Panpoëticon Batavum

Negendste boek.

Welk eenerley Gezang streeld altyds yder Ooren!
Wat spyze lang genut kan grage Lust bekooren
By Overvloed! Die trek spruyt uyt verandering:
Hier uyt dat aangenaam der Keure, en Wisseling.
Pas smaakte my dat zoet, zoo zaft, en Lief'lyk vloeiën
Van Sluyter, zonder my met Stand der Styl te moeiën.

[p. 112]

 

Thans snakt, en watertand myn Digtlust, om daar by

 

Te proeven Vaarssen met verheven Poësy;

 

Gelyk een Dischgeregt, door Zout, en Speceryën,

 

Den Tong tot grager Lust als de enk'le kan doen vlyën;

 

Dit egter hinderd aan het goede eenvuldig niet,

 

Waar in men zap, en kragt van brave Vinding ziet.

 

't Was Digter-zonde zulk een Rymen te veragten;

 

Gelyk aan de and're zyde ^* Oudvaderen gedagten

 

Den Spys te Kruydigen tot meerder Eetens Trek,

 

Beyde, om haar uytersten, 't gewoonelyk gebrek,

 

Door 't schaad'lyk al te veel, 't bederf der beste dingen,

 

In allerhande slag van 't Weirelds handelingen.

 

Heer Arnoud, open my uw Panpoëticon,

 

Dat ik het Afbeeld zie van hem, uyt wien een Zon

 

Van zoo veel gaven straaldt het schoonst van alle Ligten

 

In Menschlyk onderhoud, Vermaak by 't Nut te stigten;

 

Dat 's Vollenhovens, maar niet yder Digters, werk,

 

Ten Glory van zyn Naam, en aanbouw van Gods Kerk.

 

Dat queeld zyn Kruys-Triomf in Hemelsche Gezangen,

 

Met dat Ziel-angstige Getzemane bevangen;

 

't Opwekkend Haane-kray, Bloed-Akker; en de Vloek

 

Op de eysch des Joodschen Volkx; de Kruys-berg, en 't Bezoek

 

De droeve Moeder-Maagd, by 't hout te neêr gezegen;

 

De Heyl-Bron; de Uytvaard, en de Vrugt daar uyt verkregen

 

Voor 't gantsche Menschdom, als door eene zyn geslagt

 

Was tot den Vloek des Doods naar Lyf en Ziel gebragt.

 

Welk een Natuurelyk uytbortelen van Traanen,

 

Door Lyk-Gedigten! En hoe Lieflyk in 't Vermaanen

* Oudvaderen ] daar wierd, ten tyde der Eerste Christen-Kerk, toen het zeer gestrenge Leven, afzondering, en onthouding der Woesteyniers in hoogagting was, in zeker Concilie opgebragt de Vraag, of het een Christen geoorloft was, buyten magen swakheyd uyt ziekte, toespyzen te nuttigen, om den Eetlust te verwekken? Dog 't Oordeel daar over bleef steken: Om dat men des wegen geen onderzoek tot overtuyging doen kon.

[p. 113]

 

Tot Christelyk geduld! Hoe kuysch by 't Bruylofts-Bedt!

 

Hoe grootsch, wanneer hy zig tot Helde-Digters zet,

 

En sterkt, door Dapperheyd der Heydenen bewezen,

 

Met hun doorlugte deugd in krygs-beleyd te lezen!

 

Zeer zelden was 't myn braaf te speelen op een Naam;

 

Als daar zy waardig was te geven aan de Faam.

 

't Is arme zoekery, gebrek van Tyd, of Geesten,

 

Voor afgesletene Geboorte- of Bruylofts-Feesten;

 

Maar Vollenhoves Naam, in zulk een Ryken stof,

 

Is Merk-Erinnering oirspronglyk tot zyn Lof:

 

Dit swygen was veel eer tot Stuursheyd te verwysen,

 

Als ongebonden swier in Roem-Gedigt te pryzen.

 

Der Vroomer Oud'ren wensch, op Gods Barmhertigheyd,

 

Doorgaans in zegening hun Zaad is toegezeyd.

 

't Was een gestaafdt gebruyk by Syrers, en ^* Hebreeuwen,

 

En ^† onze Vaderen der Averoudene Eeuwen,

 

Een Heyl-bediedenden by de Eernaam van 't Geslagt

 

Aan hunne Kinderen te werden toegedagt;

 

Daar thans een Ambagts-Man, een Woekeraar, of Pagter,

 

Die Geld verzameld heeft, zig dunken laat ten lagter

 

Indien de Heer zyn Zoon, voor Gerrit, Klaas, of Jan,

 

Niet werd door al 't Gezin bejonkerdt met een Van

 

Uyt Adelyke stand, of schoon de Vaêr voor dezen

 

Op 't hoogst slegt Baanderheer van 't Weef-getouw mogt wezen.

 

Elk dank Gods Zegening in 't geen zyn Arbeyd wind,

 

Of 't geen hy in 't geluk van Ervenisse vind.

 

Dat hem Verheer-gewade Een dien hy 't maakt deelagtig;

 

Maar Koetz, en Paarden, 't Kleed, Stoet, Huys, en Hof, hoe pragtig,

* Hebreeuwen ] hier van zyn te veel bewyzen in de Schriften des Ouden Verbonds, als dat daar toe ten bewyze noodig zy voorbeelden by te brengen, zoo wel de Moeders, als Vaders den Kinderen namen gevende.

† Onze Vaderen ] de bediedenissen der oude Hollandsche en Duytsche Namen aan de Kinderen, vind men in veel Woorden Boeken (Dictionaria) dog zeer naauwkeurig schryft daar over de Geleerde Delvenaar, Pontus Heuterus, zoo van Vrouwen, als Mannen, in zyn Tractaat, de Veterum, ac sui aevi Belgio.

