Panpoëticon Batavum

Dertiende boek.

Indien my iemand vraagd, of 't niet veel beter waar,

Om 't hach'lyk misgebruyk, het Klugt- en Bly-spel daar
Te laten? want hoe ligt vervalt het van 't oorboorlyk,
En word voor de Eerbaarheyd, en 't zedige onbehoorlyk.
Myn antwoord is gereed, en, zonder omweg, ja,
Zoo aller zin den Ernst alleenlyk gadesla,
En zomtyds niet veel eer door schaamte werd bewoogen,
Wanneerse 't schandelyk verthoond zien voor hunne oogen,

Merk dus, de kinderen van 't Edelste gemoed

Door al te strenge Tugt, en dwingen opgevoed,
Tot buytenspoorigheyd in 't heymlyk uyt te spatten;
Daar, zoo men wyzelyk hun neyging kon bevatten,
Naar de ingeschapen Geest de driften wat gevleyd,
Men had, bedenkelyk, veele ingenomendheyd,
Die 't heete Bloed der Jeugd oploopende doed gesten
Tot Toghten averregts, veel ligt gebragt ten besten;

[p. 191]

 

En 't is voorzeker een beklaaglyk ongeluk

 

Voor Kinderen, in zoo dit, hoogopmerk'lyk stuk,

 

Gewoonte in Ouderen, of Meesters, die haar leeren,

 

Alle over eene kam, van welk een hayr, te scheeren.

 

Een zinryk voorbeeld, wel ter zake toegepast,

 

Den ^* grooten Koning van Israël heeft verrast,

 

Hem Moord, en Overspel, en Dood-schuld doen belyden;

 

Dien hy wel ligt door styf te looch'nen, tegenstryden,

 

Of stout op zyn ontzach, zoud hebben afgeweerd;

 

Daar hy nu schaamrood, en demoedig, wierd bekeerd.

 

Zoo doed een Schimp-schoot, schoon geen Man daar in te noemen,

 

Door heymelyke straf een Mensch zig zelfs verdoemen,

 

En dus verbeteren: ja dat een Schimp-gedigt

 

Door waare zienders Gods is openbaar verrigt,

 

Zal ons ^† Elias op Baâls-Priesteren betuygen,

 

Om hen, van d'yd'le hoop tot zyn Altaar te buygen.

 

Hoe schamper zegt hy, ‘roep tog luyde, is Baâl Godt,

 

En steld hy dus zig zelfs, en u tot mynen spot;

 

Of Digt hy Vaarssen? of heeft and're bezigheden?

 

Hy is misschien te veld, en met vermoeide leden

 

In slaap; roep luyd, dat hy ontwaake, en u behoed,

 

En zynen Outer geef een Goddelyke gloed.’

 

Zie daar 't geoorloft Jok, om in den Ernst te speelen

 

Nogtans versta ik niet, dat onze Schouw-Thooneelen

 

Schavotten worden voor alle ydeltuytery

* Groote Koning ] David, door den Propheet Nathan, met een gelykenis overtuygd, zig zelfs een Man des doods makende, 2 Sam. XII.

† Elias ] I Koningen XVIII. diergelyke Schimpende Bestraffingen vind men ook op zeer veel plaatzen by andere Propheeten; en byzonderlyk in de Psalmen Davids, zulke waren het, die de Eersteling-Christenen uytspraken, en opzongen tegen den Afvalligen Julianus, daartoe uytkippende alles wat dienen kon om hem te beschamen: ja, 't geen wel aanmerkenswaardig is, de Oud-vader Gregorius Nazianzener, de heylige geheten, gaf een Geschrift tegen hem uyt, 't welk hy zelfs Verwyt- of Hekel-redeneringen (invectiva) noemde.

[p. 192]

 

Van danzen, springen, en Quakzalvers Melody,

 

Of Goochelaren Konst op 't Schouw-burg te verthoonen;

 

Zulkx is zyn wettigheyd, en oude Instelling hoonen.

 

En 't heerlyk opzet der voorzienige Overheyd,

 

Quansuys voor Godshuys-winst, stout om den Thuyn geleyd;

 

En brave Digteren den moed, en lust benomen,

 

Wanneerze een treflyk stuk bespeuren voorgekomen,

 

Door 't Lapjens Pak, of eene op stelten Pantalon,

 

Of wat grimassen, dien eene Arlequyn verzon:

 

Zulkx dat alle agting voor de Schouw-burg werd herschapen

 

In Markt-stellasy, voor ^* Postuuren-makers Aapen.

 

Zoo moest myn Digt-lust, door deze argernis geraakt,

 

Met reden staven, 't geen ze al lange heeft gewraakt,

 

In 't Fransche Klugt-Thooneel, om Eygen-Hof te ontlossen

 

Van 't onkruyd, 't welk daar in zo hoog is opgewossen.

