf, en ^* witte Wol bekleden,

 

Tot zoen, en Vrede by die groote handeling.

 

Dan 't viel verdrietig, al 't beslag, ende ordening

 

Te ontvouwen. die my ook in dezen te bepalen

 

Onmog'lyk is naar tyd, en plaatze te afterhalen.

 

't Zy zoo. myn Digt-lust, gy vaar tog maar yvrig voort.

 

't Geval, maar met vermaak des Lezers werd gehoordt.

 

't Geluk zal u, nog my dat groote heyl toevoegen;

 

Om aller menschen zin, en bet-weet te vernoegen.

 

Gy, vaar slegts voort, al was 't op dat ik Meursius

* Witte Wol ] deze moest zyn van noyt gedekte Lammeren, en was een gewoon kenteken van verzoening, en Vreede.

[p. 262]

 

Herdenke, en zynen Geest daar door eerbiedig kus.

 

't Was, om het vyfde Jaar wanneerme uyt alle Steden

 

Van ^* Hellaas Ovrigheyd, Digtkundigste der leden:

 

Verzogt, om toe te zien, dat geen bedrog, of gunst,

 

Den waardigen benam de Eer van zyn kragt, of kunst:

 

Want wie Verwinnaar was, by 't loof aan hem gegeven,

 

Wierd in zyn Vaderstad zoo hoog in roem verheven,

 

Als dien me in zegepraal den grootsten Veldheer schonk,

 

Waar door zyn gantsch geslagt in waardigheden blonk;

 

't Welk ^† Aeschylus , op 't zien, en juychen, door 't verkiezen

 

Van Sophocles voor hem, het leven deed verliezen:

 

Dus had de Dood meer magt, door wrokkende Eere-nydt,

 

Als vreeze, en schrik in 't heetst der Marathonsche stryd.

 

Hoog steeg de Poësy in agting by de Grieken.

 

Dorlugter Digt'ren Faam sweefde op haar eygen wieken

 

Van hun verheven Geest op 't hooge Treur-Thooneel.

 

Zy koosen voor hun zelfs een Roll in 't swaarste deel:

 

Om ziel-beroerelyk in 's Volkx gemoed te dringen;

 

Meer als het los gesnap van wufte Huurelingen,

 

Die slegts verlangen dat hun lesse, en taak is uyt,

 

En 't lofryk hand geklap, of 't bissend mond gefluyt,

* Hellaas ] Griekenland: als men dit woord in zyn regte betekening gebruykt, zegt het niet alleen het vaste Land, maar ook daar by alle de Eylanden die de Aegeesche, en ander Zeën omringen. om dat tot dit Feest zoo ongeloofelyk veel menschen opquamen, was men genoodzaakt zig al lang te vooren bezig te houden met huys, rusting, en voor al leeftogt te bezorgen: want of schoon de Attische inwoonders, gelyk gezegt, eenige Ossen, Oly, Wyn, & medebragten, 't kon op verre naar niet toereyken.

† Aeschylus ] deze bethoonde zoo goed Soldaat te Velde, als op het Thooneel speelder te zyn; Aelianus verteld zyn dood, als volgdt, hy vertrok, uyt spyt van Athene naar Syracusa, alwaar hy eens tusschen de rotzen zittende te Philisopheeren, vliegd een Arend boven hem; die een Schildpadde in syne pooten hebbende, dezelve schielyk op het kaale hoofd van Aeschylus liet vallen, dat misschien voor een blanke steen aanziende, de Schildpad wilde doen bersten tot zyn aas, en den man doode. leez dit verhaal ('t zy waar, of verdigt) het heeft Schoone stof gegeven voor een zinnebeeld, zoo menschen van laage afkomst tot hooge ampten geraakt, schielyk zyn gevallen; met het volgende byschrift ‘tolluntur in altum, ut lapsu graviore ruant, zy worden hoog opgeheven, om met swarder val neder te platse.’

[p. 263]

 

Vast een en 't zelfd verstaan; wien 't niet zeer veel kan scheelen,

 

Of men een Hercules, of Sofia moet spelen.

 

Die alles Schilderen uyt eene en zelfde pot,

 

En lacchen met het volk, 't welk hen begroet met spot;

 

Maar met de Digteren was 't een gantsch ander wezen,

 

Door liefde voor hun werk, als Kinder-zugt, te vreezen

 

Voor mede-dingeren. 't goldt toen een Eeuw zoo ryk

 

Van ^* Treur-spel Digteren, als voor, nog naar gelyk.

 

Ga voort, myn Digt-lust, poog te pryzen, of te laken,

 

Waar 't in de Poësy moet Eere- of schand-loon raken.

