Panpoëticon Batavum

[p. 151]

Elfde boek.

Zoo van des Aards-kloots ruym niets zeker werd gemeldt,
't Veranderlyk geval by zyn Bewoonders geldt.
Van ouds wierd Africa de Monster-Moêr geheten
En altyd swanger, om nieuwe anderen te sweeten.
Maar zintz is de overvloed van deze vrugtbaarheyd,
Naar regelen van Regte, aan Vrankryk toegeleyd,
En dat by de overkomst van veelerley Gedrogten;
Waar door de voortgang der Geleerdheyd werd bevogten.
Zulx, zoo de Teeling dier Wanschepzels voort blyft gaan,
't Is met de Aaloudheên, en Taalkundigheyd gedaan.

'k Heb hier op 't oog dien swerm der Boek-zaal-schryveryën

Waar van ik niet gewoon te smeeren, of te vlyën,
Zeer graag onthefte de Bataafsche Jong'lingschap,
Om haar te rukken uyt de zoo verliefde kap
Van haar bekoorlykheyd, waar meê Boek-winkelieren,
En Schryveren om 't brood, opsmukken, en verçieren
Die Troetel-kinderen; waar door de waare Deugd
Der Letter-Oeffening, in onze luye Jeugd,
Geheel werd uytgedoofd, met walg van op te zoeken
Iets treflyk in den text van zoo veel brave Boeken;
Zig te betrouwen op uyttrekzels, die een Man,
Al las hy dag en nagt, geenszins doorlezen kan;
En heeft nog minder tyd tot wikken, te overwegen,
Op 't oude, en nieuw balans, het Oordeel voor of tegen
Moet overslaan; en 't gaat, als 't in een Regt-Geding,
My wel bekend, met een onnoos'le Pleyter ging,
De Man had nodig tot het vord'ren zyn zaken,
Verklaring uyt het Deensch (hem onbekend) te maken.
Notaris Translateur, op 't Uythang-bort, begroet;

[p. 152]

 

Die hem des anderdaags met zulk Geschrift voldoed,

 

Op een Attestor, en twee dubbeltjens Getuygen;

 

Daar die voorschreve in Dansk geen A met B kon buygen.

 

En van de Taal, waar in hy schreef een Tolk zoo trots,

 

Niet beter-kundig was, als ik van 't Hottentots

 

En 't was myn Vriends geluk, dat hem dit wierd onnodig;

 

Door zyn toegeeflykheyd ter Eendragt overbodig:

 

En slegter moet het gaan in Boekzaal-Schryvery:

 

Terwyl des Drukkers Knaap vast wagt na meer ^* Copy.

 

Myn toeleg is geenszins op die verheven Lichten,

 

Als nog in Vrankryk zyn, en tot veel dank verpligten,

 

Hun naarstig onderzoek op zoo veel nieuw Geschrift,

 

Waar door het valsch van 't Waar geleerd'lyk werd geschift,

 

Te wederspreken: 't was myn zelfs in henliên hoonen,

 

En, spuwend tegen wind, bequalsteren de Koonen.

 

Neen: zoo myn Pen ten Roem dier braven iets vermag,

 

Hun Naam zy kennelyk, en eerlyk aan den dag:

 

'K meen die Arm-Geestige, en platbeurzige Gezellen,

 

Die, om een Penningtie voor Groot ten Boek-Zaal stellen

 

De Prulleryën eenes grooten Vodde-vaêrs,

 

En, weêr van and'ren, als gehuurde Moordenaers,

 

De braafste Werken, en voor al in Poësye,

 

Uytvunsen, vitten met zoo vuyle rasernye,

 

Om Stippen, Punten, Snede, of Klinkwoords-ordening,

 

Als of 'er 't Heyl der Ziele, en 't Vaderland afhing.

 

Zeer zelden valt me een sloegs tot uytersten in boosheyd,

 

Maar 't is gemeen allenkx; quaad voorbeeld, straffeloosheyd,

 

Maakt onverschillig, en wel zomtyds deugd'lyk goed

 

't Geen eerst aanstootelyk geschopt wierd, en verhoed;

 

En weer, 't geen in 't begin, naar 't inzicht, en het Wezen

 

Van zyne Instellingen, was waard te zyn geprezen,

 

Kan 't Misbruyk tot een ergerlyken staat,

* Copy ] dit is in de Boek-Drukkers Taal gezegt eens Autheurs Schrift.