 

Nog komt hier ietwes, en met reden wel gevraagd,

 

Hoe my het zingen op een Schouw-Thooneel behaagd,

 

Gevoedt met Melody van Orgelen, en Snaaren?

 

Wel aan! ik schroom niet my rondborstig te verklaaren,

 

Zoo 't my op 't herte legt, betamelyk, gantsch wel;

 

Dog met dit onderscheyd, in Bly- of Treurig-spel’

 

Dat noyt iets Geestelykx in eenige Gezangen

 

Tot God, of Gods-dienst op een Schouw-burg zy ontfangen;

 

Maar wel daar 't Burger-pligt, en 't zedelyk betreft,

 

De boosheyd nederslaat, en deugd met loon verheft.

 

't Eerste is uyt Ziele-drift zyn wenschen op te voeren,

 

Ten Hemel, en elkaar tot liefde te beroeren

 

In eene t'zamen-zang, en algemeene stem,

 

Als met Gebeên tot God, in goeden aandagt, hem

 

Te pryzen, danken, en met Maat-geluyd der Org'len

* Postuuren ] 'k zie op de buytenspoorige, en zeer argerlyke Verthooning der Engelschen, met allerhande vreemde, en veeltyds schandelyke verdrayingen der Lichamen, zoo wel van Vrouwen, als Mannen.

[p. 193]

 

Vereend met stemmen, en haar Reyen te doen gorg'len,

 

Waartegen men verbod in 't Oude of Nieuw Verbond,

 

Nog voorbeeld in de Kerk der Christenheyd bevond.

 

De Dogters Zions, de Jerusalemsche Joff'ren,

 

En zelf Profeten zig dus in den Tempel off'ren.

 

Hoe meenigmaal werd ook gebooden, als een Wet

 

Het zingen, ^* Psalmen, uyt der herten, by 't Gebedt;

 

Den Christ-geloovigen werd duydlyk voorgeschreven

 

Om dus in vreugde, en druk Gods naam alle eer te geven.

 

Waarom my toeschynd (eene slag van dwepery)

 

Tot zonde maken een gemeene Melody,

 

Op 't ^† Schoon Gereedschap, 't welk by 't stemmelyke Psalmen

 

De Ziele-togten doed geheyligd 't zamen galmen;

 

En 't heeft me altydt mishaagd in een verbeteraar

 

Van misbruyk in de Kerk, om uyterlyk gebaar,

 

Het stigtelyk, en nut (in regte Vorm) verbannen

* Psalmen ] dit Grieksche Woord betekend in zyn eygentlyken, en eerste zin te zingen onder Snarenspel; gelyk het ook alsoo luyd 't Latynsch; dog 't werk, zonder onderscheyd in de Wereldsch, en Geestelyke Schriften genomen, zomtyds voor enkel speelen, zomtyds voor zingen.

† Schoon Gereedschap ] 'k meen het Orgel, van welkx gebruyk, en misbruyk wel verdiend met aandagt gelezen het treffelyk werk des Heeren van Zuylichem, Gebruyk, en Misbruyk van 't Orgel; en 't schiet me by deze gelegendheyd in den zin, dat myn Vader, Z.G. ten tyde, als 'er zoo fel gepasquilleerdt wierd op het eerste alhier opgeregt Orgel, en met my daarover sprekende, met ronde Woorden zeyde, ‘Ja wel Kind, ik wenschte voor myn deel wel, dat 'er, naar proportie van ons kleyn Kerkje, ook een was; en ik wilde zelf daartoe wel een stuyvertjen inleggen: want ik geloof niet, dat een slegt Voorzanger, en nog slegter nabaauwers voor God heyliger zyn, als dat men een goed Orgel tot Voorzanger maakte, en alzoo in bescheydene gelyk-luydendheyd zyn hert uytboezemde, daar men nu dikwyls, niet zonder moeylykheid, in die stigtelyke oeffening gestoord werd. ‘Zoo sprak myn Vader, een Man (niet tot buytenspoorige roem, nog andere Vroomen te naar gesprooken) met zoo eerbiedige hoogagting voor de H. Schriftuure, eygene zedigheyd, en zorgvuldige opvoeding zyner Kinderen, als eenig Christen. ja op zekere tyd te mynen huyze Operaas-Zingers eenige Kerkelyke stukken door my hem uytgelegd hoorende, borst hy uyt, ‘ô had men zulke Voorzangers onder een Orgel!’ 't welk doelde op een Clavecimbel, waarop eene den Bas Continuo sloeg.