[p. 114]

 

Maakt hem niets hooger waard, als Burgerlyke groet;

 

Dog Voorregt in de Rang der Plaatze, Hand, en Hoed,

 

Zyn aan onze Overigheyd, den Ouders, en de Regten,

 

Naar 't Gods bevel, en 's Lands Gewoonte, als Wet beslegten.

 

Wie iets daar boven eyscht is billyk uytgelagt,

 

En, als een Gekke Prins, in 't Zotten-Huys gebragt.

 

Dat was een lekkre Koek! zoo zoet, als Lieflyk Geurig,

 

Door Vollenhovens Geest gebakken; en zoo keurig,

 

Als ofze uyt Tarwe-bloem, en Honig-zeem gekneed,

 

Op 't slot van Cecrops, was ten ^* Outer-dienst besteed,

 

En door het Priesterdom den Goden opgedragen,

 

Gestempeld met ^† den Os; in Aver-oude dagen,

 

Al eer der Beesten Bloed ten Offerhande quam.

 

Hoor, hoe myn Digtlust dit voor een ontbyt opnam;

 

'k Ben immer, zegt ze, altoos een Amsterdammerinne,

 

En zoo, gelyk wel eer de ^‡ Atheensche Zang-Goddinne,

 

Bet-over-betste Moêr, Koek-eetster in den aart.

 

Schaf meer van zulk gebak. Daar is wel iets gespaardt:

 

Op dat ik zyne Lof zy waardig te verhalen,

 

Om zulker Mannen werk met Vaarsen te betalen.

 

Beluste Wyven trek Konfyt, en nieuwe Most,

 

Myn smaakt in Poësy gekruyde Mannen-kost.

 

Wel aan, myn Digt-lust, 'k wil u gaarene believen,

 

Dog zonder iemands Eere, in Styl, of Zang te grieven,

* Outer-dienst ] men leest uyt Aucteuren, by Meursius aangetrokken, deze omstandigheden, met der zelver zin-ryke betekeningen, wel aanmerkens waardig, maar te lastig al hier vertaald in te voeren; dog wel te raden des Latyn-kundigen Lezers kurieusheyd.

† Den Os ] deze koeken hadden tot merk het Grieksche Woord Βοῦς Os, of wel allenlyk een B. ook waaren zommige tot een Osje gekneedt.

‡ Atheensche Zang-Goddinne ] groote Liefhebbers van gehonigde specery-koeke waren de Atheners, en waar van gemaakt, geeft Athenaeus te kennen, Deipnostphist. Lib. III. C. XXXV. en byzonderlyk veel wierden zy bereyd tot het Feest van Ceres, Thesmophoria. Idem. Lib. XIV. C. XIV. Koek heet op Latynsch Libum, van waar afkomstig is Libare, offeren, . 't geen oneyndigmaal voorkomt by de Poëten.

[p. 115]

 

Met meer of min verdienste, aan wien uw Keurlykheyd

 

Hier in den grootsten Lof heeft billyk toegeleyd.

 

'k Heb, na 't verdrietig, en schier hoopeloos verlangen,

 

Heer Monens Poësy ten langen laatste ontfangen,

 

Werk tot dit Oogenwenk my nimmer in 't Gezigt,

 

Ja schaars iets anders, als een swervend Lof-Gedigt;

 

Nogtans zyn Beeldenis (zoo in 't Lichaamlyk Wezen

 

De neyging van de Ziel in 't Aanzigt zy te lezen

 

Door indruk van de Geest) heeft voor myn Poësy

 

Veel Voordeel op gedaan uyt Physiognomy.

 

Maar, swakke Rym-lust, zie hoe sterke Lyftrauwanten

 

Zig in het Voor-Portaal van dezen Schouwburg planten!

 

Al 't zaam gewapend met het allerpunstigst Staal

 

Van sneêge Vindingen, in Digt-maat, Styl, en Taal;

 

Gesteld, om ligt het vuur van yder uyt te blussen.

 

Veel sterker, als die van den Koning der Borussen

 

De Reusen-lang Staffiers geschonken door den Czar;

 

Dog 't is my niet genoeg Heer Monens roem van var,

 

Als uyt een Spreek-Trompet, van anderen te hooren,

 

't Gezigte van naar by vergoê 't gebrek der Ooren.

 

Treetoe, myn Digt-lust, zyt verlegen, nog verbluft.

 

In Monens Eere-burgt is hen, die niet verwaten,

 

Nog te Lafhertig zyn, een Post van Roem gelaten,

 

Waar op zy plant haar Vaan in 't Panpoëticon,

 

Daar nimmer Taning trof de Eer van Heer Moonens Zon.

 

Wat nu! De Melody der Hemelsche Gezangen,

 

Zoo Ryk, zoo Heerlyk te verarmen door verlangen!

 

Wat dan! Inkrimpen, door bekorten! Zulkx nog min;

 

Dat was geradebraakt den Geest, de Ziel, en Zin,

 

Vaak hangende aan een Woord. Wat eynd'lyk! Te verschoonen

 

Dien Arbeyd zonder nut. Wie zal tog, als Heer Moonen,

 

Naar de verscheydenheyd van zyner Herd'ren staat,

 

Elk zingen doen op zyn betamelyke Maat!

[p. 116]

 

'k Zie by hem Koningen, en Prinçen, en Profeeten

 

En Hooge Priesteren, als Herderen, gezeten

 

In Beemden, Bosch, Gebergte, al waar hy hen den Staf

 

Van Melibaeussen, of Tityrussen gaf

 

Om 't Vee te hoeden, en op Fluyt, en Ruyspyp blasen;

 

Terwyl haar Lammertiens, en safte Schaapjens grasen;

 

Met zulk Cieraadje der Landsdouwen toegebragt,

 

Door by-naam, Eygenschap, en lieve Woorden-kragt,

 

Bosch, Weyde, Heuv'len, en Vrugt-teelende Valeyen,

 

Met Spring-bron, Berg-val, en Rivier daar toe bescheyen,

 

Tot haare Lustigheyd, dat Dante, nog Guarien,

 

Petrarche, of Casa, ons zulk Pastorel, doen zien;

 

Al voegd me'er ^* Longus by. Niet vreemd: In dezen allen

 

Zyn niets als Wellust, en Verdigte Min-gevallen,

 

Daar Moonens Herder-Zang, naar waare Deugd geleyd,

 

Van 't onuytspreekbaar Heyl der Zalige Eeuwigheyd.