[p. 153]

 

Zulkx men genooddrukt werd het goede met het quaadt

 

Te doen verhuyzen: want een misbruyk te beletten,

 

Heeft nimmer groot gevolg, spyt al 't gezag der Wetten

 

Wat Eere-Tytel blonk in hooger waardigheyd,

 

Als die van een ^* Sophist, Geleerden toegeleyd!

 

Hoe Agtbaar! maar, wanneer men Lessen voor Talenten

 

By vuyle Gierigheyd, bestaan dorst uyt te venten,

 

Verviel die Letter-glans, en meer, toen Gorgias

 

Met Prodicus voor 't volk niets meerder Leerzaam las,

 

Als 't geen een ^† Thrafo op het Schouwtooneel deed rasen,

 

Of een ^‡ Landloper-Artz gewoon was uyt te blasen.

 

't Woord ^§ Criticus, althans een schand-naam, en veragt,

 

Was ouwlinkx 't grootst, en best den Wyzen toegedagt;

* Sophist ] Wyze, of Wysheyds betragter, na de inwendige zin. Uyt het Grieksche Woord Sophos, 't welk de Romeynen ook zoo hebben gelaten; naar 't schynd geen Idiotismus (eygen zelfdig woord) daar toe hebbende kunnen uytvinden. Ook bleek de Voortreffelykheyd diens naams, gevoegd by die van Herodes Atticus, gezegt de Sophist, om zyne uytmuntende Vaardigheyd in het oordeelen over allerhande zaken; op de zelfde wyse als dit Woord, door 't misbruyk een verwyt is geworden, is ook dat van Tyran, bekort uyt het Grieksch Tyrannos, by zyne instellinge niets anders betekenende, als Koning, of Regent; maar zints de Koningen zig Eenhoofdige Overmeesteraars maakten, is die in een schandnaam veranderd. Dat dit Woord in den beginne niets anders, als in den eersten goeden zin is gebruykt, vind men in alle de oude, voornamentlyk Grieksche Schryvers, Xenophon, Plato, Euripides, Isocrates & Hoedanig nu de Sophisten met der tyd hunne voorgegevene Wetten der Zedevorming niet betragt hebben, ziet men zeer omstandig by Andronic. Rhod. Paraphras. Ethicor. Nicomachor Lib. X. Cap. XIII. Verlatynd door D. Heynsius.

† Thraso ] gewoone naam van een grootsprekend Krygsman in een Klugtspel.

‡ Landloper-Artz ] Quakzalver, aldus noemde Seneca de Sophisten van zyn Tyd; om dat ze, in plaatze van Grammatica, of Dialectica, niet anders gewoon waren, als wat opgesmukte woorden, Hayrklovery, en onnuttig Vitten, te voorschyn te brengen.

§ Criticus ] is in 't Grieksch, eenvoudig niets anders gezegt, als Oordeelaar, ten opzigt van het doen der Mannen op het onderzoek der Schriften; en wel eerst der Oude Poëten, en voor alle Homerus; als waar in men oordeelde begrepen te zyn het Pit en Merg van alle andere hooge Wetenschappen.

[p. 154]

 

Verstanden, die getrouw al 't geen zy waarheyd vonden,

 

Door lange Ervaring, tot een Regel-maat, en Gronden

 

Van alle ^* Studiën opstelden, zonder loon,

 

Uyt eygen Liefde-wil, den Leêrling aangeboôn;

 

Met oorlof aan Barbaar, en alle Vreemdelingen,

 

Om voorttezetten de Eer van Letter-oeffeningen.

 

