Panpoëticon Batavum

Sevende boek.

'k Was meenigmaal gezind, om naar 't beloop der Tyden,
En rang der Digteren, myn Rym-Webbe af te snyden,
Dog myne Liefde, ook regt ^‡ myn Panpoëticon,
Zoo dra Van Halens Konst wêer eenig Beeld begon,

‡ Myn Panpoëticon ] waar by ik versta myne uytbreydinge over de Poësye der Nederlanderen, dermate, als in de Voorreden gemeld.

[p. 79]

 

Geboodme op 't oud ^* Gescheer nieuw Trek-werk voort te Weven

 

En Bloeme-Krantzen aan der Braven Werk te geven,

 

Schoon de Ordening der plaatze, en Tyd niet wierd voldaan.

 

't Gerugt had my zomtyds van Schynvoet doen verstaan

 

Zyn vlyt tot de Agtbaarheyd, en Roem der Nederlanden,

 

In de Overblyfzelen vergaderd door zyn handen;

 

Maar toen het my gelukte eens Oog-getuyg te zyn,

 

Zag ik, 't geen zelden beurt, de zaken boven schyn,

 

En 't roemen van de Faam, verdubb'len, en vergrooten.

 

Ik vondme in een Vertrek, 't welk om en om beslooten

 

Met Bouw-Cieraad, daar uyt een goeden stand ontfing,

 

Door 't Regelmatige bestek der Ordening.

 

Hier vond ik my, als een verbysterd, en betoverdt,

 

Door 't Kinderlyk geloof, in zyn Gezigt veroverdt,

 

Toen, 't geen ik pas te voor voor de Bouw-kunst gaf ten deel,

 

Als Pyler, Pedestal, Cornice, en Capiteel,

 

En Friesen, of wat meer, tot Kassen zag ontsluyten

 

Voor de Inhoud ten gebruyk, ging boven, en te buyten

 

't Geloof, te zien vergaardt in zulk een kleyn Begrip,

 

In geene Kaart, hoe groot, te plaatzen met een stip,

 

De staalen van al 't geen in twee paar Weirelds-hoeken,

 

Door Nood, of Gierigheyd, of Nieuws-gier was te zoeken,

 

En op te delven uyt der ^† Bergen diepe schoot;

 

En welke ^‡ Wonderen de woeste Zee aanboodt,

* Gescheer ] Scheering, zoo de Wevers noemen de langs-uytgespannen draden op hun getouw, waar door de Trekwerken 't gebloemte in de Stoffen brengen.

† Bergen diepe-Schoot ] Mineralen, en Metalen, en tot steen-gewordene dingen.

‡ Wonderen der woeste ] Schelpen, en Hoorenen. 'K heb voor veel Jaaren bekomen zeker Boekxken, gemaakt door eenen Cornelis van Blyenberg , van hem genoemdt, Strande, of Gedigte van de Schelpen, Kink-hoornen, & waar by deze werden aangethoond in haar gedaante, geslagt, en verlyf-plaatz, in zoo kragtig, Cierlyk, en Wel-luydend Rym, dat ik niet geloof eenige Digter van onze Eeuw de vermetelheyd zal hebben, te ondernemen yts beters te schryven: Of deze maagschap is geweest van Damasus, en andere Blyenbergen, alle Poëten, kan ik niet ervaren.

[p. 80]

 

Met zoo veel schoonheyd, als door Silver, Goud, Juweelen

 

In Glantz, en Verw, en Vorm de Konste kan doen speelen.

 

Wat werd met zoo veel zorg in geenen hoek bewaard,

 

Als of'er ^* Tubal had zyn Proef-stuk toe gespaard?