 

Gezangen meerder waard de helle Silv're galmen,

 

Of 't schoon ^† Corinths-Metaal, als Stroo, of Riete-halmen.

 

Manhaftige Adeldom, die de Yzels-boord bewoond,

 

Hoe werd uw dapperheyd door Moonens penn bekroond!

 

Zoo Alexanders Ziel mogt uyt zyne asch verryzen,

 

Wat zoud hy uw geluk verr boven 't zyne pryzen!

 

Die voor uw Heldendâan zulk een Homerus gaf,

 

Die haaren roem bewaarde, ook na den Dood, en 't graf.

 

Maar hoe was 't mogelyk Egt-Jaar-en Lyk-gedigten

 

Door nieuwe Vindingen behoorlyk te doen ligten

 

In zulk een meenigte, zoo smaaklyk aan elk een,

 

Of yder Kars, en Vars voor de eerstemaal verscheen.

* Longus ] waar van ik heb zyn ΗΟΙΙΜΕΝΙΚΩΝ of Pastoralia van Daphnis en Chloë.

† Corinths Metaal ] dit was gemengelde stof uyt Koper, Silver, en Goud, gesmolten in het verbranden der schoone stad, door de Romeynen, onder L. Mummius. Het voornoemde uyt de beelden der Afgoden in de Tempelen gesmolten, en zints opgezogt, was van zoo aangename, en egter schelle Weerklank in klokjens, dien men daar van goot, dat het hooger als Silver wierd geschat.

[p. 117]

 

Wat heeft voor Jong, en Oud, in allerhande Staten,

 

Heer Moonen, Stigting, Konst, Nut, en Vermaak gelaten!

 

In Poësy van eene algemene Lof,

 

Naar elkx bevoeglykheyd in de aangenomen stof.

 

Niet, dat ik wil zyn Digt, in all volmaakt beseffen,

 

Dat was het tot den staat zyns Scheppers te verheffen.

 

'k Begryp de Digt-konst, als 't Batavers Vaderland,

 

Gantsch zonder Opperhoofd, een vrye Burger-stand.

 

Heer Moonen was een Mensch, van Menschelyke togten,

 

Gelyk als anderen, by wylen aangevogten,

 

En overyld. Bezie, proef, met wat Bitterheyd

 

Hy zynen ^* Pest-drank heeft voor Amsterdam bereyd;

 

Haar Trotsheyd op 't Stadhuys, en Hoogmoed bits verweten;

 

Vermoed'lyk diens tyds met spyt, of wraak bezeten.

 

Was die bestraffing op gantsch Nederland gelegd,

 

Als misdaad algemeen, wat was'er aan miszegd!

 

Met nederige boet Gods gramschap af te smeken,

 

Was trouwe Leeraars werk, een hoognoodwendig Preken;

 

Maar Amsterdam alleen zoo vinnig gateslaan,

 

Als of 't was Achan met den Ban, en Vloek belâen,

 

Geraakt, door 't Oordeel Gods, meer over haar geslooten,

 

Als over eene Tent der Zeven Bondgenooten!

 

Waar op men toevoegd die belachelyke blaam

 

(Noyt overtuygelyk door eenig Man van Naam)

 

Van Trotsheyd op 't Stadt-huys, en Hoogmoed op den Zegen,

 

In haare Havenen uyt Oost, en West verkregen,

 

Een stoute laster: 't is des Stads erkentenis,

 

Met dankbaarheyd, dat die uyt God oirspronglyk is.

 

Zy hoefd voor gierigheyd, of nood zig in te wikk'len

 

Met Babilonsche Rok, een Goude Tong, of Sicclen.

 

Melaatsheyd was een straf Jehovahs op Hebreên,

 

Besmetlyk; wien zy trof mogt gintsch nog herwaarts treên,

 

En naauwlyk buyten Huys, of Tent zyn Voeten zetten,

 

Of hy was strafbaar, naar den eysch van 't Regt, en Wetten,

* Pest-drank ] een Gedigt van de Heer Moonen, met dat opschrift.

[p. 118]

 

Ten zy hy zelf opschreuwde, onreyn, onreyn, en droeg

 

Een teken, 't welk hem straks uyt Menschen omgang joeg;

 

De Tempel, 't Sanhedrin, voor zulk eene opgeslooten,

 

En hy uyt de Offer-pligt, en Gods-dienst gantsch verstooten;

 

Tent, Huysraad, Kleed, zyn Vee te raken; welk een Wet

 

Heeft, in 't gelang der Pest, het tegendeel gezet!

 

Wie zal ontkennen, dat die Plage, niet te schroomen,

 

Door gaaf van 't vast Geloof, is verder toegenoomen

 

In die Volmaaktheyds roem, waar op een Christen hoopt:

 

En 't is een swakker, dit zoo hevig vuur ontloopt,

 

Of tragt te ontvliên; 't is God, die hem kan afterhalen;

 

Maar 't voegd geen Mensch den Wraak van Straffen te bepalen

 

Op deeze of geene. Was ook Moonen blind, en stom,

 

Dat hy niet heeft gemerkt, hoe de Yselsche Adeldom,

 

Swol, Zutphen, Deventer, en alle Steden vlugten

 

Ten platten lande, naar hun burgten, en gehugten?

 

Die egter nimmermeer, in openbaar Gedigt,

 

Als hoofd-strafschuldige, zoo strenglyk zyn berigt:

 

Hoe wel ik 't niet vereysch. Neen! God wil zulkx afwyzen!