 

Wel zegt ze, nodig dat de Batavier ook weet

 

Het treff'lyk opzigt tot de Schouwburg-plaatz besteed.

 

Daar toe mogt man, nog vrouw, met schande-winst der leden

 

Opstappen, nog bandyt, nog Hoeren-houwer treden.

 

Men had ook Wagters aan der trappen ommering;

 

Op dat elk plaatz naar Ampt, en waardigheyd ontfing;

 

't Welk toen gemak'lyk was; naar dien men Archons, Raden,

 

Den Adel, Overstens, en Ampt-liên, door gewaden

 

Kon kennen van 't Gemeen; en 't koste ban, of 't lyf,

 

Naar 't opzet, of geval gewigt gaf aan 't bedryf.

 

Men luyster naarstig toe. De Rigters zyn gezeten;

 

't Bazuyn gestooken, en het stil-zyn uytgekreten,

 

Komt yder Digter met zyn Poësy ter baan;

 

De Lover-krantz van Myrth, Laurier, of Klimopblaân

 

Is uytgereykt, naar aart van allerley gezangen.

 

Wie zal van alle tog den hoogsten pryz ontfangen!

 

't Is een Spartaan. hoor toch wat juychen! welk een vreugd!

 

Die met zoo grooten roem deed schat'ren, en verheugd

 

Lacedaemoniën, en al haar Bondgenooten.

* Treurspel-Digteren ] tydgenooten zyn geweest Sophocles, Aeschylus, Euripides, Pindarus.

[p. 264]

 

Spyt voor Athene, als haar zoo lang noyt heeft verdrooten

 

De swaarste nederlag; en 't slimst, daar ^* quam noyt kansz,

 

Om immers weêr te zien den luyster van die glantz.

 

ô Had gy daar gezien, wat togten elk bewoogen!

 

De Athener stond als stom, met neêrgeslagene oogen.

 

De nyd op Cecrops Stad hield zig pas zoo lang in,

 

Tot datze buytens Wals uytborst naar dezen zin,

 

‘Op op, Laconners, 't is uw tyd van zege-pralen,

 

Dit is de voorbô, dat Athenes Zon zal daalen,

 

En niet meer roemen op 't Panathenaïcon;

 

Daar zy, behalve nu, den Hoogste, Digt-pryz won.

 

Op op, Laconners, voort een goede ^† bres te maken

 

In Spartens muur, dat daar uw Landsman door kan raken,

 

Als ôverwinnaar, zoo gelyk gy zyt gewoon

 

Voor eenig Veldheer; en gy ^# Ephoren, of schoon

* Daar quam noyt ] 't luste my dit alhier by te brengen; aangezien in de laatste der Digter-stryden een Lacaedemonier den hoogste pryz trok in de drie derhande Poësy, Treur-spel, Klugten, en Satyragtig waar van genoeg is gemeldt: daar was gestadige Jalousye tusschen beyde deze hoofd-Republyken van Griekenland, en de Lacedaemoniers niet tegen de Atheners kunnende bestaan, namen de Persianen in den arm, waar door zy boven dreven. Waar na Athenen door de Romeynen t'ondergebragt, en door de overkomende Gothen, Hunnen, en andere Barbaren, t'enemaal verwoest, dit Feest noyt meer is gehouden. Zoo vere dat de oude schoone Taal is verbasterd door het vermengen met die van zoo veelerhande Volkeren; en 't geen in onze tyd tot een diepe beseffing der goddelyke voorzienigheyd opkomt, dat met de verandering der Regeering, en Taal de geheele kraam der oude Grieksche Afgodery is vernietigd; zoo als het op gelyke wyze is toegegaan met Romen: zynde klaar dat het Latyn tegenwoordig in geen gedeelte des geheelen Werelds de Land-taal is, en daar by dat groot beslag van Goden, en Goddinnen verdwenen, en nergens in swang, als by zommige Poëten, en om 'er Paleyzen, en huyzen, als Poppegoed, mêe op te pronken.

† Bres te maken ] men agte dit, en ander triomferen in de Schouw-speelen, zoo groot, als of 'er Steden waren ingenomen, daar men door de Bressen in reed, gelyk dit, ende volgende waardigheden gezien kunnen worden by Alexand. ab Alexandr. Hieronym. Mercuriali. Joseph. Laurentius, en doorgaans by alle Grieksche-History-Schryvers, en Poëten, voornamentlyk Pindarus.