 

Hô, 't is voor 't Kost'lykst, en geagt van grooter waarde

 

Dog van veel minder dienst, als 't slegtst gewas de Aarde,

 

Of 't geen ^† de Zee uytwerpt, veele Eeuwen lang voor-heen

 

Ten Spreek-woord; maar een Mole- of Slyp-ja straate-steen,

 

In 't Menschdom meer ten nut, als den Topaas, of Onyx,

 

Of 't aller gloenst Robyn, Carbonkel, of Sardonyx;

 

Schoon dat de zeldzaamheyd maakt haar waardy geagt,

 

En buyten 't minst bewys, tot ^‡ Artzeny bedagt:

 

Dog moog'lyk naakt de Dag, die, onder Gods gehengen,

 

Ons Waardiger-gebruyk, als glas-snêe, staat te brengen,

 

Van 't Heerlyk Diamant, 't geen, daar het gloordt, en barnt,

 

Het allernaaste komt aan 't blakende Gestarnt.

 

ô, Had men een Kleenood, 't welk Oost-en-West kon wysen!

 

Dat was gelyk 't Magneet, Waardeereloos te pryzen.

 

Welk eene menigte! Hoe Keurlyk onderscheyd

 

Van allerhande Munt der Oude Heerlykheyd!

 

En, zonder wiens besef, 't best der Geschiedenissen,

 

In de Ordening des Tyds, ^§ zeer veele Schryvers missen

* Tubal ] Caïn, Zoon Lameb, geagt den eersten Smit te zyn geweest. Genes. IV. 22. waar van de Heydenen hunnen Vulcanus hebben gemaakt.

† 't Geen de Zee ] Wier. De Latynen yts van gantsch geene waardye willende uytdrukken, zeyden Vilius Algâ, slegter als Wier; 't welk egter by ons zeer sterke Zee-dyken maakt.

‡ Artzeny ] dat men het Edel-Gesteente in veele zoo genoemde Hartsterkende genees middelen gebruykt, is bekendt; dog ik heb'er in zoo veeler Jaren ervaring noyt zigtbaar, of uyt de gevolgen blykende bewyzen af gezien: niet meer als Paracelsus, en andere hebben gewildt, dat zyn gewrevene Zeylsteen het yzer door een pyl, of anderzins in 't vleesch geraakt, daar zoud uytrekken.

§ Zeer veele Medaillisten hebben over der zelver gebruyk geschreeven, dog onder deze heb ik niemand zoo onderscheydelyk, en overtuygbaar geleezen, als Ezech. Spanhem. de Praestantiâ & usu Numismatum Antiquorum, gedrukt te Romen, met Aanmerkens-waardige Approbatie van 't Pauselyk-Hof. Zedert te London volkomender in Fol. 't Eerste, en by Westeen het Tweede Stuk.

[p. 81]

 

In 't Waare, en Zekere, waar op 't gelooven staat.

 

'k Zie Schynvoet by Oudaan, en Smids, op eene maat,

 

Tot een driedubbeld snoer, en grooter Trouw verbonden,

 

^* Als dat door 't Britsche Hof wel eer zoo Schelms geschonden.

 

Geev God, ^† 't Viervoudige zy in een vaster stand

 

Behouden, zoo het diendt ten nut van 't Vaderland:

 

Terwyl we ons Drie-Verbond ter Eere, en Lof versterken,

 

Met Arkel, en de Wild, roemwaardig aan te merken.

 

Wat onverzaad'bre Vraat is Simon, om al wat

 

De gantsche Weireld, tot zyn Nieuws-geer heeft bevat,

 

Te slokken! En zoo eng te sluyten, te bepalen

 

't Geen schaars begrepen werd in Vorstelyke Saalen,

 

In zulk een kleyn vertrek! Om wat bedenk'lyk is

 

Voor 't Menschelyk geval, tot Tyds geheugenis,

 

Door Wapens, Zegelen, Stam-Boomen der Geslagten,

 

En elkx bescheydene Naam-Rollen te betragten:

 

Bewyzen, dat de Geest moet immer grooter zyn,

 