't Gevalt myn Digt-lust hier de Boekzaal-schryvery,

* Studiën ] 'k heb dit onduytsch voorbedagtelyk alhier gesteld: Om dat ik wilde bethoonen myne vrye bekentenis, dat ik onmagtig ben de inwendige betekening van dit Woord, naar des zelfs gebruyk, uyt te drukken: Gelyk ook zelf de Latynen onvermogens zyn geweest daar toe een woord te bedenken, 't geen den zin regtmatig uytdrukt: Want wat is hun Studium anders te zeggen in zynen eersten opslag, als Tragting, Yvering, bestdoening, en diergelyke, die in allerhande bezigheden buyten Geleerdheyds-Oeffening, het zelfde zyn: Ja ook by de Grieken is'er niets anders te vinden in haar Spoude Σπγδη als gelykluydenheyd met het gemelde Nederduytsch. De Latynen dan, die ons zelfs onze natuurlyke taal hebben leeren Boekstaven, hebben'er ons ook niets anders van naargelaten: 't is derhalve een dwaaze Eergierigheyd, te willen, dat men alle uytheemsche Woorden naar haar inwendige kragt, en gebruyk in Hollandsch verstaanbaar kan overzetten: Om de Liefde! Beduy my eens, wat een ongeleerd Mensch verstaan zouw, als ik hem zeyde, ‘uw Neef is te Leyden een Tragter, of zyn Bestdoender geworden; maar Student zouw hy strakx verstaan; en diergelyk stond het te gaan met veele andere Eygenselfdige standwoorden van allerhande volken, gelyk ik elders reeds begonnen heb te melden, en alhier nog wat verder gaan moet. Wat onderscheydelyke betekening vinden wy, door de enkele klank des uytspraakx in onze O! Waar van wy zekerlyk accenten hebben verlooren, of door onze Taal-Vormers, de Romeynen, zyn vergeeten. Denk op Bol (geswollen) en een Bol (Ronde-kloot) Bot, voor Stomp, of Visch, en Bot-vieren, en meer anderen van dat slag, om welke, schoon ik in 't Rymen, ongaarne tegen de gewoone uytspraak zondig, egter niet al te vies op eens anders Vaarssen wil vitten; en tog, hoe weten wy zoo naauwkeurig, of wat mondoverlevering verzekerd ons van de regte uytspraak! Ons, zeg ik, zoo veel langer, als veel andere Volken, buyten kennis van Lezen, en Schryfkunde geweest: Want wat behoeftme zoo zekere Waarheyd te verswygen! 't Is 't onzer Landslieden verstand, en naarstigheyd ter eere, dat wy laat begonnen, en schielyk zyn opgeklommen tot Wetenschappen, waar in wy voor den Roem geen Volk des Aardbodems behoeven te wyken. Lees deswegen Heer J.F. Cramers Vindiciae Nominis Germanici.

[p. 155]

 

Uyt 't egte bedde van de Aloude Poëzy

 

(Betoverbetstemoêr) omstandig op te haalen,

 

't Welk, schoon 't verwylen, van den weg niet af zal dwaalen;

 

Maar volgen op het spoor, waar uyt ik reeds begon,

 

De Eer der Batavers in het Pan-Poëticon.

 

Het eerste Voorwerp dier doorlugtige Crityken,

 

Hun schrander oordeel in de Poëzy deed blyken;

 

By hunne onzydigheyd in 't stadige beklag

 

Der Philosophen, op der Digteren gedrag:

 

Op dat niet wederom, met Wraaklust ingenomen

 

Met ^* Talen-ziftery, en Reden-pronkers-stromen,

 

Een andrê ^† Melitus, of Anytus Sophist

 

Het Graauw opruyde, en door een fyn-geslepen list

 

Van een Godsdienstigheyd, en heyligschyn in woorden,

 

Een Vroomen Socrates onschuldig deed vermoorden.

 

Homerus was dan de eerst ten toetze, en 't fyn balans,

 

Ten proef der deugden des veel-ziende Blindemans.

 

Maar niet om stip of streep, verkeerd, gesteld te ontdekken,

 

Of om syllabe, of woord krakeelen te verwekken;

 

Veel min, te tuuren, of by 't ^‡ Attische misschien

* Talen-zifters ] 'k meen de bekende Grammatici, en Rhetores, ten allen tyden tegen de Poëten in 't Harnas, gelyk dat in alle de Schriften der Ouden uytblinkt. Wat de eerste belangd, zy waren niet, gelyk in onze tyd, eenlyk Schoolmeesters, om de Jeugd Taalgeleerd te maken; maar doorgeleerde Mannen in Konsten, Wetenschappen, en zelfs in hunne Godgeleerdheyd.

† Melitus ] Athener Philisooph, die, gevoegd met Anytus, Socrates, maar eenen God belydende, voor Ongoddist uytkreet, en deed veroordeelen om door vergift te sterven; maar 't volk de onnooselheyd van Socrates op Anytus willende Wreken, vlugte hy naar Heraclea, daar hy, in allemans haat, gesteenigd wierd.

‡ Attisch ] vierderhande byzondere spreekwyzen waren by de Grieken, waar onder de Attische de volmaaktste wierd gehouden. Zoo heeft ook, in het Nederlands, by naar yder Provincie haar kennelyke byzonderheden, en eygenschappen, en veele alleenlyk in de uytspraak, schoon de woorden de zelfde zyn. 't Zelve is ook byzonder kenlyk in het Italiaansch, zynde wel te hooren wie een Venetiaan, Napolitaan, of ander zy; maar de beste, naar het gemeen zeggen, is Lingua Toscana in bocca Romana, Florentynsche Taal in een Roomsche Mond.