# Ephoren ] dit Grieksche woord zegt Opziender, bezorger enz. 't was de naam van vyf mannen door de Burgers van Sparten, aangesteld, gelyk de Tribuni Plebis by de Romeynen, om de Overheerschende magt der Koningen tegenstaan. Hun Ampt was slegts voor een' Jaar. zeer groot was hun gezag. zy waren voorzitters in alle de Regt-banken; aan hunlieden stond Vreede, of Oorlog te maken. zy waren meesters der Finançiën, en Wetten; de Koning, door hen beroepen, durfde niet weygeren te verschynen, op straf des doods. kortom zy waren volstrekte Contrarolleurs ten onderzoek van alles 't geen den Staat betrof, en genoegzaam Souvrain zonder dien naam; in welke met hen naast overeenkomen de Parlementen van Engeland die meer belieft te weten bezie Meurss. Misc. Laconica

[p. 265]

 

t Is slegts een Ambagts-knaap, geef hem de Burger-Regten;

 

En, zoo hy die begeerdt, de vryheyd voor zyn knegten;

 

Den rang van de Adeldom voor hem, en zyn geslagt,

 

En deze ^* Groote Dag Jaar-rekening geagt.’

 

Heb dank, myn Digt-lust, dat de Batavier mag weten

 

Der Greiken agting voor de glory der Poëten.

 

Die kribbige Eere-stryd vast groeide dag op dag,

 

Niet minder, of men dong naa 't Opper-Staats-gezag;

 

En Sparte wrokte altyd op de Iö-Paean-Zangen,

 

Door 't Attische geluk in Poësye ontfangen,

 

Voor al ten Treur-Thooneel; waar in der Grieken kans,

 

Ver boven den Romeyn, behield de Laure-Krans,

 

Tot dat de jalousy de Burger-Standt verbande,

 

En met ^† Quiryten, ja Barbaren 't zamen spande;

 

Elk even hittig om, ter duur vervloekter uur,

 

Te treden op den nek van zynen naar-gebuur,

 

En 't nut van 't Algemeen voor eygen baat moest wyken,

 

't ^‡ Odeüm, ^§ Stoä, en het ^¶ Academy stryken

 

Zyn hooge Paviljoen van 't Opper-Leeraarschap,

* Groote dag ] zoo als by de Romeynen wierd geschreven ‘dit gebeurde toen N N. Burgemeester, of NN. Stadhouder was, vind men in de gedenk schriften der Grieksche toen NN.overwinner was in Digten, wagen-mennen, loopen, worstelen’ enz.

† Quiryten ] Romeinen.

‡ Odeum ] Digt- en zang-Thooneel te Athenen; waar van hier voore.

§ Stoä. ] het gewelf van een Portaal, waar onder Zeno leerde, en 't geen zyne Leere-aanhangeren den naam gaf van Stoici.

¶ Academy ] zeker lustig Hof, gestigt door eenen Academus, ryk Burger van Athenen. Hier heeft de eerste geleerdt Plato, en naar hem Aristoteles, wiens leerlingen bynaam kregen, Peripatetici, wandelaars, om dat hun meester vermaak nam alonderwyzende te doorwandelen de lanen van de Platanus-boomen, zoo digt beblaad, dat men'er in den regen kon droog door gaan,

[p. 266]

 

De ^* Seven Zusteren verliezen haare kap

 

Der Vrye Konsten, die versmaad, verscheurd, geschonden,

 

Zyn door de Alleen-voogdy in Ballingschap verzonden,

 

En voor alle anderen op 't strengst de Poësy,

 

Als grootste hinder-paal op 't pad ten Tyranny,

 

Zoo als Demosthenes zig moedig op kon zetten,

 

Om 't Macedoonsch geweld, en listen te beletten.

 

† ^† Aristogiton, en Harmodius, hoe lang

 

Vermorseldt, leefden nog in 't hooge Feest-gezang,

 

Met ^‡ Thrasybulus, die beroemde Vryheyds-hoeders,

 

En tot den dood elkaar getrouwe Atheensche Broeders;

 

En Sparten in het Beeld van ^§ Leonidas zag

 

Aan de Thermopylen den eendragt van die dag,

 

Wanneer een hand-vol volks der onverheerde Grieken

 

't Miljoene Persich-Heyr dorst vliegen in de wieken,

 

En Xerxes dwong, dat hy in een zeer kleyne boot

 

Zig agte ten geluk, toen hy van Sestus vloodt.

 

Wel, laat ons zien den roem der Grieksche Al-oude Digters,

 

Die Vrye-Konsten, en Gemeente-Vryheyds stigters,

 

De Roomsche tog al vroeg geraakten onder 't juk;

 

Wiens Penne was verslaaft, om 't heerschende geluk

 

Der laatste Keyzeren, door Vaarssen, te vergooden

 

Uit vreese dat de dood de waarheyd had verbooden.