 

't Geen ik in Moonen laak voor Amsterdam, te pryzen

 

Op Deventer! ô Neen. Dat wedersprak te zeer

 

De Hoofd-beginzelen der Godsdienst, die ik eer.

 

En dien ik in dit stuk kragtdadig wil doen blyken,

 

Wat Vonnis, Spot, of Wraak men daar op komt te stryken.

 

Gevraagd, wat aanlangt in 't zoo ernstig opgevat

 

Voor 't Panpoëticon? De Vaderlyke Stadt

 

Ten scherm der Eer, dien noyt een Vroome, als met zyn leven,

 

Naar les der Ouden, waar 't ook voorviel, mogt begeven.

 

't Is, in al wat men schryft een zek're Regelmaat,

 

Voor al in onderwerp, 't geen elkx Gewisse aangaat,

 

Regt-strydige uytersten te myden, nog Gods Oordeel,

 

Te nemen, door gevolg, tot zyn besluyt ten voordeel.

 

De Geest ontzinktme, en 't Hert krimpt zidd'rend my in 't Lyf,

 

Op 't God-Vergetene, en zoo gruuwzaam wreed bedryf

[p. 119]

 

Van ^* Napels; om den loop van 't Pest-vuur te beletten,

 

En dus 't gezonde Volk te hoeden voor 't besmetten.

 

Waar in ('k swyg Roof, en Moord door gierigheyd bestaan)

 

Men zag de levenden, door voêr gebrek, vergaan:

 

Het Bloed-verwandschap, ja als 't Menschlyk mededoogen,

 

Zelf tusschen Ouderen, en Kind'ren, uytgetoogen.

 

Beschouw, aan de and'ren zyd, hoe een ^† Muhamedaan,

 

Zyn roekeloos bedryf voor Godsvrugt wil doen gaan,

 

Met een Verstorvens Kleed, ja Hemd, warm aan te trekken.

 

Met dat zoo menigmaal hervat veroud geschil

 

Des ^‡ Levens-Paal, en hoe 't bestaan moet, naar Gods Wil.

 

Is niet de Pest een Plaag gelyk een brand te ontwyken!

 

En was 't niet liefdeloos, op vlugt van dien te stryken

 

Zoo swaaren Vonnis, als 't Heer Moonen hier belieft?

 

En of dit niet de Zorg der Overheden grieft,

 

Wanneer zy (onder Gods genadig vergenoegen)

 

Zig tot de middelen van af te weeren voegen?

 

Want zoo dit onbepaald, gantsch ongeoorloft is,

 

Dan is ook de Artzeny voor deze Krankheyd mis,

* Van Napels ] zie Anslo .

† Muhamedaan ] 't geen hier van de Turken gezegd word, is Weireldkundig. Dog, tot overbodig bewys, diend het naarvolgende. 't Geval is dat de Hr. Cornelis Hage, eerste Resident der vereenigde Neerlanders aan de Porta, by een zeer swaare Pesttyd, aan den Primo Vizir verlof verzogt, om uyt Constantinopolen naar Pera te verhuyzen; waar op de Vizier, ‘wel Hage, zyt gy niet in Geloof met ons eens in het stuk van de paal des Levens! Zoo even gaat de Gezant des Keyzers van hier met het zelfde verzoek, dien ik het heb toegestaan; niet vreemd, dat deze zig niet betrouwdt op zyn Beelden,’ enz. Waar op Hage, de schuld op zyn gezin willende leggen, antwoorden de Turk, ‘wel, wel, de Afgodendienaar betrouwdt zig niet op zyn Poppen, en gy niet op 't Geloof, 't welk gy voorgeeft, ga al mede by de anderen.’

‡ Levens-Paal ] bekende verhandeling; voornamentlyk tusschen Juffr. Schuurmans, en de Hr. Dr. Beverwyk; en nog veel uytbreydelyker in Rym, Prosa, en Brieven tusschen de Hr. Westerbaan, en J. De Dekker verhandeld, zederd het Jaar 1658. tot 1660. en waar in Westerbaan het begin maakt door het bekende Gedigt, Kost verlooren, Brief aan NN. waar in overwoogen werd, of de Predikanten haar gagie wel verdienen.

[p. 120]

 

Ja zonde, was my oyt, by zyn Eerwaardens Leven

 

(Als nu voor de eerstemaal) dit Vaars in hand gegeven,

 

'k Had hem, op 't Vriendelykst, van goeden ernst gebeên,

 

My in dit swaar geval, eene uytkomst te besteên:

 

Om myn benard gemoed hier in gerust te stellen;

 

Waar in ik my tot nog ellendig voel beknellen;

 

En, 't zal my altyd zyn een Lief, en Waardig Man,

 

Die myn Bekommering hier in verligten kan.

 

't Genoeg den Rymer naar die twee doorlugte Ligten

 

In 't Geest'lyk Uytgespan zyn Styl, en Maat te rigten,

 

Zoo hy zyn Digt-lust voeld tot Hemel-Zang beroerdt,

 

Vergeefsch gezogt in 't Veel, 't geen 't Weynige volvoerdt.

 

't Werd tyd, myn Digt-lust, het Oud-eygen af te leggen,

 

Beloften zyn wel goed, maar doen betaalt het zeggen.

 

Besef uw Afterstal. Weet, dat hy tweemaal geeft,

 

Die 't haastig doen kan, en zyn schuld niet overleeft.

 

't Eerst der Aaloudheyd was, met Offers, en Geschenken

 

De Goôn, en Prinçen, om hun weldaân, te gedenken.