[p. 194]

 

Voor te verbeteren; te strak, te styf gespannen,

 

Door eene tederheyd van al te diepe schroom:

 

Als of me, om Water-scheut, eene anders schoonen boom

 

Uytroeide, daar men dien, regt op de maat besneden,

 

Behouden kon tot vrugt, gelyk al de and're leden.

 

Hier hoeft geen Orpheus, geen Arion voortgebragt

 

Tot Beesten-temmen, geene Amphion, die, door kragt

 

Der Goddelyke Lier de steenen had doen vliegen,

 

Ten Bouw van Thebens wal, of onbeschofter liegen;

 

Maar dat ^* Ismenias den smert van 't Flereçyn,

 

Door geestryk Snaaren-spel, deed min gevoelig zyn,

 

Luyd meer naar waarheyd: wyl die stoute Geest der boosheyd

 

Van Sauwel wierd verjaagd, op 't punt der Goddeloosheyd,

 

Door Davids Harp-slag, die hem klemde moed, en hand,

 

Als hy den Jong'ling stond te spitten aan den wand.

 

Nog komt op 't Schouw-Thooneel een Aanstoot-steen voor oogen,

 

Dien ik wel wensch van hier tienduyzend myl vertoogen,

 

Die my zoo byster swaar legt midden in den weg,

 

Dat ik, wat redenen tot blyven ik beleg,

 

My gantsch onmoogelyk vind met alle myn gewrigten

 

Iets by te brengen, om te myden, of verligten.

* Ismenias ] beroemd Cyter- of Lier-Speelman, wien het bovenverhaalde wierd toegeschreven; en my schiet hier op in gedagte, 't geen my dunkt tot die zaak wel toepasselyk. 'k was op zeekere tyd by een Juffr. om haar eenige hulpmiddel te geven in een swaare overval van Lenden-pyn, uyt Graveel. zy lag op de rustbank erbarmelyk schreyende, en kermende. Middelerwyl begon men op de Zaal met stemmen, en snaaren te Musiceeren; zynde dit, toen zy zig redelyk bevoelde aangesteldt. Een weynig daar na raaktze in stilte; en ik ging, denkende, datze van pyn afgemat, begon te sluymeren, naar boven, en zag haar, met verwondering opkomen; en dat niet alleenlyk, maar ze ging de trappen op en neêr, om van beneden eenige versnapering te halen, de dienstmaagd niet te huys zynde. Men lietze begaan. Ter naaster morgen haar weder bezoekende, verhaaldtse my, na de Musyk een weynig geluysterd te hebben, de pyn minderde, en allenkx geheel verdween. Ik dit voorval, als iets vreems, vertellende, hoorde meer diergelyke. Hier was wel een wyd veld, om zulkx uyt verscheydene oude Artzen verder te doen blyken; dog ik agte dit, waar van ik oog- en oor-getuyg was genoeg. Zynde ook noodeloos daar toe by te halen Trompetten, Trommelen, en ander Krygs-Musyk, waar van alle Historien vol zyn.

[p. 195]

 

't Was hier genoeg voor my, dat ‘onze Kerk niet danst,

 

En ook van ouds zoo niet, maar zints men is ^* verfranst,

 

En ons de Italiäan met Mommen, en Grimmassen

 

(Fy!) alle deftigheyd van 't Schouw-burg doed verbrassen,

 

Werd dit tot lekkerny voor een verzeeuwde keel,

 

Op 't Plak-bort aangemeldt, als een nog grooter deel,

 

Dan Treur- of Blyspel zelf. zie daar veranderingen,

 

Die de oude Instellingen gantsch uyt haar plaatz verdringen.

 

't Geld hier geen Staat, of Kerk, maar 't wettig onderhouwd,

 

Waar toe de Majestraat het Schouw-burg heeft gebouwd;

 

Want 't komt haar zeker toe. 't staat niet aan Willekeuren,

 

En onbepaald gezag van die het mag gebeuren

 

't Beleyd vertrouwd te zyn, maar de inhoud van de Wet,

 

En Regel-maat, daar toe voorzienig ingezet.

 

't Verzuym, en misgebruyk kan de allersterkste Wallen,

 

Tot smaad der Vesting-bouw, ten puyn-hoop doen vervallen.

 

'k Heb dus, naardien het staal niet van myn handgreep is,

 

Myn pligt, en schuldigheyd door trouwe erkentenis,

 

De eer van myn Vaderland, baldadiglyk besprongen,

 

Met strafloos tegenweer, gebillykt, en gedwongen,

 

Verdadigd met myn Pen, naar aller volken Regt;

 

Maar de overlast zy niet elk een ten last gelegt.

 

ô Neen! wy kennen hen, die loffelyk ophalen

 

Den Roem der Bataviers, in kundigheyd der Taalen,

 

En wat me in Wetenschap geleerdheyds kerne noemdt,

 

En 't geen uytvindingen der Konsten maakt beroemdt.