* Zeven zusteren ] de 7. Vrye Konsten,

† Aristogiton, en Harmodius ] die Athenen ontheften uyt de dwinglandye van Pifistratus hen ter eere wierden Beelden op de markt gerigt, en by hen een Leeuwinne met een goude tong, ter oorzaak, dat een gemeenevrouw, byslaapster van beyde, gevangen zynde, en werdende gepynigd, om haar minnaars niet te melden zig zelfs de tong afbeet; den Tyran in 't aangezigt spoog, en haar naam zynde Laena (Leeuwinne) zy byna als een Sphynx wierd verbeeld.

‡ Thrasybulus ] mede een beschermer der vryheyd, ja in zoo hooge agting was de gedagtenis dezer verweerder van de Atheensche Burgerstand, dat by strenge Wet verbooden wierd, een slaaf zynen naam te geven: want het was een gewoonte, dat de eerste Patroon zyn slaaf een andere naam gaf.

§ Leonidas ] Veldoverste der Lacedaemoniers, die alleen met zyn Spartaansche burgers de Persianen in de genoemde engte weder stond, tot hy, met alle de zyne gesneuveld, dood zynde, egter met opene oogen, en den sabel in de hand den vyanden schrik aanjoeg. Leeshier van Diod. Sicul. Valerius Maximum, Justinus, en anderen.

[p. 267]

 

In de oude guldene Eeuw, op allerhande feest,

 

De Digter wierd geëerd, om zyn verheven Geest,

 

Meer, als die Hercules scheen zynen knods te ontwringen

 

't Barbarisch moord-geschreeuw moest wyken voor het zingen.

 

Men zag, van Stadt tot Stad hen Beelden opgeregt;

 

Geen onderscheyd van ryk of arm, de Heer, of knegt;

 

Ook Vrouwen wierd gegund een Lauren-Krantz te dragen;

 

En, om haar roem nog meer doorlugtig te gewagen,

 

Pronkbeelden opgeregt. Byzanze triomfeerdt

 

Door Myrus; welk een Geest heeft Telesil geëerdt,

 

Dat Argos haar een Beeld by Venus heeft gegeven!

 

Maar tot hoe hoogen roem ^* Corinna wierd verheven!

 

Die, door haar Lier-gezang, tot vyfmaal over won

 

† ^† Hem, wien geen Digters toon oyt vergelyken kon,

 

Op 't Schouw-Thooneel. Hoe lief deed zig daar ^‡ Sappho hooren

 

Door nieuwe Maat! maar zagt! wat stem klinkt in myn ooren,

 

Als door een Spreek-trompet! ho, 't is van Halen. wel

 

‘Wat wil de roep, zoo ver van hier, myn Digt-gezel?

 

Keer weder, zegt hy, 't werde eens Tyd hier te beginnen;

 

Waar toe zoo hoogen roem dien dartele Griekinnen.

 

Indien het Pantheon wierd een ^§ Parthenïon,

* Corinna ] in de Historien zyn bekend drie Corinnaas, deze is de eerste, een Thebaansche, dogter van Archelodorus. de tweede Thespis, ook Poëtresse; de derde, waar mêe Ovidius popte, geagt geweest te zyn Julia, dogter van Keyzer Augustus: waarom Ovidius in ballingschap naar Pontus wierd verzonden.

† Hem, wien geen ] Pindarus noyt overwonnen, als van deze Corinna.

‡ Sappho ] een uytnemende Poëtres, die ook een Digt-Maat heeft uytgevonden, naar haar geheten, Sapphicuni. de vaarssen die men van haar vind, zyn veel uytmuntend schoon van styl, maer zommige zulk een vuyle goot van tegennatuurlyke geylheyd, dat het beter is die te swygen, als de namen te bestraffen. Deze is niet de zelfde, waar van Ovidius de verliefdheyd op Phaön heeft gemeld in zyn brieven: want de eerste was uyt Lesbos, ende tweede een Erithraesche, dog mede Poëtresse; het blykt ook uyt de leeftyd, als te veel jaaren verschelende, om de zelve te kunnen zyn.

§ Parthenion ] ter Maagden, zynde Parthene in 't Grieks Maagd gezegt, en dit de gewoone bynaam van Pallas. als eeuwiglyk beloofd ter Maagdom.

[p. 268]

 

Niet minder wil ik ook myn Panpoëticon

 

Van alle opspraaklykheyd, ja Schâuw van oneer, veylig,

 

Gelyk aan Maagdelyns, en zuyvere Egaês heylig:

 

Haar is de plaatz gegund; zy zyn 't, in wien de deugd

 

Met Digt-Konst 't zamen stemd in onbesprooken vreugd:

 

Zelfs tot aan 't Bruylofts-bed, gevorderd op te zingen

 

De zugten, nu vereend in jonge lievelingen.