 

Wel aan, myn Digt-lust, volg, in dank'bre Erkentenis,

 

Haar schreden naar 't Autaar, 't geen voor uwe Oogen is,

 

In 't wel-verdienstig Werk der groote ^* Panpoëten:

 

't Zal hier te passe zyn, uwe Agting te doen weten,

 

Die, van uw vroege Jeugd tot dezen Ouden dag,

 

U altyd op de Tong, de Penne, en 't Herte lag;

 

Spyt al het onbeschoft, en Ezelpootig schoppen

 

Van wufte Jongens, met hun Leven-looze Poppen;

 

By wien het Meesterschap in Letter-Krakery,

 

En 't heftig woord-gesnot is 't grootst in Poesy;

 

By wien een Faal-greep, of wat minder-weet, te vissen,

 

Is een ontdekken van Verraad-Geheymenissen,

 

Met Schamper Schertzen, in Apolloos-Raad te Boek,

 

Voor een wel Kostelyk Digt-kondig Onderzoek.

* Panpoëten ] Digters tot alles.

[p. 121]

 

En treftme een beuseling, hoe juychen deze quanten

 

Met ^* Dat's Gevonden! als de ^† Athener Sycophanten

 

Verkliekers wierden, om een Vygen-Dievery,

 

Als nu, van Kink, of Vlak in schoone Poësy.

 

Heel anders is 't by ons, daar Vingingen, en kragten

 

Der Redenering, en 't Natuurelyk betragten

 

Van alle Uytbeeldingen, zoo verr' het doenlyk valt

 

Eenvoudig, niet gezogt, verwrongen in gestalt,

 

Aan alle Poësy, 't zy laag, 't zy hoog verheven,

 

Moet haar bescheyden Deel van Geest, en indruk geven,

 

Dien 't Zielen-Uurwerk in de togten van 't gemoed,

 

Door Veêr, en Raderen, en Onrust leven doed.

 

Wie gaat den Drossaard, wie van Zuylichem te boven!

 

Elk, in zyn onderwerp, noyt hoog genoeg te loven:

 

Want 't is niet Menschelyk, al wat men denken kan,

 

Op een gelyken Voet, kan rusten in een Man.

 

Ja, om met oorlof hier myn hert regt uyt te spreken,

 

En zonder iemands Roem in zyne keur te breeken,

 

Dat nimmer Pindarus, voor 't geen'er komt te pas

 

In Treurspel, meer als Hoofd onvergelyk'lyk was.

* Dat's Gevonden ] Εὑρεκα (Heureka) zegt de Griek, en is het zeggen van die geene, welke iemand hebbende beschuldigd, dan eerst opzogten waar mede zulkx goed te maken; een zeer gehaat, ja vervloekt Volk.

† Athener Sycophanten ] dit Woord zegt eygendlyk Vygen-Eeters; waar over Athenaeus, Budaeus, en Perottus by de Taalkundigen zyn te Lezen; dog 't geen hier ter zake diend zal ik den Lezer mede deelen. Daar lag een zeer oud verbod te Athene, en wel op Levens-straf, dat men geen Vygen mogt uytvoeren; dit was beslooten ten tyde van het eerste planten des Vygebooms, 't Verbod, naar gewoonte, veroorzaakte begeerlykheyd. Om dit te ontdekken vond men doortrapte Verklikkers, die zig in gezelschappen latende vinden, scheenen Vygen te willen uytvoeren, en door dat middel de Menschen bedrongen, en dikwyls onschuldig aanklaagden, die, om daar van ontheft te zyn, gedwongen wierden met deze Fielten te verdragen. Den uytvoer wierd eyndelyk, door het vermenigvuldigen der Vrugten, toegelaten, dog met zeer hooge belasting, waar by dat Volk weêr nieuw middel kreeg, om de Menschen te betrappen.

[p. 122]

 

In sterke uytdrukkingen der zaken met de woorden,

 

Zoo die Natuur'lyk, en Ziel-roerende behoorden,

 

Hoogdravend uytgevoerdt, tot allerhande Maat

 

Van Vaarssen, in wat stof, Herts-togten, Tyd, of Staat.

 

Wie durft zoo dwaas zyn, in zig zelve te verheffen

 

Om, als Heer Huygens , 't wit waar op hy doeldt, te treffen!

 

In zoo veel Zedelyk, en Geest'lyk onderwerp,

 

Wie in kortbondigheyd van Spreuken, zaft, of scherp,

 

Naar yders regt vereysch! Wie Poësy met reden,

 

Als, naar de lessen der Bewys-konst te bekleden!

 

Zoo wat vermetele dit tegenspreekt, hy sta

 

Ten proeve, door zyn Werk, en maake een Wederga,

 

Uyt wien zoo veele Kerne, en Merg, en Pit van zaken,

 

De Ziel der Poësy, by zyn Gedigt kan raken,

 

't Welk, in myn vroege Jeugd, my van die waarde was,

 

Dat ik zyne Oogen-troost met zulk erkauwing las,

 

Dat ikze, in korter stond, 't geheugenis indrukte,

 

Met zulke eerbiedenis, dat, waar het my gelukte

 

Dat Silver-hayrig hoofd te ontmoeten, ik altyd

 

Het myne ontdekte, in hoop uyt enk'ler eere-nyd,

 

Door Digters oeffening, en Oudheyds Wetenschappen,

 

Met Pasjens van Askaan allenskens naar te stappen

 

Dien waarlyk Letter-Held, zoo immermeer die Naam

 

Aan iemand waardig was te geven aan de Faam.

 

Maar Huygens, Huygens, ah! Hoe kostge u zoo vergeten!

 

Wat booze Geest heeft u op 's Levens eynd bezeten,

 

Dat uw zoo eerlyk grys, doorlugtig Digters hoofd

 

Zelfs met uw eygen hand zoo schendig hebt beroofd

 

Van zulk een schoone Kranz der Lauw'ren, en Olyven!

 

Datge uw zoo reyne Penn' kon een Bordeel-spel schryven

 

Voor 't Schouw-Thooneel! En fy! Uw zelfs in 't openbaar

 

Dus hebt ten Thoon gesteldt, en lachte met de schaar

 

Der Wufte en Dart'le Jeugd, op 't hooren, en verthoonen

 

Van Loopjens dien geen Man van eere by moest woonen:

[p. 123]

 

Nogtans vereysch ik niet, dat iemands Geest verbluft

 

Door naare dweepery, of vieze schrik verzuft,

 

Zyn Rym-lust het vermaak van Middelmatig zingen,

 

En gantsch de Poësy, zyn Rust-Tyd, ga ontwringen;

 

ô Neen; zulkx was gewis eene onbescheydenheyd

 

Van 't eene op 't andere der uytersten verleyd.