[p. 156]

 

Iönisch, Eölees, of Dorisch ^† was te zien;

 

Maar wel te delven, uyt de diep gezonken gronden,

 

Den Schat der Waarheyd in de Fabelen gewonden;

 

En dien te ontlasten van dat immer lastig pak,

 

Waar in haar Schoonheyd, voor het Graauw verhoolen, stak.

 

Dus trok me uyt vindingen van zyne Poëzye

 

Wat Wetenschap men zogt in Konst, Philosophye,

 

En trouwe Ervaringen, het Staat- en Zeden-kleedt;

 

Der Zeên- en Heem'len-loop; Natuur- en Letter-weet;

 

En, boven alles wat den Menschen is gegeven,

 

De kennis van Gods Zyn, de Zielen ingeschreven;

 

En met zoo diep ontzag in zyn Voorzienigheyd,

 

Als menig Christen, door 't Onfeylbaar Woord geleyd:

 

Schoon dit zoo Heerlyk Ligt vaak moest zyn voortgang missen,

 

Door Duyveldienst van haar Altaar-geheymenissen.

 

Zoo Melesigenes kon ryzen uyt zyn graf,

 

En hooren, welk een Lof de Stagiryt hem gaf,

 

Hy had gewisselyk bekend, dat heylig razen

 

Hem zoo veel Wetenschap moest hebben ingeblazen;

 

Wyl Aristoteles meer in zyn Vaarssen vond,

 

Als Hy, toen hy ze schreef, gedagt had op dien grond:

 

Zoo ik ook niet geloof, dat oyt in Maroos zinnen,

 

Toen hy Siciliens verzierde Zang-goddinnen

 

Aanriep tot zyn Gedigt, met een Profeetse-Geest,

 

Tot onzen Heylands Lof, is aangedaan geweest;

 

Spyt al de ontzaglykheyd der oude, en nieuwe Vad'ren,

 

Die dit, uyt Schynbewys der Vindingen, vergad'ren.

 

Zie daar Crityken roem in 't scheemrend Heydendom!

 

Wat wonder, dat die ernst onze Eerst'ling-Kerk beklom,

† Was te zien ] daar was nog een vyfde Taal, Hellendemica, dat is gemeene Volkx Griekx, bestaande uyt een Mengeling van de voornoemde vier, met verbastering; gelyk dat by ons, en meest alle Volken in swang gaat, en in geheel Turkyen een gemeene Taal is, die om dat ze ten meerendeel uyt het Europees komt, Lingua Franca werd geheeten.

[p. 157]

 

Om Schyn-weêrstrydigheên van 't Christ-Geloov te weeren,

 

En naar de Reed'lykheyd den Gods-dienst te doen leeren.

 

Crityken zonder schroom, daar allerhande Schrift,

 

Van welk gezag, of aart, gewandt wierd, en gezift.

 

Dit heeft Tertulliaan, en Clemens klaar bewezen.

 

Wie heeft Origenes, of wie ^* Jeroên gelezen,

 

Die hen geen Meesters in de Critica erkend!

 

Wie hier af meer vereyscht, dat hy zyn weetlust wend

 

Naar ^† Photius, my waard, om 't openhertig uytten,

 

En aan geen Kerk-gezag zyn Penn, of tong te sluyten;

 

Altyd getrouw, opregt, schoon hy, door bitt're twist,

 

Constantinopolen, zyn goed en Zetel mist.

 

Men ga tot later Eeuw, wat vinden wy Crityken

 

By alle Volkeren, die voor geene Ouden wyken!

 

Wien Naamrol viel te lang, naar reekx van Land en Tyd,

 

Nogtans het strekke alhier geen doelwit voor verwyt,

 

Erasmus eenelyk ten Proefstaal op te tellen

 

Ik ken geen Criticus hem naast gelyk te stellen,

 

In Deugdzaam Oordeel, met zyn noyt volprezen Lof,

 

En ongeveynsd besluyt op allerhande stof,

 

Van 't Hoog Geheyligd-Woord, door alle Wetenschappen,

 

Tot op den laagsten trêe der Burgerlyke trappen;

* Jeroên ] Hieronymus , doorgeleerde Criticus in de H.S. en Taalen-kunden.