Als alle de ommetrek der Zigt'bre dingen schyn:

 

Ja dat zulk nimmer zat, en noyt vernoegdt te wezen,

 

In 't geen men tot zyn Hoop, en Rust had uyt gelezen,

 

Een vast bewyz zy van des Ziels onsterflykheyd,

 

Wien hier geen Eynd, nog plaats den Menschen is bereyd;

 

Die naar volmaaktheyd tragt, en waanend die vinden

 

In 't Punt van zyn Begrip, komt eynd'lyk te verswinden,

 

En hem verzekerdt, dat de Rust, het Hoogste Goedt,

 

Niet zyn kan in al 't geen veranderinge ontmoet.

 

Scheen 't niet wat Neuze-wyz, ik ondernam te vragen,

 

Wat reden, wat gezag den Mensch heeft opgedragen,

 

Te zyn een Kleyn-Heel-Al? Wiens allerbeste deel

 

Niets heeft in 't Onder-Maansch; en of niet ruym zoo veel

 

Die Naam is eygen dit Vertrek, vol Wonder-Werken,

 

En Gaven der Natuur, en Konsten aan te merken.

* Als dat by 't ] Triple-Alliance.

† Viervoude ] Quadruple-Alliance tegenwoordig in berading.

[p. 82]

 

Zoo Atlaas Schouwd'ren een Papiere-Weireld past,

 

De ^* Sinte Stoffel torst alhier geen minder last;

 

Die de allerschoonste van Europaas Praal-gebouwen,

 

In Grond, en Opstel met haar Beelden doed beschouwen.

 

Wat Boeken zyn dat, dus eenvoudig van Gewaad,

 

Daar de anderen pronken in zoo Kostelyk Cieraat,

 

Heer Simon? 't is de Geest, zegt hy, der Digter-Vad'ren,

 

Dien uyt het duyster der veragting te vergad'ren

 

My meerder moeite gaf, als Eel-gesteente, of Goudt,

 

Schoon van de wufte Jeugd vaak schamper uytgejouwdt;

 

Maar door myn Digt-lust, my des Waardiger gepreezen.

 

In hen zie ik de Ziel, den Zin, 't Waaragtig Wezen

 

Van Over-Groot-moêrs Grieksche, en Roomsche Poësy,

 

Wiens trekken, door 't beloop der Styl, en Melody,

 

Zoo overtuygbaar klare, en zigt'bre teekenen dragen,

 

Dat niet kan dwazer zyn, als twyfelen, en vragen,

 

Wat helpt Aaloudheen- of der Vreemder-Taalen-weet?

 

Als een Noodwendigheyt tot Neêrlands-Rym besteedt:

 

Beschouw de Eenvoudigsten der Bataviersche Digters,

 

Wat doense alom hun best, yts der Aloude Stigters

 

Te voegen in hun Werk, als bloemen opgezogt,

 

En uyt dien schoonen Hof tot hunne Kranz gebrogt!

 

't Zy zelfs Taal-kundig, of op deugdelyk Vertolken,

 

Verlieft op Wetenschap der Oost- en Wester-Volken.

 

Dit styfdt de Lendenen der Vindingen, en Styl

 

Van 't Vaderlandsch Gedigt. Van hier de fyne Vyl,

 

Die 't ruuwe, en barsch verzaft. Van hier het onderwinden

 

Der Ongeletterden, door moeiten uyt te vinden

 

Der Vreemster-Letteren bedieding in de Munt,

 

En Marmer, met het loon aan hunnen Geest vergundt:

* Sinte Stoffel ] Christophorus. Wegens de Heylige Reus, zyn dragen van het Kindeken Jesus door een Rivier, 't gezegde veranderen van zyn dorre staf in een Bloeiënde, en Vrugt-dragenden Boom, enz. bezie de Legenden van Pater Henr. Adriani. Caes. Baron. en anderen.