 

ô Constantyn, waard gy Standvastig by gebleven

 

Uw's naams bediedenis! Wie konde u tegen streven,

 

Daarge in uwe Hof-Wyk, en uw Zee-Straat hooren doedt,

 

't Geen uwen Vrugtb'ren Geest aldaar kan zyn ontmoet,

 

En 't is toegevelyk, zoo, in de Snel-Gedigten,

 

Niet alles op het fynst der Zedigheyd kan stigten.

 

Dit moest'er uyt, schoon 't is een wyde buyten-sprong,

 

Musyk nog Digten klinkt uyt een bezette Long;

 

En gy, myn Lezer, gun myn Liefde, en Mededoogen

 

Dat ik in Zuylichem ga Salomon beöogen,

 

En hy, door na-berouw, als hy zyn Klugt-spel las,

 

Waarschyn'lyk heeft gewied dien ergernis, om pas

 

Zyn Spaansche Wysheyt kort daar after in te binden,

 

Zoo verr' bedenkelyk, te doen met eer verswinden.

 

Gelyk die Wyste Vorst, na zyn bedroefden val,

 

Den Afgôon offerde, zelf onder Sions Wal,

 

Zyn schoone Spreuken, en den Preeker heeft geschreven,

 

Als toen in de Ydelheyt der Ydelheên bedreven.

 

Het Panpoëticon verthoondme alhier een Beeldt,

 

Waar in 't veranderlyk geval de Digteren Speeldt,

 

Oyt waard geagt zyn hoofd met Myrthen, en Lauw'rieren,

 

Met Zonne-straalen van Apollo te verçieren;

 

Maar nu, al te onbeschoft ontluysterd van die glans:

 

Des agte ik my verpligt, den naam diens Wyse Mans,

 

Den doorgeleerden Cats, met redenen, te ontheffen

 

Uyt de afterklap, waar door de onwetenheyd komt treffen

 

Zyn Rymen, en die tragt te smooren in het stof,

 

Weêr op te held'ren met zyn wel verdiende Lof.

[p. 124]

 

Wat gaat men schots, en vuyl den Man in 't graf verwyten!

 

‘Dat zyn Gedigt slegts is tot Kind'ren tydverslyten;

 

Der Vrysters Bybel, daar een Man zig stomp aan leest;

 

Waar in de Poësy noyt schonk yts van haar Geest.’

 

Is wel in eene Mensch de Wetenschap van allen,

 

Schoon 't was tot eenerley betrekking, en gevallen?

 

Is 't oyt in 't keuren van zoo grooten onderscheyd,

 

Als 't naar 't oneyndelyk besef des Digters leyd?

 

Behalve dat de taal, om yder te vernoegen,

 

Zig naar verandering van 't onderwerp, moet voegen:

 

Een and'ren styl vereyscht een Schimp- of Helden-Digt,

 

Een and'ren tot Gods Lof, of die de Zeden stigt,

 

En weêr verscheydener die der geschiedenissen,

 

Waar van de laatste meest 't Verzierlyk komt te missen;

 

't Welk waarlyk in dat deel 't minst is der Poësy,

 

En laatster-woorden-klap, en Maat tot Melody

 

Der Werken van Heer Cats het grootst gedeelte dragen;

 

Waarom zy thans het minst de Menschen kan behagen,

 

Die op de Vinding, en Tooneel-Taal zyn gezet:

 

Zulkx, als een Wan-gedigt, het gunstig Oor belet.

 

Zoo dat Lucanus, spyt zyn Woorden zoo doorlugtig

 

En met het Krygh-Bazuyn te blasen zoo Roemrugtig

 

In het Pharfalisch Veld, noyt voor Poëet kan gaan,

 

Zoo 't naar den Regelmaat dier Vitters moest bestaan:

 

Om dat zyn Vaarssen, op hoe hoog getrokken snaaren,

 

Niets met het onverwagt der Vinding konden paaren.

 

't Zy zoo; wanneer men regt 's Mans Oogen-wit begrypt,

 

Zyn Digt-lust zig voor 't minst op 't schoon der Vinding slypt

 

Om 't enkeld Geestelyk, of 't Zedige te schryven,

 

En voor een laag Verstand niet al te hoog te dryven:

 

Terwyl hy anderzins ook wel Verziering kust,

 

Daar 't hem te passe komt in zoete Liefde-lust.

 

Maar, lieve! Laat ons regt, en niet vooringenomen,

 

Tot ander onderhoud van zyne Digt-konst komen.

[p. 125]

 

Wat is'er Wysheyd in 't Zinbeeldelyk bevat!

 

Wat Taalen-Rykdom! Hoe waardereloose Schat

 

Van oude, en nieuwe Tyds Byspreuken, Schilderye,

 

En 't meest voor 't innigste der Ziel van Poësye!

 

Met zulk een onderscheyd gevorderdt ter balanz,

 

Zal de evemaatigheyd des Oordeels dezen glanz

 

Der Roem in Digt-kunst van Heer Cats geen wigt ontbeeren,

 

't Geen hem, op zoo veel Werck, doed met een Beeld vereeren.

 

^* In 't Rymen is zoo wel een Mode, als in het Kleed:

 

Dat van voorledene Eeuw, toen, als volmaakt besteed,

 

Is thans te walgelyk voor eenig Mensch te lezen,

 

En, moog'lyk minder tyds, zal dit verwerplyk wezen.