 

't Is de Regtvaardigheyd aan yder 't zyn te geven.

 

Die lof behoord ook toe veel Franschen die nog leven,

 

En van veele Eeuwen her: men roep ^† De Thou, en Vos

* Verfranst ] te weten het Schouw-Thooneel tot een Danz-School te maken. lees hier over den noyt hoog genoeg geprezen Oogen-Troost van de Heer C. Huygens.

† De Thou ] J. Aug. Thaanus , die after yder zyner boeken, de namen der voortreffelyke, en geleerde Mannen, en onder die vermeldt den byzonderen lof onzer Vaderlanders, zulkx hebben ontallyke andere brave Franschen gedaan, als Balzaq, Tessier, Maimburg, Varillas, Vavasor enz. ook blykt het uyt de Brieven geschreeven aan H. Grotius , H. Junius , Janus Dousa , en ontallyke anderen, by wier geleerdheyd deze Entretiens niet te noemen, en byzonderlyk aanmerkenswaardig is.

[p. 196]

 

Dat hy elkx naam, getal, en Vaderland op los;

 

Wy Kroonen hen te zaam met Eyke- en Lauw're-Loovers.

 

Gelyk de roede treft der volk'ren Eerberoovers.

 

Op 't weeldrigst vleesch het scherpst der Corrosyven past,

 

En een verstaalde Byl op eenen harde quast.

 

Het is een valsch gestel uyt des begrips verkeerdheyd,

 

Dat tot uytmuntendheên der Konsten, en Geleerdheyd

 

Lugt, afkomst, grond, en Spyz het eerst bewegen zyn,

 

En zonder deze niets. dog met wat redenschyn?

 

Men hield den ^* Phryger gek, tot hy begon te gryzen.

 

Wie hoorde oyt om 't verstand de woeste Schythen pryzen!

 

Nogtans in 't zevental der Mannen, door hun geest,

 

Voor wonderen geagt, een ^† Tater is geweest.

 

Was niet een Phryx die kerne uyt aller wysheyds leeren

 

In Zedelessen, en het Burgerlyk verkeeren,

 

Een and're Salomon! die schoone Diamant

 

Verschoolen in een schorz van smaad, en slaafsche band,

 

Een Dwerg, een Bultenaar van after als van vooren;

 

Zulk lelyk aangezigt, als tot een Aap gebooren;

 

Daar by een Stamel-bout; niet anders, of Natuur

 

Zyn Stiefmoer was geweest; nogtans, hoe swaar, en zuur

 

Hem 't leven viel, hy kon dit alles duldig dragen,

 

En nimmer in de smert van 't deerlyk noodlot klagen.

 

Hy egter, hoe gedrukt door smaad, en slaverny,

 

Hield zyn grootmoedigheyd, en Tong tog altyd vry.

 

Om zyn zoo swaare lugt moest de Baeöter hooren

* Phryger gek ] 't was een gemeen spreekwoord, als men een plomp Mensch wilde bespotten het bovenstaande van hem te zeggen.

† Tater gemeenlyk Tarter, maar dat volk noemd zig Tater; zulks een was Anacharses, waar van afkomstig het bekende loopje over de ‘Wetten, dat zy spinrag zyn, waar in de kleyne vliegen worden gevangen, en de groote doorvliegen.’

[p. 197]

 

Plomp, lomp te zyn, nogtans in Theben is gebooren

 

Een Man by Flaccus niet ^* navolgelyk geagt,

 

Zulks dat na honderd Jaar verloopens, zyn geslagt

 

Verschoond bleef, en de Vrugt van zyne roem kon oesten;

 

Toen Alexanders wrok gantsch Theben deed verwoesten,

 

En deed, tot straf des hoons zyn Vader aangedaan,

 

De ^†Burgt van Aedipus tot puyn, en asch vergaan.

 

Was Chilo geen Baeoot, die glory der Spartanen,

 

De laatst van 't ^‡ zevental! dog, om het volk te manen

 

Tot deugd, wel de eerste, en voor wiens gedagtenis,

 

Te Delphos, by Apoll, zyn leer gewaardigd is

 

In Goude Letteren, om zyne waarheyds Stempel,

 

Om by de Orakelen, te blinken in den Tempel.

 

Wat zyn we een wyde stap van 't Pan-Poëticon,

 

Hier door een d'Assesan, daar door een Coridon!

 

Wy laaten 't Fransch Thooneel, en lastermonden vaaren,

 

En zullen ook de roede op eygen volk niet spaaren;

 

Wanneer een slegt gedrag tot smaad, en argernis

 

Der Digt-kunst, of haar rust door twistziekt stoorende is.

 

Armoede was wel eer een Zuster der Poëten.