 

Wierp in ^* Eurotaas kil de Grieksche Minne-Moer

 

Haar ^† Cestus der Boelaadje, als zy naar Sparte voer,

 

Met krullen bejuweeld, en goud-d'raad-Kaperoenen,

 

Cymbaalen, Bommetiens, en dartle Trippel-Schoenen;

 

Kroopze in Minervaas Rok, om zedig met dien schyn

 

In 't heymelyk Goddin der vuyge drift te zyn,

 

Zulk huychlen past niet aan Bataver-Digterinnen

 

Gedekt met deugd der schaamte in 't altyd kuysche Minnen.’

 

't Zy zoo, geagte vriend, haat alle vuyle lust;

 

Nogtans zy des de Liefde op konst niet uyt geblust.

 

Ik wenschte dezen drek uyt der geleerden Boeken,

 

En ga, met uw verlof, die zedigen bezoeken.

 

Jonkvrouwen, wie gy zyt, geheng, dat u ontmoet

 

Een onbekende, en u aanbiede een Morgen-groet

 

In 't Panpoëticon. Bataafsche Poësye,

 

Betooverbetstemoer, vermaagtschap ons. 't gedye

 

Die nog in leven zyn tot een verheveling

 

Van Digt-lust, door een' geest van haar vereeniging.

 

Der ziel genegendheyd, gelyk met de afgestorven

 

Tot eerlyk Tyd-verdryf, en 's naasten nut verworven,

 

Te zien verheerlykt, door Beelden, haaren naam

 

Vereeuwigd, in den roem van Digten, door de faam;

 

Genot noyt toegedeeld aan Roomsche, nog Griekinnen.

 

Welk een vermaak; en troost te zien uw gezellinnen.

* Eurotas ] naam van een Rivier naar Sparte leydende. History, of Fabel der ouden wil, dat Venus, wien aldaar, naar de gestrenge wetten der Ephoren, geen Tempel was opgeregt, in het gewaad van Pallas aanlande.

† Cestus ] naar het Grieksch een Riem van Venus, zoo kragtige regt tot minnevlagen, dat Juno, lust krygende by Jupiter te slapen, dien zoo lang te leen verzogt. Homer. ILIADE.

[p. 269]

 

Dank heb van Halens gunst, door 't Pan-Poëticon;

 

Als de eerste, en eenigste, die zulk een werk begon,

 

't Welk nimmer eenig Prins gestigt heeft voor Poëten.

 

Jonkvrouwen, 't lukt my niet, door 't aangezigt, te weten

 

Wie, of gy zyt, of waart; nogtans uw Beeltenis,

 

Zo my de kundigheyd niet gantsch ontschooten is

 

Van toegenegendheyd in het natuurlyk wezen,

 

Van trekken, door den Geest, in elks gelaat te lezen

 

Bezef ik op wat stof uw Digt-lust was gesteldt,

 

In keurlyke overdragt van 't geen uw werk vermeldt:

 

'k Zie Godgeleerdheyd, en verhemelde gedagten,

 

Natuur-weet, Helden-roem, en wat oyt, door 't betragten

 

Van letter oeffening de Hooge-School ons leerd;

 

'k Zie ook, 't geen nevens dien als wonder diendt geëerd,

 

^* Theocritus gevolgd in zyne Herder-Zangen,

 

En zelf Menander, een, als razende, bevangen,

 

Met toomelooze lust.... maar andermaal te regt,

 

Jonkvrouwen, tot uw eer, verwonderlyk gezegt,

 

Dat hier geen eenig woord voor de ingetogenste ooren;

 

Nog boose uytvindingen, onstigt'lyk is te hooren;

 

't Onnoosel vriend'lyk is al eenig uytgekipt,

 

Daar, 'k swyg Propertius, ook ^† Maro wel ontslipt

 

't Geen nutter was verstomd. Zy doen, gelyk voordezen

 

De ^‡ Alpheüs, uyt een bron van Elis opgerezen,

 

Dwars door 't Jönisch Meyr, zyn zoetigheyd van 't Zout,

 

Tot in Sicilien gantsch onvermengd behoudt.

 

De Lezer verg my niet, haar by de gis te noemen,

 

Die tedre zedigheyd is wars van dit beroemen.

 

Jonkvrouwen, hier was plaatz, naar 't vleyen algemeen,

 

Op uw getal den naam van Musen te bestêen,

* Theocreticus, Menander ] twee bekende Grieksche Poëten, wel aartig, maar, by uytnemendheyd, dartel.

† Maro ] zyn Alexis, een openbare lof der Zodomyë.