† Photius ] wat deszelfs Persoon, aankomst tot het Patriarchaat, en weer uytstooten belangd, dit word van And. Scottus, in zyn Overzetting uyt het Grieksch, omstandig verhaald, in de voorreden; van zyn Geleerdheyd in de ware, en getrouwe Critica geven de Loflykste getuygenis, Zonaras, Cedrenus, Casaubonus, Scaliger, en veele anderen, en dat voorwaar met groote reden: Want daar zyn weynig oude Weireldlyke, en Geestelyke Schryvers, dien hy hier uytlegt, verligt, en wettelyk oordeeld; my dikwyls in tweyfelyke zaken dienende. Hy noemd zyn Boek ΜΥΡΙΟΒΒΙΛΟΝ, 't welk Scottus overzet Bibliotheca hoewel het (behoudens des groote Mans Agtbaarheyd) zulk niet Letterlyk bediedt, en men het eygentlyker zoude mogen overzetten, tienduyzend Boek (naar de Grieksche wyze voor zeer veel) want Myrios is tienduyzend, of by toepassinge zeer groot getal gezegt. Tot diergelyke Critica heeft ook Athenaeus geschreven zyn Deipnosophistarum Lib. XV. door Dalechampius in 't Latyn gebragt, 't geen men bequamelyk kan overzetten, der Wyzen Disch-Redenen.

[p. 158]

 

In welk een Taal, en styl; zulkx zoo ik kiezen moest

 

Twee Werken uyt de schuur van zulk een ryken Oest

 

Der Schryvers, ^* 't Eerste, en hy myn Lees-zugt zouw vernoegen,

 

Schoon ook veele anderen daar waren by te voegen;

 

Wiêr welverdiende Roem wierd zomtyds aangerand,

 

Meest van de Geest'lykheyd geslagen in 't Verstand,

 

Door vuyle Haat, en Nyd der booze lastertongen,

 

Die naar deze Eere-Kroon van hun Geleerdheyd dongen.

 

Zulkx was Scioppius, een Man niet onbedeeld

 

Van Letter-Oeffening, maar onbeschaamd, vereeld

 

In stoutheyd ^† Scaligers, en Vossen te onderdrukken,

 

Hen, door een Valsch berigt, aanbaste op hunne Stam;

 

En Strada, en de Thou te heek'len ondernam:

 

Zulkx, was Diogenes een hond te zyn verweten,

 

Scioppius wierd regt een Cerberus geheten;

 

Dog dit schuymbekkend Beest, op 's Pausen Mogendheyd

 

Zoo stout; vond zig op 't eynd ellendiglyk misleyd,

 

Doods-arm, gehaat, gevloekt van Roomsche, en Protestanten;

 

En stierf aan ^‡ Lazary van Venus Lyf-trawanten:

 

Ook wierd aan zommige van dat baldadig rot

 

^§Met Staal, en Gift betaald hun lastering, en spot.

* 't Eerste ] te weten de H. Schriftuure.

† Scaligers ] de Weireld is bekend, deze Heeren te zyn gesprooten uyt het doorlugtig geslagt, en bloed der Prinçen van Verona. Waar tegen Scioppius in openbare geschrifte is opgekomen, zig zelf het devys der Scaligers, Fuimus Troes aanmatigende: Waar tegen Josephus, Zoon van Julius Caesar heeft uytgegeven een Verantwoording, onder den Tytel, Hercules, tuam fidem, bewyzende de waarheyd van zyn voortreffelyke afkomst, en dat Scioppius uyt een Beul oirspronglyk was; waar omtrent men moet aanmerken, dat Beul (Boja) by de Italiaanen een der veragtelykste scheld-namen is. Razza di Boja, Beule-Zoon.

‡ Lazary ] dat Scioppius daar van te Romen is gestorven, heeft my zeker aanzienlyk Italiaansch Abt verhaald, met byvoeging, dat hy hem zelf in zulk een stant ten Huyse van een Pokmeester had gesproken.

§ Met Staal, en Gift ] waar van men voorbeelden lezen kan in Moreri.

[p. 159]

 

Nogtans is eygen-wraak in dezen niet te pryzen,

 

De Griek had in dit stuk, om Vonnissen te wyzen,

 

Beëdigde Ovrigheyd tot Regters ingesteld,

 

Geleerde Mannen, en wiêr uytspraak, eens geveld,

 

Was onweêrroepelyk; geene and'ren als Poëten.

 

Zulkx ^* Ptolomaeus al de Weireld heeft doen weten,

 

Toen hy instelde zyn vermaarde Boekery.

 

't Groot inzigt, boven al, was in de Poëzy

 

Die al te stoute drift der Schryvers te beletten

 

En hun byzondre wraak, een Paal, en Maat te zetten.