 

Apollo heeft haar geest tot Rymen wel bezeten;

 

Maar ^§ Vader Liber, of de Moeder van de Min,

 

Neemd zommigen te veel met haare bydienst in.

* Niet navolglyk ] Pindarus, te weten in Treurspel; want in Lierzangen is hy viermaal overwonnen van Corinna.

† De Burgt van Aedipus ] men wil, dat 'er in Thebe, voor het wierd verwoest, een gedeelte van de oude wal was, door Aedipus opgeregt, daar is een Thebe in Africa, 't welk de Lezer aanmerke, om verwarring voor te komen.

‡ 't Zevental ] der wyze Grieken.

§ Vader Liber, en Moeder van de Min ] Bacchus, en Venus, de ergste uytlegging wil dronkenschap, en Hoerery den Poëten ten halze leggen; maar de ouden hebben den eersten hen toege-eygend, om dat de Wyn veel geest in heeft, en zonder die de Poësye zeer slegt is: waarom zy Bacchus en Apollo op een Outer offerden. Wat Venus belangd, deze bedied aardigheyd, aanminnigheyd, en aanlokzelen, zonder welke de Poësye zeer kouwelyk is: Venustas. van Venus afkomstig, zegt niet anders, als schoonheyd, aardigheyd, en diergelyks.

[p. 198]

 

Onnoodig dit Papier met de uytleg te beswaaren;

 

Het daag'lyks misgebruyk doed al te klaar ervaren

 

Wat dit bedied. men ziet Poëten ryk begaafd

 

Met geest tot Digten, aan den sterken drank verslaafd,

 

Zulkx dat ze, fy, wat schand! na kuf, en Kroegjes eylen,

 

Om voor een klokjen hunnen Rymen op te veylen.

 

Dees strekken tot schandaal der schuldelooze konst;

 

Straatschenders op den weg der algemeene gonst;

 

Een Pest, en swavel-poel van smalen, en verwyten:

 

Die gasten zyn gewis verklaarde hoofd-bandyten,

 

Van 't Pan-Poëticon, alschoon ook hun Gedigt

 

Naar styl, en maat uytblonk met een verheven ligt.

 

Die voorwaards gaat in konst, en afteruyt in zeden,

 

Verliesdt meer als hy wind, door gaven slegt besteden.

 

De Zon den Mest-bak, als het Lust-Prieel, bestraaldt,

 

En, leider! dat de geest tot Digten ook wel daaldt

 

In Aretynen, voor hun dartele Eereloosheyd,

 

En alle uytwerpzelen van schand-geschrift, en boosheyd,

 

Niet min verfoeiëlyk aan hunnen eygen naam,

 

Als dubbeld waard den vloek van eens Batavers Faam.

 

In 't Hof der Poësy, juyst midden in het bloeiën,

 

Vliegd zeker ongedierte onmooglyk uyt te roeiën;

 

't Welk, als een swarte Vlieg der Bloemen herten kerft,

 

Een jongen Digters moed, en yverzugt bederft.

 

Ook, als de Rupse, en Wolf, eerst schenden Bloem, en knoppen,

 

Daarna voor bladeren, en spruytzelen zyn stroppen,

 

Der braves Mannen werk beknabbeld, en verbyt,

 

En daar op blyven laat zyn stinkende verwyt.

 

Ondieren schaad'lyker, om dat zy zig verschuylen,

 

En met het booze zaad, en vuylen drek bevuylen

 

Het allerschoonste Vaars, zoo dra het komt aan 't ligt;

 

Als waaren zy erweeld Keurmeesters van het Digt;

 

'k Lach om den Tytel van Digtkundig onderzoeken,

 

En dat ^* naauwkeurig zyn, om de allerbeste Boeken

* Naauwkeurig ] by ons kurieus, gelyk te zien is de Roomsche Geschiedenissen, onder Tiberius, Caligula, Claudius en andere; en waar over te lezen Nicol. Perotti. Cornucop.

[p. 199]

 

Verdagt, en haat'lyk, of voor vodden te doen gaan;

 

Juyst, als wel eer dat woord in Romen wierd verstaan

 

Voor snoô Verklikkers, die den Moord-lust der Tyrannen

 

Ten dienste stonden; dog eerlang geheel verbannen.

 

Men had in Griekenlandt ^* oordeelaars, om den pryz,

 

In stryd der Poësy, met duydelyk bewys;

 

Te schenken naar waardy. hunne uytspraak wierd geprezen,

 

^† En Aristarchus by de Orakelen te lezen,

 

In 't best der Digtkonst; maar toen ^‡ Zoïlus opquam,

 

Homerus, Socrates, en Plato ondernam

 

Te heek'len, wierd de naam van Oordeelaar verbasterd

 

Voor een, die alle schrift, uyt smaad- en schen-lust lasterd.