[p. 83]

 

Zulkx, dat my niemand vraage, uyt Ernst, of Spotternye,

 

Wat doed Aaloudheên-kunde in Neêrlands Poësye?

 

Waar toe deze omslag tot het Panpoëticon?

 

Naar dien het blykt zoo klaar, als dat de Zuyder-Zon

 

Alom den Middag maakt. Zie Coorenhert , zie Spiegel ,

 

Beyde op hun Moeder-spraak zoo hoog Jaloursch, zoo kriegel,

 

Die Bastaard-woorden in de Redening verbiên,

 

Nogtans niet schroomen, ^* door 't belyden, te doen zien,

 

Dat zy hun Vaarssen op den Leest der Vreemden schoeiën,

 

En op Bataafsche grond het Grieksch, en Roomsch doen bloeiën:

 

Ja deze erkentenis strekt tot zoo weynig hoon,

 

Als 't is, die schoone Verw zoekt tot uytnemend schoon.

 

Indien 't geoorlofdt is naar Menschelyke reden,

 

Op 't uyterlyk gevolg, eerbiedig na te treden

 

Der Scheppers Wyze Zorg, in zyn Voorzienigheydt

 

Tot noodig onderhoud van 't gantsch Heel-Al beleydt,

 

Men raamde den Waarom niet alle Zegeningen

 

Tot alle Volkeren gelyklyk overgingen:

 

't Kon zyn, op dat men Leer, hoe Schatryk, Wys, en Koen

 

Een Man kan wezen, hy heeft raad, en hulp van doen:

 

Want schoon of yder land, daar Menschen moeten leven,

 

Kan, tot zyn onderhoud het nut, en noodig geven,

 

Nogtans wie tot vermaak, of ander zinnen-lust,

 

Getrokken werd, hy zoekt dit van een vreemde Kust.

 

Niet minder is de Geest tot alle de Abelheden,

 

Niet alle aan alle Man; nog morgen, als op heden.

 

De Wetenschap, de Penn, den Rykdom, Sterkte, en Staf

 

Neemd van de Volkeren de Schepper, dieze gaf,

 

Naar de onnaspeurlykheyd van zyn Voorzienig Oordeel;

 

Waar in Barbaar, nog Griek heeft eenig Regt of Voordeel,

* Door 't belyden ] zulkx doen alle onze Oude Beroemde Digteren, zelf in hunne louter Geestelyke Schriften, aanhalende den namen der Poëten, waar uyt zy Vindingen, Gelykenissen, Zinnebeelden, en Spreuken, ja zomtyds ook den Styl, hebben ontleend.

[p. 84]

 

En 't allerfynste van het Menschlyk overleg

 

Is grove beuseling, en verre van de weg.

 

Zoo wil de Voorzorg van het Opperste Alvernoegen,

 

't Welk geenes dings behoeft, datwe ons te zamen voegen,

 

Tot onderling behulp door mede-deelzaamheyd

 

In wederzyds gebrek; en 't is groot onbescheyd

 

Te smalen op 't gebruyk van gunst der Vreemdelingen,

 

Die, door des Hemels Gift byzond're Geest ontfingen:

 

't Is eer vermetelheydt, en al te dwaaze waan,

 

Altyd, in alles, uyt zig zelve te bestaan;

 

Of Averregtsche schaamte, om liever, voor erkennen

 

Den pligt voor Leering, zig tot Dievery te wennen.

 

De ^* Wyste, en Rykste Vorst, in zyne Tempel-Bouw

 

Den Waaren God ten dienst, was nimmer vies, of schouw

 

Van 't Heylloos Tyrisch Volk, om zyn Vernuft, en Handen,

 

En ^† i}Hazor, Gaber, en Megiddo kon verpanden:

 

Ja die Hoogwyze, om zyne, en 's Volkx onkundigheyd

 

In Scheeps-bouw, schroomde niet het konstige beleyd

 

Der gruuwel-dienaars, de Phaeniciërs, te smeeken,

 

Asion-Gebers Werf mogt helpen zyn gebreeken.