 

Dit Voorbeeld volgd nog op de Christen Ovrigheyd,

 

Op ordening na 't Roomsch, of Protestants beleyd,

 

't Is des een stout bestaan zig zelver op te werpen,

 

En zyne Penn' tot Faam- en Eere-moord te scherpen,

 

In welk een Styl, en met wat Tytel opgeschikt;

 

Wat Boekzaal-Schryver op zyn Wraak- of Geldzugt mikt,

 

Hy is strafschuldig, naar den eysch, die onze Wetten

 

Op Pasquilmakery, al was 't naar waarheyd, zetten.

 

Hoe is 't dan draag'lyk, dat een eenig enkeld Man,

 

Of 't zaam gevoegd met meêr, als in een Vloek-gespan

 

De stoutheyd neemt, op naam te zyn een Boekzaal-Schryver,

 

Zyn drift te uytbraken in zoo onbescheyden yver!

 

Wie laakt tog op een nieuws in 't ligt gegeven Boek,

 

Daar 't nut der reden eyscht, een zedig onderzoek!

 

Wie ziet niet met vermaak Brittanjens Maatschappye,

 

Ausburgers, Leypzigkers, ruymborstig, en bescheyë,

 

Naar deugd'lyk overleg, zig uyten in al wat

 

Op de Ouwerwetsche wys, hun Oordeel heeft bevat.

* Ptolemaeus ] Philadelphus, Koning van Aegypten. Uytmuntend in de Liefhebbery van hondertduyzenden Boeken te vergaderen, en onder dezelve ook die van de Hebreeuwsche Bybel, waar toe hy ('t geen egter onzeker is) aanstelde 70. Overzetters uyt de Jooden; door hem daar toe verzogt; en dit is de Bybel, die naar het voornoemd getal Vertolkers in het Latyn, en andere Taalen, bekend is.

[p. 160]

 

't Ontbreekt ook Vrankryk niet aan wel doorlezen Mannen

 

Tot ^* Daag'lyksche Oeffening der Wysheyd ingespannen

 

Hen naam wel waardig, door opstellen zelfs bedagt,

 

Of hen van overal ten toetze voortgebragt.

 

't Zit my in Styl, nog Stof, nog Tytelen, nog Taalen,

 

't Is pryzen, dat het stinkt, of smadig af te malen:

 

Als of een Boeksalist, by Voorregt, viel te beurt

 

Het ^† oorlof den Poëet, en Schilder afgekeurd;

 

En jammer, dat zomtyds ook wel Geleerde Mannen

 

Daar toe hun Geest, en Penne onwaardiglyk inspannen,

 

Die anders zyn beroemd door treffelyk geschrift,

 

't Welk hunne Wetenschap, wel onderscheyd, en schift

 

Van huurelingen, die, met ryp en groen te schrapen,

 

Slegts naar 't gevulde Blad, wel deun bedongen, gapen:

 

Gelyk een Ambagts-knaap, die haastend wroet op 't stuk,

* Daaglyksche Oeffening ] waar uyt het bekende Journal des Sçavanz: haar eerste naam was l'Academie Françoise, daar naar de Beaux Esprits, voorts d'Eloquence Eminente, om den Cardinal Richelieu, die haar Beschermer was, te vleyen, dog de Vergadering zelf noemde zig noyt als met de eerste Tytel. Van deze Academy zyn leden geweest by uytnemendheyd Geleerden Mannen, waardig den regt grooten naam van Critici te kunnen zyn, blykende by hunne uytgegevene, eygene Geschriften, en scherpzinnige Oordelen over Oude en Nieuwe Schryvers; in allerlei Wetenschappen, en Konsten, zo is 'er ook een Academie de Peinture & Sculpture ook nog eene byzondere over de Bouw-kunst opgeregt door Mons. Colbert. Wie van de Ordening dezer Maatschappyen meer belieft te weten, lees Moreri; en is uyt hunne Werken, Styl, en uytleggingen genoeg te zien, hoe verr zy de Boekzaal Schryvers te boven gaan, hoewel'er van dat slag ook geen ontbreeken. Italien geeft ook een menigte Academien, veele haar zelf verheffende met buytenspoorig hooge of belachelyk laage Tytelen, verneederende, Te Romen zyn' er drie, deze heten zig Humoristi, Lynçei, Fantastici; te Vinçenza Olympici; Napels Ardenti, Florence Della Crusca, Siena Intronati, Padna icorati, Orditi, Verona Filarmonici, Pavia affidati, Milaan nascosti, en een menigte anderen, zig toepassende de namen, Invagiti, Otiosi, Hoplosophisti, Difficili, Confusi, Incauti, Amicabili, Sconnosciuti, en andere, daar men nauwlykx hoofd of staart der toepassingen ter eere, of smaad, in onderscheyden kan.