 

Waarom ook Zoïlus haast uyt Athene vlood,

 

Dog niet ontvlieden kon zyn schandelyke dood.

 

Zulks zyn de Helden, die, met alles te bedillen,

 

Dien booswigt zyn gelyk, door ongenadig villen,

 

En scheuren in 't gepluys; die knippen op hun duym,

 

Alse in eens anders Vaars, by onkunde, of verzuym,

 

Een misgreep in de klank, of snede, of styl begapen.

 

De Digter heeft van ouds een Byë tot zyn Wapen;

 

Maar zulke past veel meer de Drek-vlieg, of een Spin,

* Oordeelaars ] by de Latynen uyt het Grieksch, Critici.

† Aristarchus ] een Samothracier, grammatist, zoodaanig aanmerker op de Vaarssen voor die van Homerus voorkomende, dat geene, ten zy van hem goedgekeurd, wierden aangenomen.

‡ Zoïlus ] van Amphipolis, nu Amboli, dien men, om dat hy alle Schryvers berispte, hond noemde. hy dan te Athene zeer gehaat, begaf zig van daar naar Alexandria, by den Koning Ptolomaeus Philadelphus, alwaar hy in armoede vervallen, om een aalmis bad, zeggende, ‘de leugenen van Homerus, voor duyzend Jaaren gestorven, hebben duysenden Menschen de kost gegeven, doed zulkx my eenige arm oud man, die de waarheyd spreekt;’ dog Homerus was in die agting, dat Zoïlus daar voor moest sterven, op wat wyze, en plaatz, wordt verscheydentlyk verhaaldt. deze willen, dat hem Ptolomaeus dede cruycigen; geene dat hy te Smyrne gesteenigdt is, andere Amphipolis levendig verbrand. lees daar over M. Vitruv. Pollio. lib. VII. praefat.

[p. 200]

 

Die aasdt alleen op vuyl, dees neemdt het schoonst wel in,

 

Dog maaldt het tot vergift; die zig te zamen voegen

 

Om woord, ja letteren te ziften in de kroegen;

 

Want die boosaardigen voor 't lastering gety,

 

Meest by 's mans afzyn doen hun letter-kraakery;

 

Daar, zoo 't in 't aansigt, of verzogt, was aangewezen,

 

Te Regte wierd bedankt, en als een gunst geprezen;

 

Gelyk ik doe dit Werk (waar is volmaakt Gedigt!)

 

Verlangende op die wyz te werden onderrigt.

 

Dit volk zy regt-gepast by ^* Testaas Baviaanen,

 

Die, wyl zy zig verhoogd, en groote Meesters waanen,

 

Met grinneken op 't werk van and're braave liên,

 

Als 't op de daad aankomt, haar naakten aars doen zien.

 

Iets beters voor te doen is in dit stuk de boodtschap.

 

'k Heb nog veel agting voor een Digters-konst-genoodtschap,

 

In dees myne ouderdom; wanneer het iets voerd uyt;

 

't Welk op haar Zinspreuk past, en naar waardye sluyt,

 

Niet, als het word een Beurs, daar Wyssche labbekakken,

 

Alleen verhandelen der Nagebuuren lakken,

 

En 't huys een Beyaard is, daar 't Spinnewiel, het Bed,

 

De Keuken, en Kantoor vast blyven ongered.

 

't Was tyd de Hom'len, die den Byêkorf der Poëten

 

Bevuylen, en hun lof (het Honig-raad) opvreten,

 

Met ving'ren aangethoond, en 't misgebruyk doen zien

 

Van anders in der daad met geest begaafde Biên.

 

Vraagd imand, of ik zelf de Lessen opgegeven

 

Aan and'ren onderhouw? 'k heb open, vry geschreven,

 

De Weireld heb het Regt van Vonnissen ook vry.

 

Men vraag my verder, of 't niet is een hovaardy,

 

En yd'le Eergierigheyd, myn wesen te doen malen?

 

Dit luste (waardig, of onwaardig) aan van Halen.

* Testaas Baviaanen ] te zien in de Print, van die Schilder in 't ligt gegeven, waar in hy de Schilders verbeeld een Boom te beklauteren.

[p. 201]

 

Ik drong myn zelven noyt in 't Pan-Poëticon;

 

Schoon ik zyn vriendelyk verzoek niet weyg'ren kon.

 

Nogtans ontkenne ik niet, dat de Eer, my opgedragen,

 

Niet was verwerpelyk, maar zelfs myn welbehagen;

 

Die ook myn Digt-lust wekte, om weder op te staan,

 

En, na 't vermogen van myn kragten, voort te gaan;

 

Veel eer, als 't overschot van myn korteyndig leven

 

Slegts aan de spyze, drank, en slaapen op te geven,

 

En vadzig geeuwen, als een onvernuftig Dier,

 

En doven gantsch en al myn ingeschapen vier

 

Tot goede Letteren; het eenigste aller zaken,

 

Die, in myne ouderdom, den doffen geest vermaken.