‡ Apheüs ] de fabel met Arethusa is bekend, ik voeg hier alleenlyk by, dat het bovengenoemde, ter tyde van Plinius, Strabo Ammian, en Gregor. Nazianzen: in hunne Tyden het verhaalde voor ontwyfelbaare waarheyd is gehouden.

[p. 270]

 

Of van de Gratiën. Dit zyn voor jonger zinnen;

 

My walgde allang 't gespuys der Goden, en Godinnen.

 

Den besten Adeldom uyt zelfs-verdienste ontstond;

 

Zoo als de Poësy gegroeidt op eygen grond.

 

Myn Digt-lust vind zig hier te strak, en eng omschreven,

 

Door uwe zedigheyd in Poësy, als leven,

 

Begaafde Jufferschap, om buyten uw verwyt,

 

U in te voeren, als ter Zang-heldinnen strydt,

 

Als and're Pallassen, met pantzers, pluymen, helmen;

 

Dit wilde uw Roem, in plaatz van luysteren, bedwelmen;

 

En gantsch te swygen heeft in uw verdienst geen vley,

 

Naar 't burgerlyk besef; dat ik zoo schoonen Rey

 

Zouw laten zonder hooft, Leyds-Vrou, en Koninginne

 

Tot den beroemden trant der Digterlyke Minne;

 

En gy, bescheydene, stel u ten besten voor,

 

Dat ik tot zulk een Kroon de Stigtsche-Maagd verkoor

 

Gy kent haar alle, de Eer van Neerlands Poëtressen

 

En wie kend Schurmans niet! dien by de Zang-Goddessen

 

Van 't oude Heydendom voorzeker op Parnas

 

Tot Tiende Musa lang vergood, verhemeld, was,

 

Met meerder schyn van rede, als die voor 't kost'lyk kussen

 

Der zotte Minnaars, om hun geyle vlam te blussen,

 

^* Goddin der Bloemen wierd, mits datze aan 't Roomsch gebiedt

 

Het schand'lyk groot gewin haars schoots ten erfdeel liet.

 

Hoe weynig mannen in den roem van vreemde Taalen,

 

Die in gesprek, en schrift de Jonkvrouw afterhalen;

 

Om; staande voets gereed in Prose of Poësy,

 

In welk een stof, naar Grieksche, of Roomsche melody,

* Goddin der ] Flora. Zy was een algemeene, dog zeer Kostbaare Hoer te Romen, en had met dat ambagt veel overgewonnen; waar van zy den Staat erfgenaam hebbende gemaakt, wierd zy daarom tot Goddinne verheven, gelyk te zien by Lactantius. haar eygene naam was Chloris, naar 't getuygenis van Ovidius, Fast. lib. 4. 'r haarer gedagtenis hield men jaarlyks het Feest Floralia geheten; 't welk niets anders was, als een openbaar Bordeel van geheel Romen, met veele vuyle, en schandelyke gebaarden, en redenen, noodeloos op te halen.

[p. 271]

 

Behalve, na de taal der Europaesche volken,

 

Gelyk in Moederspraak te lesen, te vertolken

 

De Arabers, Syriërs, Hebreërs, en Chaldêen.

 

Op 't hoogste; diepste, en swaarst der Hoofd-verborgendhêen,

 

Naar 't ligt van 't Heylig woord, en sluytelyke reden,

 

^* Ontegenspreekelyke oordeelen te besteden.

 

Geen school-geleerdheyd, die haar kennis overtrof;

 

Terwyl haar ommegang niet gemelyk nog dof,

 

Al omme Vriendschap, en wellevendheyd deed blyken.

 

Dus hoefde zy hier in ^† Cornara niet te wyken;

 

Schoon zy te zedig was den Doctors mutz, en kap,

 

Als die Venetiane, op de eer der wetenschap,

* Ontegenspreekelyke ] op veeler hande stof, en in meenigerhande taal heeft de Juffr. Schurmans geschreven, in Prosa, en Poësye; dog wel meest in 't Schriftuurlyk, en Philosophisch; dan 't is jammer, dat niemand de moeite heeft genomen, om haar werken by een te voegen: waar van Vossius , en Salmasius, getuygenis geven, en zig zien doen in de Brieven-wisseling met geleerde Mans onderhouden; zulks eene haar niet te onregte genoemd heeft een mensch begaaft met alle wetenschappen.