 

Bataafsche Digters, 'k was verschuldigdt eens voor al

 

Aaloudheên nut, en Deugd, uw Weet-lust ten geval,

 

En my te ontheffen van 't bedenkelyke smalen

 

Op dit wel menigmaal te raden, aan te halen.

 

Dus bezig, noodigd my 't Schriftuurelyk gezag,

 

Ten Lof der Poësy te geven aan den Dag

 

Haare uytspraak, om ten top van Wetenschap te melden

 

De Wysheyd Salomons. Leen oren, Rymer-Helden,

* Wyste, en Rykste ] I Coningen X. ‘Alzoo werd Salomon Grooter, en Ryker, dan alle Koningen der Aarde,’ en 1 Coningen IIII. V, 32. ‘Wyzer dan alle Menschen.’

† Hazor &c. ] Steden in Nephthalim, Ephrajim, en Dan, ja behalve deze, in het Ryk gelegen, nog 20. anderen, aan de Zee-kant.

[p. 85]

 

^*‘Hier, in Aegypte, nog gantsch Oosten komt te pas,

 

Nog ^† Ethan Digter, die zoo hoog verheven was,

 

Met Heman, Calchol,’ en ten Reye der Profeten,

 

En Zangers, in het Koor van 't Heyligdom gezeten.

 

Een kragtig grond-bewys voor de Opperste waardy,

 

En Wysheyds Tytelen, en Deugd der Poësy.

 

In deze zottigheyd met nasmaak te herkaauwen

 

Dit jongst geproefd Banket, voel ik myn Geest benaauwen,

 

En sterk beschuldigen van swaare ondankbaarheydt

 

En overgroot Verzuym, hoe ook myn onschuld pleyt.

 

Dus hoor ik! Kund gy hier Heer Meursius vergeten!

 

Is dan de Erkentenis geheel en al versleten,

 

Blyft in uw Herssenen geen schetz, nog heugenis

 

Van 't geen wel eer by u van hem genooten is!

 

Dat voor een' Nieuwe Vriend al de Ouden moeten wyken!

 

'k Bekend 't, myn goede Geest; 'k wil zelfs myn vonnis stryken;

 

Gy egter geef gehoor, en gun my, op myn bêe,

 

't Schild voor den Ouderdom, en Kinderen gerêe,

 

Vergetelheyd. Wel aan, myn Leydsman; lang voorheene,

 

Dat ik uw Voorhoofd kuss, myn Leydsman naar Athene .

 

Heb ik zoo lang verzuymdt te melden uwen Naam

 

In 't Panpoëticon, zoo Lofryk door de Faam,

 

'k Zal u, zelfs van de wieg, myn schuldigheyd betalen.

 

'k Laat dan, wien 't lusten mag, Hoogdravend op te halen

 

Een hoogen Adeldom, en herkomste uyt een Stad,

 

Ik zoek myn Meursius, daar hy zyn oirsprong had,

 

Slegts uyt een Schamel Dorp in Holland opgeschooten,

 

Om 't Wonder van zyn Geest onsterflyk te vergrooten;

 

Meer, als het ‘Fabeltie, zoo gek, als stout bedagt

 

Van zoo veel Kinderen gebooren t'eener dragt,

* ‘Hier, in Aegypten ] I Kronyken. IV. Onder de Israëliten.

† Ethan, Heman, Calchol, Poëten.

[p. 86]

 

^* Als dagen in het Jaar. Wy durven hier uyt dagen,

 

Waar imand waardig is zoo grooten roem te dragen,

 

Als oyt Italien , of Vrankryk , heeft gebaardt

 

In Letter-Oeffening. Pas twaalefmaal verjaardt,

 

Bestaan, met openbaar Latynsche, en Grieksche Vaarssen,

 

Geschoeid op Senekaasche en Sophoclêesche Laarssen,

 

't Doorlugtig Hooge-School van Leyden te betrêen;

 

En, schaars ten Ouderdom van sestien te beklêen

 

't Hoogleeraarschap. Die al de Duysternis der Grieken.