 

'k Erken die Eerzugt, als het allerkragtist zout,

 

't Welk alle wetenschap, en konst in wezen houwdt,

 

Zoo niet zyne overmaat, als in verzoute spyzen,

 

Wekt afkeer, door zig zelfs te veel, te hoog te pryzen.

 

't Zal my genoeg zyn, zoo alleen myn Beeltenis

 

In 't Pan-Poëticon van de allerlaagsten is.

 

'k Agt dus aan de Afterklap, vermoed'lyk op te komen,

 

Den lastergraagen bek het aas te zyn ontnomen.

 

't Werd tyd, dat ik myn Pen besny tot and're stof,

 

Om bloeiende op te doen der Vaderlanders lof

 

In Vaarssen, met wat styl op 't onderwerp verkooren,

 

Kortbondig, kragtig, klaar, en vloeijende te hooren.

 

By ons is, ingeschrifte, of woordlyk, een Gedigt,

 

Een zek're zaakx verhaal een stemmelyk gerigt

 

Naar maat, getal, en klank, de woorden zyn gesneden

 

En passen op elkaar. Hier is geen wet, nog reden

 

In vorm van 't Rymen; elk heeft zyne vrye-keur,

 

Zoo 't yder volk gevalt, naar de aangenomen sleur.

 

Wy, en het meest Europe, en zommige daar buyten,

 

Een, of twee syllaben der eynd'ling Vaarssen sluyten:

 

Dog 't Oost, en Zuyd vanouds dien band, en klem verbrak,

 

Als voor de vrye-Konst (het Digten) al te strak.

[p. 202]

 

De Arabers, Perssen, de Latynen met de Grieken,

 

Noyt klapten op het eynd der Vaarssen hunne wieken

 

Tot eenerley geluyd, en zelf niet de Hebreen,

 

In hun hoogdravende Lofzangen, en gebeên.

 

Dus moest ook ^* Tullius, dat hoofd der Redenaaren,

 

Slegts om een eenig Vaars in Rym, den schimp ervaaren

 

Van al het Roomsche Volk, al schoon hy, op dat pas,

 

Zulk een ontzach'lyk man, een Burgermeester was:

 

En egter was het Rym by veel Latynsche mannen,

 

En zelfs van ^† Maro, nog Ovidius verbannen:

 

Ja 't is bedenkelyk, dat de eerste boven al,

 

Wien nimmermeer een Vaars ontslipte by geval,

 

En zelf der Woorden-klank net op de zaken paste,

 

Het Rym in eenig Vaars oyt onvoorziens verraste;

 

Maar, dat hy zekerlyk, tot meer cieraadje, en kragt,

 

Het zamen-klinken van de woorden heeft bedagt.

 

Zulkx is 't gevoelen van meest alle Latinisten

 

Der oude, en nieuwen Eeuw; en wie kan 't ons betwisten!

 

Naar dien 't Romeynsche woord, by ons met Rym geüyt,

 

Uytvinding, aardigheyd, en zoet gevley beduyd.

 

Dus is 't ook in gebruyk by Kerkelyke Vad'ren;

 

Dien 't zommige geviel tot Boeken te vergad'ren;

 

En 't heeft in later tyd zig konstig laten zien,

 

In beyder Taalen-kragt wel doorgezulte lien,

 

Die meest op 't Heyligdom, en Zede-lessen drongen,

* Tullius ] Cicero. ‘ ô fortunam, natam me Consule Romam!’

† Maro en Ovidius ] ‘Ora citatorum dextra contoresit Equlorum. I nunc & verbis vrtutem illude superbis.’ ‘Si Trojae Fatis aliquid restare putatis.’ Dit slag van Latynsche Vaarssen in Rym, noemt men Versus Leonini, naar Leonius, Benedictiner Canonicus, die daar van een groote menigte heeft geschreven, gevolgd van veel andere geestelyken, waar van ik 'er verscheydene bezit, onder anderen een welbekend, Amsterdams Eer, en opkomst, voorzien met Printjens van B.V. Bolswaart, en onder yder van de zoodanige Rymende Latynsche vaarsen staan, niet onaardig gemaakt van P.L. Marius. 'K heb ook nog een grooter Boek, Gasp. Bruch Chronologia Monasteriorum German, en een Italiaan in fol. Roma in Ogni stato, in welke beyde ontallyk zulke Vaarssen, Leonina Carmina, werden gevonden.

[p. 203]

 

Best tot geheugenis in 't Rymen opgezongen.