* In 't Rymen ] dit behoefd geen ander bewyz, als der byzonder tyden geprezene Poësye, en niets is zekerder, als dat ons, behalven het zeer veel onduyts, te voore komen een groote menigte noodeloose, en niets tot cieraadje, of ter zake dienende lappen; dog, of het zoo noodzakelyk is, ons zoo eng te besluyten in den prang van het tegenwoordige Maat-Gedigt, daar op zouden veele aanmerkingen vallen. 'k Zal'er, tot voorbeeld alleenlyk een opstellen, te weten in het gebruyk van de H. en de Klinkers. De Oude Grieken vind ik de zelve, wanneer het voorgaande Woord op een Klinkletter uytgaat, nu daar in te doen smelten, dan wederstand te doen grypen. De Latynen smeltenze altyd. De Oude Italianen, zoo men bevind in de Poësye van Dante, en anderen, maken uyt die 't zamenkomst eene voor ons gehoor mislyker uytspraak, wanneer 't voorgaande Woord op een O uytgaat, gelyk in hun tegenwoordig Rym uytsprekende zeggen zy, met de Spanjaards, Lo Imperio, L'Imperio, en de Ouden L'Omperio. Voor de andere smeltingen van de laatste Syllabe op een Klinkletter uytgaande, en 't volgende daar mede of met een H beginnende, voegen zy zig naar de Grieken nu sus dan zoo. Wat de Franschen belangd, hun Rymen is, als de Kleeding, zeer veranderlyk, gelyk niet alleen in de oude Psalmen, maar ook in de allernieuwste Gedigten, openbaar is: Want zy willen dat het Rym zig niet voeg naar het geschrevene, maar zoo men 't uytspreekt, zulkx dat Toy, en Beau by hen zeer wel rymdt. Dit te volgen schynd my ongerymd; dog gebonden te zyn, om de H altyd voor een staande Letter te houden, schynd wat strak, hoewel ik het, om niet al te straf geagt te zyn, doorgaans zoo gebruyk: maar de H smelt my dikwyls zoo natuurlyk in de voorgaande Klinkert, dat hy weg is, eer ik'er om denk. Ook zie ik, dat Hoofd, Huygens, en andere treffelyke Poëten, met hem op den Griekschen trant omgaan, nu latende, dan inslorpende.

[p. 126]

 

Tot aan myn Jonglingschap wierd alle kundigheyd

 

Van Aristoteles , als Godspraak afgeleyd,

 

Zints lachte Jong, en Oud om de oude Stagyrieter.

 

Des Cartes wierd de Man, de regte Sinte Pieter,

 

Die ons de sleutelen van 's Hemels wysheyd geeft;

 

Maar nu in Engeland als nog een Newton leeft,

 

Waar voor des Cartes moet het Miserere zingen,

 

Zyn deeltjens spits, en rond, lugtdrayingen, en kringen,

 

En wat de schrand're Man oyt keurlyk heeft bedagt,

 

Als kinderen geklap vast lelyk uytgelagt.

 

't Is egter raadens waard, in 't Rymen zig te wagten,

 

Zoo veel het moog'lyk is behouden zyn gedagten,

 

Van 't geen niet met den klank van 't Onrym 't zamen slaat.

 

Daar is een Maat-geluyd in de algemeene praat,

 

By allerhande Taal, waar tegen zoo men zondigd,

 

De onkunde van die spreekt werd lacchende aangekondigd;

 

't Welk tog een Digter, in de hette van zyn lust,

 

Zomtyds niet gadeslaat, terwyl de Pen niet rust.

 

Gelyk een Ruyter, die zyn Paard dwingd door de spooren

 

Tot viervoets-vliegen, vaak zyn welstand heeft verlooren,

 

Dien hem des Meesters les in 't Ry-School had geleerd;

 

't Geen hem tog onderwyl tot weynig schande keerd;

 

Zoo hy de Baas blyft van de Spitzroede, en de Teugel,

 

En zig vast houden kan in 't Zadel, en de Beugel.

 

't Verdiend daarom veel Lof, en 't is een wakker Man,

 

Die van de aanstootlykheyd zyn Rymen weeren kan.

 

Schoon wan-geluyd in snede, of eenig Woord is ligter,

 

Als die de Vindingen te missen, in een Digter.

 

^* Een en het zelfde Woord een and'ren zin beduyd,

 

Na de verscheydenheyd des uytspraakx van 't geluyd.

* Een en het ] by voorbeeld. Ik zeg, hebt gy dat gedaan? 't zal enkeld vragen bedieden, zoo de klank valt op daan; valt die op gy, 't zal dreigen zyn, of een bewys van goedkeuring. Ons enkeld-ledig Woordeken Een heeft groot onderscheyd in het uytspreken; want zonder de accent, is het slegts een Voorwoord, maar met dese, het eerste der getallen.

[p. 127]

 

Maar Plato fluysterd my zoo even yts in de ooren,

 

't Geen, voor dat oogenblik, my nimmer quam te vooren,

 

Dat ook het Rym-Gedigt gebruykt wierd in zyn tyd,

 

En wel met zulk een Lof, dat hy gerust belyd,

 

‘Dat dit het innigste der Ziele kon door dringen;

 

Dog had men het gemeen verboden dit te zingen,

 

Als gantsch onkundig in 't geheym der Melody:

 

Waar door der zaken eysch, bestraffend, droef of bly,

 

In togten des gemoeds geweldig te beroeren,

 

Door 't Heylig Rym-Gedigt kragtdadigst uyt kon voeren.’

 

't Rym was bevoorregt tot Gezangen voor 't Altaar,

 

By Dantz, en Snaaren-spel van de Opper-Offeraar,

 

Niet voor gemeen Gedigt, nog van een Vrouw, of Jongen,

 

Maar door bedaagde Mans alleenlyk opgezongen.

 

Men geve alhier ook agt, dat, Eenlyk uytgezeyd

 

Den Alkoran, al 't geen is by uytnemendheyd,

 

Door gantsch Arabië, by Parssen, en Barbaren,

 

Als hooge Wetenschap, zig doed in Rym verklaren,

 

Zelfs by Tapoyers, dat onmensch'lyk wreed Geslagt,

 

By wien het Menschen-vleesch voor Wild-braad werd geagt.