† Oorlof den ] Pictoribus atque Poëtis quidlibet audendi semper fuit aequa potestas, den Schilders en Poëten is altyd regtmatige magt gelaten, om alles te durven bestaan.

[p. 161]

 

Daar 't wel, of qualyk zyn is 't raaken by geluk.

 

Maar, zegt men, is dan ook by onze Boekzaalisten

 

Geen Letterweet? ô ja, wy willen 't niet betwisten;

 

ô Ja, nog eens, zeer wel; dog of in zulk een schyn,

 

Geoorloft is zoo vuyle Archilochen te zyn,

 

Daar legt de knoop, dat was te wezen, hoe geleerder,

 

Een des te vinniger zyns naasten roem-verkeerder,

 

Te queeken twist, en haat, afkeer, en ergernis

 

Om iets daar Kerk, nog Staat, 't minst aangeleegen is.

 

Myn Rym-lust, hoe voorzien met digte Reden-laarssen,

 

Werd moede te oeffenen den proef van haare Vaarssen

 

Op dit beslikte pad der Boekzaal-makery,

 

Want schoon zy was van al die vuyligheden vry,

 

Ze is egter in de weg, Waar langs de Zegewagen

 

De Vaderlandsche Jeugd naar 't hooge-School moet dragen.

 

Een sware hinderpaal, die haaren loop belet,

 

En hunne moedigheyd, en lust, en vlyt bezet

 

Met luye vadzigheyd, die slegts op 't woord van and'ren

 

Vertrouwende, zig zelfs verwaarloosd op te schrand'ren,

 

Om, door het Lauren-Bosch der Grieksche, en Roomsche roem,

 

Tot Taal- en Oudheên-kunde, en Wetenschappen-bloem

 

Als dan gewaardigd zyn de Zegelen te ontfangen,

 

Waar af hun Tytelen, geluk, en glory hangen,

 

Tot eens het Priesterschap in Godtsdienst, Artzeny,

 

Of Regten, naar verdienste aan haar geofferdt zy.

 

Nu is 't in Coffyhuys een Boekzaalist te hooren

 

Ver boven lessen der geleerdste Professooren,

 

Zulkx de Academy slegts bezogt werd om een Bul,

 

Op wiens gezag een bloed zyn lege zakken vul;

 

^* De Hooge-Leeraars, door een Schalke vond, en logen,

* De Hooge Leeraars ] ik heb, zynde Lid in het Colleg. Medic. daar van meer als een voorbeeld gezien; wanneer ons Bullen zyn voorgekomen, om te werden geimmatriculeerd, tot oorlof, om hier te mogen practiseren, aftervolgende de Statuten dezer Stede, van welke die zig als bezitters, en Doctoren quamen opgeven, gantsch geen Latyn verstonden, en hunne Theses lieten zien, waar op zy waren gepromoveerd; en onder deze een die het Juramentum Hippocratis, naar gewoonte in de Academie van Uytregt aanbood, waar van hy geen enkel woord verstond: ook was 'er een ander, die de onbeschofte schaamteloosheyd had, van te zeggen, ‘het Latyn wel te verstaan, maar om zekere redenen geswooren te hebben die taal in geen jaar te zullen spreken’. Op welke treffelyke verweering der zelven, door Burgemeesterlyk bevel, hy zyn naam Doctor reeds aan de styl van zyn deur, heeft moeten wegnemen.

[p. 162]

 

In 't geven van hun stem te schandelyk bedrogen:

 

Zoo als een Plug, niet waard Scheepsjongens solde, of 't broodt,

 

Door Zielverkopers list, Matroosen naam genoot.

 

't Verwoesten, en verval der Letter-oeffeningen

 

Verthoond zig niet alleen in onze Leerelingen.