 

Een overlevering van 't Rymende Gedigt

 

Was by 't Bataafsche Volk, nog in haar vol gewrigt

 

Ten tyde, als ^* Burgerhard, door lafheyd der Soldaten,

 

En Bondgenooten, 't Veld, en 't Hoog bewind moest laten

 

Aan Romens overmagt, geen mensch 't zy jong, of oud,

 

Voor Lees- of Schryf-kunde oyt had Letteren beschouwd;

 

Dus wierd door 't ongeluk, te wezen overwonnen,

 

By ons het eerste School gelukkiglyk begonnen,

 

Al 't geen men hier van vond was by een ^† Priesterin,

 

Daar yder Tekening bediede een gantsche zin.

 

Zoo als het ^‡ Heyligschrift der oude Egyptenaaren,

 

't Welk niemand lezen kon, als een der Wichelaaren.

 

't Eenvoudig Volk ontzag dat Wyf, als Profeetes

 

Zy was van 't Outer, Regt, en Vrede, of Kryg-Voogdes.

 

Men had, tot welk belang, gantsch geen beschreven Wetten,

 

't Was, van ondenkbare Eeuw, om onregt te beletten,

 

Uyt Overoud'ren mond, verhaaldt van hand tot hand

 

In Rym, en Liedekens, de roem van 't Vaderland,

 

Door Heldendaden, wierd al dus ten top verheven:

 

Om 't Heyr te moedigen ten Vyand in te streven,

 

En dienen voor bazuyn. my dunkt by dit geval

 

Den oirsprong op te doen van 't vrolyk Veldgeschal

 

By ons gebruykelyk, om 't Krygsvolk op te stouwen

 

Tot onvertzaagdheyd, het ‘Wilhelmus van Nassouwen.’

 

't Welk op de Keteltrom, en uyt Trompetten dreund,

 

En werd ter luyder keel in 't Heyr, en Vloot gedeund.

 

En nog by 't Spinne-wiel, als eertyds by de Vrouwen

 

In 't Leger, ten Triomf der Mannen onderhouwen

 

Zoo veel verschuldigde ons de Eer van het Vaderland

* Burgerhard ] Claudius Civilis.

† Priesterin ] Velleda, in Zegepraal na Romen gevoerd.

‡ Heyligschrift ] Hieroglyphica, waar van te Romen zyn te zien op de naalde, opgeregt door Paus Innocentius de tiende. dit geschrift kon nog mogt imand anders lezen, als het Priesterdom, begrypende de verborgendheden van der Aegyptenaaren Godsdienst.

[p. 204]

 

Aan onzer Vaarssen Roem te leenen Pen, en hand

 

Dog, dat het Rym niet is de ziel der Poësye

 

Maar als een gulde lyst, om Spiegel, of Schilderye,

 

Bleek, toen het imand luste een Rymloos Heldendigt

 

Op den Latynschen voet te geven aan het ligt;

 

Om zyn hoogdravendheyd geroemd by Letter-lieden;

 

Maar onervarenen onmoog'lyk te bedieden.

 

By wien der Woorden-klap voor Digten werd geroemd.

 

Wy hoorden Rymertiens, niet waard alhier genoemd,

 

Wel stout (want dom is driest) twee ^* onzer grootste ligten,

 

In 't allerhoogste, en 't fynst der Poësy, betigten

 

Van groove onwetenheyd, om een syllabe, of woord,

 

Waar in een schorre klank, of sneê val wierd gehoord;

 

't Geen my zoo weynig geld, als of men wilde afzetten,

 

Om 't missen van het rond, de Spaansche Pistoletten,

 

Of dat me een Tafereel, om yts aan lugt of grond,

 

Meest werk van eenig knaap, die aan de Wryf-steen stond

 

Eens grooten Meesters-stuk, als ^† Teunis zouw versmaden

 

En by een Kermis-kraam zyn Aafjelief aanraden,

 

Naar hy in veyling zag een Rubens of Urbyn:

 

‘Maar, neem dat Bord, 't is stark, en dik beverfdt, en fyn;

 

Kies Salomons Geregt, of Joseps Koorenzakken,

 

Of Jeptaas Dogter, of Susanne zonder vlakken,

 

Dit ken ik beter, als die and're Prullery

 

Die 't malle Steêvolk noemd de kunst van Pouwesy.

* Grootste ligten ] P.C. Hoofd , en Const. Huygens .

† Teunis ] 'k heb de volgende kout zelf gehoordt, naar ik, by geval, met dit zelfde paar uyt het Heeren-Logement quam, alwaar men veel kostelyke schilderyen veylde, en haar by een brabantsch wyf op een brug het bovengenoemde met vermaak zag, en hoorde behandelen.