 

't Gevalt myn Digt-lust, hier den Lands-lien op te dragen

 

Een Man, die in den Styl van Vaarssen onzer dagen

 

Zoo min berisp'lyk is, dat, buyten Vittery,

 

En Spinne-Vuyligheyd, op zyne Poësy

 

Digt-kondig Onderzoek, hoe fyn, hoe scharp, kan smalen,

 

Of door Bet-wetery ten opspraak afterhalen.

 

'k Meen Ansloo , wiens Gedigt , van 't bloeien myner Jeugd,

 

Als dat van Zuylichem tot heden my geheugdt,

 

En des verdienstig, door myn dank'bre pligt verschuldigt,

 

Het Panpoëticon te werden in gehuldigdt.

 

Reynier, wat doedme uw Beeld erinneren den Lof,

 

Verdienstig toegejuygd, aan uwe Bybel-stof;

 

Waar in Zinspelingen, en Spreuk-besluyten bloeiën,

 

En Taal, en Styl zoo hoog, als Lieflyk, zaft in 't vloeiën;

[p. 128]

 

En elk, op zyne post, zoo eygen toegepast,

 

Dat Ansloos Geest my strekte een aangename gast,

 

Ter Noen- en Avond-maal. Hoe diep gezonden togten

 

Zyn Ziel, by Digt-lust, in dien droeven anxt bezogten,

 

Toen hy te schryven stond des Heylands jongste weên!

 

Waar aan hy egter moest zyn grootste kragt besteên,

 

En uytvoerde, op een wyz, dat zulkx ter loops gelezen,

 

Het Herte krimpen doed; maar, Anslo, hoe kon 't wezen,

 

Dat gy de ^* Vrye-Kerk, en 't Vrye-Land verliet,

 

Om willig slaaf te zyn van 't Vatikaansch gebiedt!

 

Reynier heeft u misschien gebragt tot die verkeering,

 

Uw Sweedsche Pallas, door haar Deugd, en wyze leering?

 

Of dat uw de oogen, door een goude Zonne-schyn,

 

Van Romens weelde-lugt zoo klaar geopend zyn?

 

Den Opper-Regter zy u Doelwit aanbevoolen,

 

Uw Beeltenis nogtans blyft by ons niet verschoolen,

 

Wyl u Heer Arnoud, door zyn Liefde op Digters Kunst,

 

In 't Panpoëticon bedeeld heeft met zyn gunst;

 

Zulk een als Romen, nog Parys u stond te geven:

 

Uw Bruyloft is aldaar te diep in 't hert geschreven:

 

Waar door u ook de hoop des Rooden hoeds ontschoot,

 

En stierft, van vordering tot Kerk'lyk Ampt ontbloot;

 

Als de driedubb'le Kroon uw Meester scheen te nad'ren,

 

En gy ^† Aemilius, toen de eer der Purp're-Vad'ren,

 

Verwierpt; wien 't Pauselyk geluk verhief ten Throon.

 

Dus kreeg ligt-zinnigheyd, en heerschsugt straf tot Loon.

 

Dit egter kan 's Mans Deugd in Digt-kunst niet vermind'ren,

 

Nog my in 't melden van zyn grooten yver hind'ren.

* Vrye-Kerk ] de Remonstranten,

† Aemilius ] Altieri, tot Paus verkooren in 't Jaar 1670. deze deed met veel beloften Anslo tot zyn dienst verzoeken; maar hy, niet anders denkende, of zyn Meester de Cardinal Capponi tot die Waardigheyd stond verheven te worden, weygerde het, en miste daar door zyn bevordering tot een Cardinaalschap, of Praelature.

[p. 129]

 

^* Democritus zig zelfs beroofde van 't gezigt,

 

Om zig ontlemmerend van voorwerp door het ligt,

 

Te dieper de Natuur in de oirsprong te beoogen;

 

En Anslo, in zyn Geest van Rymen opgetoogen,

 

^† Zig dekte voor een wyl; tot dat hy, ten besluyt

 

Van zyn gepeynzen, bragt zoo schoone Vaarssen uyt.

 

ô Ja! Wie geeft me een Digt, daar op 't quaadaardig kibb'len

 

Met eenig schyn van Regt, is minder te beknibb'len!

 

't Welk in de Vindingen, den Styl, en zuyv're Maat,

 

En weynig Lappery, Reynier te boven gaat,

 

In Zinne-speling, en toepassing te doen uyten,

 

En Eygen-Vindingen met nut, en Roem te sluyten.

* Democritus ] bekend Philosooph, van wien R. Descartes zyne Deeltiens schynd te hebben ontleendt, schoon op een andere wyze geschikt. Van deze is ook oorsprongelyk het verwerpen der Verborgene hoedanigheden, gelyk te zien is by Diogen. Laërt. Lib. IX. en in het Leven van Pyrrho. Halitius. hy werd gezegt, zig zelf de oogen te hebben uytgebrand; met het tuuren in een gloeiend Koper Bekken, om door geener uytwendiger dingen afleydinge de inwendige gepeynzen te laten verdwarschen; waar op Cicero schynd te hebben gezien, als by Tusc. Quaest. zegt, zonder onderscheydinge der Verwen kon Democritus gelukzalig Leven, maar niet zonder Kennisse der dingen. Hy moet voorwaar veel Geest hebben gehad, werdende van hem gemeld, dat hy, ten Ouderdom van 108. Jaaren, andere zeggen 99. eenige dagen zyn Leven rekte met nieuw gebakken brood te ruyken.

† Zig bedekte ] hy had zig een gereedschap doen maken, als een Zonne-Scherm, 't geen hy op en neêr kon schuyven, wanneer hy bezig was te Digten, en eenen goeden inval krygende, aanstonds ophaalen, en opstellen.