†

 

Cornara ] Lucretia Helena, dogter van den Ed. Heere Gio-Battista-Cornaro Procurador di Sto. Marco; deze was in geleerdheyd wel naast aan Jonkvrouw Schurmans te vergelyken: hoe wel op verre na niet in Taal-kunde, hoe wel men haar den Tytel, stoel, en Oeffening van een Professoraat wilde geven; maar de Cardinaal Barbarigo, Biscop van Padua, verhinderde den voort gang, om argernis, welke daar uyt zoude kunnen ontstaa, te myden; dit egter kon niet beletten, haar te vereeren met het Doctoraat der Philosophye; waar toe zy dan ook wierd gepromoveerd in de groote Kerk, en dat wel met de Kap, en alle daar toe gehoorende plegtigheden. Zy, om den aanloop van des Venetiaanschen Adels (zomtyds wat uytspoorrig) te beletten, wierd een Nonne in de ordre van St. Benedict. Zy leefde tot het jaar 1684. het 38 ste. haars ouderdoms.

 

By J. Schurman mag gesteld werden Aloisia Sigea van Toledo, om haar Taal geleerdheyd; zy was een dogter van Adel uyt Frans geslagt, met haar vrienden in Portugaal gekomen, ten tyde van Koning Jan de derde. Zeer gelieft van den Infante Maria, en zekere Hof Dame Anne de Vaez, goede Latiniste en Poëtresse, voornoemde Aloisia, of Louïse; zy heeft ook gehad een zuster, mede in de Latynsche, en Grieksche Talen wel ervaren; van haar beyde zyn verscheydene werken in 't ligt; dog een, 't welk op der eerste naam gaat, naamentlyk de Arcanis Amoris Veneris, is niet bedenkelyk van haar te zyn geschreven, zynde een zoo vuyl Bordeel-School, als immer die onbeschaamde hoereerder Aretyn heeft durven uytgeven. Zulks te bestaan door een jonge dogter in een Stad daar de Inquisitie zoo strengh is! en met haar eygen naam! wat schyn van waarheyd! want indien zy die daar niet had by gezet, hoe wistmen het! en geweten zynde, zou dat niet ongestraft hebben gebleven.

[p. 272]

 

Voor duyzend duyzenden in 't openbaar te ontfangen

 

Wat Konst haar oog beviel bleef in haar hand gevangen,

 

En 't werk der ving'ren bragt dat van de Geest te rust.

 

't Pinceel, boorduur-naald, en graveer-stift was haar lust,

 

Op Koper, Staal en Glas, en hardste der juwelen;

 

Dan door den Cimbel, luyt, of Violon te streelen

 

Den slaap te ontbieden.... zagt; hoe komt my dat ter zin!

 

Den slaap ontbieden, haar geswoorne Vyandin;

 

Haar nyver had wel eer die gantsch, en gaar verbannen,

 

Of wel een sterk ^* Protest daar tegen ingespannen

 

Als Groote Dierryk deed, om dat die haar betrok,

 

Wanneerse 's Avonds laat, als zy wel naarstig, drok

 

Was midden in de loop van haar ^† geleerde brieven,

 

Om haarer Vrienden vraage, of welstand te gerieven,

 

Jonkvrouwen, 'k heb u dus een Letter-schetz gemaaldt,

 

Waar door de groote Geest van uw Princesse straaldt,

 

Meest uyt getuygenis des vreemdelings beschreven,

 

Gy, haar gezusteren, beschouw hoe wel bedreven

 

Door Arnouds fyn Pinçeel dit, by haar Beeldenis,

 

In 't Panpoëticon, gevolgd, getroffen is

 

't Zal my genoeg zyn met den vinger aantewyzen,

 

Hoe hoog de Digt-Konst in der Vrouwen G'eest kan ryzen.

 

De Wereld oordeel. Elk heeft zyn byzondre lust;

 

Rym 't geen hem meest behaagd zy voor het best gekust.

 

De Huys-zorgs-last eyscht rust, indien zy zal volduuren;

 

Begaafde Jufferschap geeft noyt uw ledige uuren

 

Aan danz, of Tuyschery, in 't dartele Salet,

 

Daar vaak de kraam der Min te vroeg werd opgezet:

 

Gy, ga veel liever School by zulke Meesteressen

 

En leer, by Poësy, Gods-dienst, en Zede-Lessen,

* Protest ] tegen den Slaap van D.V. Corenhart.

† Geleerde Brieven ] aan C. Wolf, Claud. Salmas. C. de Boei, Ands. Revit. J. Smith. J. Lyd. J. Cloppenburg. Fred. Spanhem. en anderen.

[p. 273]

 

Uyt spannings oeffening in 't vormen van de jeugd.

 

't Is eerlyk Tyd-verdryf, 't welk konst verknogt aan deugd.