 

Maar 't is oogschynelyk by veele, reeds erweeldt

 

Tot Meester-Artzen, zoo 't de hooge-School bedeelt;

 

Daar vind men het gevolg van Boekzaal te betrouwen

 

Wanneer me hun Boekery mag van naarby beschouwen;

 

Daar ziet men het gevolg, hier 's geen Hippocrates,

 

Galeen, nog Celsus, geene ervarings-wyze les,

 

Maar Paddestoelen, zonder Study opgeschooten,

 

Wier Schriften, voor wat geld, aanpryzinge genooten

 

Van eenig Boekzaalist. Het overige bestaat

 

Meest in Comediën, Romans, Lakeyen-Raadt,

 

Voor Staats-geheymen uyt der Prinçen Kabinetten,

 

Voor ^* een Boekwinkelier, op hoop van winst doen zetten,

* Een Boeken-Winkelier ] ik kan ten dezen aanzien, niet naarlaten den nauwkeuriger Lezer mede te deelen een aanmerkelyk bewys van 't geen ik hier opstel. Wereldkenlyk is de vermaarde Turksche Spion, by veel Menschen voor een Waaragtige, en daarom geloovenswaardige verhaal opgenomen, dog hoor hoe het daarmeede is gelegen. Zeker frans vlugteling had voor zyn vermaak daar af een of twee bladen geschreven; 't welk aan een Boekverkoper behandigd, de Pars wierd bevoolen, en strakx zoo gretig verkoft, dat de voorn. Schryver verzogt wierd wat voort te varen, en 't Werkje wierd als voore strakx verkoft: Zints is het van tyd tot tyd aangegroeidt tot bequame Boeken; dog zyt verzekerd, dat het, van het begin tot het eynde, een loutere verziering is, 't geen voor een Man van eenige belezendheyd in de geschiedenissen der Tyden ligtelyk ontdekt werd: hoewel het in der daadt een nuttig, en aannemig, en niet ongeleerd Schriftuur is, en met de Turksche, en Arabische namen van Menschen, en Ampten byzonderlyk ten tyd-verdryf. Dog dat daar noyt zoodanigen Spion in de Weireld is geweest, bewyst zig zelfs, zynde alles of verzierd, of overgenomen uyt welbekende History-Schryvers.

[p. 163]

 

Al weet hy voor de hand,dat nalles is bedagt,

 

En door zyn zelfs beleyd, aldus ter Pars gebragt.

 

Zie daar het slegt gevolg der Boekzaal-makerye,

 

Ik ben getroost, hoe 't my ten lof, of lak gedye:

 

Ten minsten heb ik my door zulk getrouw berigt,

 

Als 't een Bataver past, gequeten van myn pligt.

 

ô Wierd de Drukpars weêr bestuurd, gelyk voor heenen,

 

Van Stevens, Sylburgs, Blauws, en Wesels, of Frobenen,

 

Plantynen, Raphelengs, zy vond zich niet bestraald

 

Met nutteloos geschrift, zoo 't nu de Winzugt haald,

 

Dan zouden Studien in volle glory bloeien;

 

Geleerdheyds lust in 't hert van onze Jonkheyd groeien;

 

Dan zagme in haar een ernst door 't Pan-eusebion,

 

Te vord'ren tot den roem van 't Pan-Poëticon.

 

Nog is 'er een gevolg wel ernstig voor te komen

 

By veele Schryveren, de vreese, en mislyk schroomen,

 

Dat niet een Boekzaalist zyn werk veragten zal,

 

Om af te keeren dien gewoonelyken bal,

 

Of op de hoop van dat uytnemend te doen pryzen.

 

Dog dit is de agting vast den Bedel-zak verwyzen,

 

En wagten, ga voorby: Want de inhoud van een Boek

 

Aldus verstaan, krygd dan geen verder onderzoek;

 

Waarom meer dienstig was een Penning te vereeren

 

Voor 't swygen, en geenzints te laten Boekzaleeren;

 

Schoon men verzekerd was, dat dit gehuurd Trompet,

 

Iets onverbeterlyk zouw werden opgezet:

 

Want die getuygenis zouw tog niet meerder gelden,

 

Als Midaas Oordeel geeft in imands lof te melden,

 

Of dat een Eerlyk Man meer Roem van deugd verdiend,

[p. 164]

 

Om dat een deugeniet zig uytgeeft voor zyn Vriend.

 

ô Dat Harpocrates den Penn' dier Boekzaalisten

 

Kon sluyten, als den Mond! men had niet zoo veel twisten,

 

Om Letter, punt, of streep: dog 'k meen hen niet alleen,

 

Want 't is, in wat geschil, der Schoolen ook gemeen,

 

Uyt kleyne beuzeling een groot krakeel te raken,

 

En daar uyt laster, en 't naamrovery te maken,

 

En tog wat schade? zoo dit hittig Helsch gewoel,

 

Gelyk een loopend vuur, niet vloog ten Predik-stoel,

 

En wierd een Blixem, om te roekeloos verbolgen,

 

Elkaar te doemen, door het smeden van gevolgen.