 

Het stoot den Lezer niet, als 't hem gelukt te aanschouwen

 

Heer Arnouds Schatkist, zoo hy 't Afbeeld aller Vrouwen

 

Niet vind: 't geweld des Tyds, of Ouderen verzuym,

 

't Zy viese Zedigheyd den levenden dien luym

 

Van zoo gemeenzaam by de Mannen te verkeeren

 

Niet goedkeurd; 't is nogtans myn beurt, en wel ter eeren

 

('t Geen haar onmoog'lyk is myn Digt-lust te verbie'n)

 

Dat ik de schildery van haare Geest doe zien,

 

Zoo 't myne Rym-Pinçeel ten besten af kon malen;

 

Schoon niet naar 't Grootsch, en Fijn der werken te afterhalen

 

Dit laat ik aan Heer Smids, en Bruyn, voor nieuwe stof

 

Van Galeryen tot dier Digteressen lof,

 

Voorts op te bouwen, met al 't keurelykst çieraadje,

 

En by-werk, naar den eysch der Poësy-Stoffaadje.

 

Dees ruuwe schetz verthoon waar uyt ik eerst begon,

 

Den Grond, en Doorzigt van ^* myn Panpoëticon.

 

Niet om 't Bataafsch-Gedigt te teek'nen, te bepalen

 

In haar volmaaktheid, neen, 't zyn eenlyk Toetzen, Stalen

 

Men geev' wat toe, indien de letter-Schildery

 

Der swakke Digt-lust niet voldoed de Poësy

 

Van Schurmans, schoon geenszins ter halver eysch voldongen;

 

Zy swygd: om datze is heesch, en t'eynden A'em gezongen:

 

Niet dat haar stemme ontbreekt tot meerder roemens stof,

 

ô Neen! ze is overstelpt door aandrang van haar lof,

 

En vind zig radeloos, hoe zoo veel konst-genooten,

 

Die, als Staat-Dogteren, Vrouw Annaas zyde slooten,

 

Te groeten, naar verdienst in yders waardigheydt.

 

Dat zy dan ruste, en ik bekorte dezen pleyt;

 

Slegts als Rol-meester, om der braaven naam, en werken

 

(En 't is my werks genoeg) eenvuldig aan te merken.

* Myn Panpoëticon ] namentlyk het uytbreyden der Digt-Konst in onze Landsgenooten.

[p. 274]

 

Waar is de Plaatze, en waar vind ik tog kranzelyns'

 

In 't Panpoëticon voor zoo veel goeden Wyns!

 

Was 't niet een driest bestaan, en keur voor my te hachlyk,

 

Welke eerst te melden! ja, niet t'eenemaal belachlyk!

 

Zoo eene gryze dagt, dat hy een Paris was,

 

En voor zyn swak gezigt nog waande wel te pas,

 

Uyt zoo veel schoonhêen 't schoonst van alle te verkiesen!

 

Dat was al dwalende my in myn zelfs verliezen:

 

Juyst als een Oud Soldaat, en Minnaar werd veragt,

 

^¶Wien al de opsnydery van swakheyd maakt verdagt.

¶ 't Zal, naar styl van Regte, in de Rang der Poësye, billyk zyn, die geene te laten voorgaan, welke daar in hoog-dravenste zyn, te weten de Treurspel-Digteressen, waar in de eerste voor komt Catharina Lescailje, van wien men heeft Ariadne, Genzerik, Hercules, Herodes en Marianne, Nicomedes en Wenselaus. Catharina Questiers, en van haar is, de geheyme Minnaar, de ondankbaare Fulvia, en Casimier. Catharina Verwers Spaansche Heidin . Catharina van Kouwenhove, Cleopatra . Elisabeth Hard-Loop, Tobias . Anna Roemer Visscher, Roemster van den Amstel. Anneken Hoogwant, Lust-hof der Zielen, en gezangen in Rym, ook in Prosa nevens andere stigtelyke werken. Anna Moeriaans , Geestelyke Gedigten, Cornelia de Veer , verscheydene Gedigten. Lea Bartha van Osch , Geestelyke stoffe, Maria Margareta van Akerlaken Cleefsche Pegasus. Geerthruyd Goedon , zedelyke gedigten. Sibylle van Griethuysen , hemelsche Troostborne, Claagliederen van Jeremias, sprekende Schildery, Johanna Lomans, Huys-Vrouw van M.J. van der Meersch, Rentmeester van Zeeland, Wapen-Schild aller Eerlyke Jongmans, en de Bronswaan, van Titia Brongersma , Poësy in allerhande stof. Nog is onlangs in 't ligt gekomen van Johanna Catharina de Wit , de Getrouwe Harderin, nevens andere uytmuntende Veld-Zangen, en Gedigten. 'k Vind wel Alida Bruno, Sandra, Carboniere, Limburg, en veel andere, dog zie weynig van haar werken, gelyk ook die van Gesina Brit; hoe wel die, zoo ik hoor, veel zyn, heb ik 'er maar twee gelezen, Geestelyke, en Zedige gedagten.