 

Waar voor alle Arenden, door 't slepen van hun wieken,

 

Betuygden blind te zyn, heldagend heeft verligt?

 

Zulkx voor zyn Kale-kin de grys-bewoss'ne swigt;

 

Wien myn Athene, zoo het ergens zal behagen,

 

Aan Meursius daar van de Glory op moet dragen,

 

Die my, een Vreemdeling, en, voor het meest, nog slegt

 

Van dezer Grieken Taal, en zeden onderregt,

 

En slegts een babbelaar verstrekte tweede Vader,

 

En tot die Letter-Reyz de beste, en trouwste Rader,

 

In zoo veel twyfeling van anderen, by wien

 

't Cecropisch Land schynd slegts in Kaart, of Droom gezien.

 

Ook had ik weynig dienst van al de opsnyeryën

 

Der Franschen, die ^† elkaar weêrsprekende, bestryën.

* Als dagen ] over dit voorgegevene Wonderwerk is veel geschreeuwd, en geschreven, en 't werd by meest alle uytlandsche Schryvers voor waaragtig aangemerkt; juyst zoo als my onlangx in een Engelsch Boek is voorgekomen de Klugt van het by ons regt genoemd Leugenagtig Vrouwtie van Meurs, waar in de Aucteur zig wel lang ophouwd met de natuurlyke reden voor te stellen van dat lang zonder voedzel te kunnen leven; daar men by mag voegen, dat zoo lang slaaploos zyn van de Stolkwykse Boer; 't geen tog, onaangezien alle het twistreden der Rotterdamsche Doctoren, en anderen, enkele bedriegerye is geweest; waar door mannen, anderzins niet onverstandig, zyn gemompt geworden. Dog omtrent de History, of liever Fabel van Loosduynen, heeft'er imand, buyten twyfel om de klugt, een loopjen op bedagt, 't geen dan een derde gevoelen maakt, namentlyk; dat'er, toen de Gravinne in 't Kraam-bed quam, niet meer als 2 of 3 dagen in 't jaar waren, en zoo ook 't getal der kinderen.

† Elkaar Weêrsprekende ] J. Spon , en Guilletiere, ook anderen.

[p. 87]

 

In Attica van nu, of zoo 't voor heene was,

 

Op wiens gelegendheyd myn Digt-lust Snaren pas

 

Gesteld had; om zyn stand, in Staat- en Burger-zeden

 

Met haar toevallighêen in 't Oorlogs-lot, te ontleden

 

Waar toe my Meursius een Gidze was, en Tolk;

 

Om mynen Lands-genoot, dat zoo doorlugtig Volk,

 

In hunne Burgerstand, en Vryheyt te verweeren,

 

Met ons Gemeene-bests belangens te vereeren:

 

Wie kon dat beter doen, als hy, wiens naarstigheyd

 

My tot verkenning van haar Wezen heeft geleyd.

 

Ik zie haar Archons, Slot, Stam-huyzen, Feesten, Wetten,

 

In 't Noodlot 't welk door Kryg haar Glory deed verpletten.

 

Zulkx zoo men wierd benieuwd Athene te bezien,

 

Om naar het Burgerschap een reed'lyk bod te bien;

 

Dat Burgerschap, waar naar de grootste Weireld-Vorsten;

 

Ja Roomsche Keyzeren met zulk een Eerzugt dorsten,

 

Men zouw bedrogen zyn. Helaas! wat heeftme althans

 

Genot, of Heerlykheyd van die beroemde glans;

 

Zints daar de Alleen-voogdy vermeesterd heeft Athenen,

 

Is ook haar Zegemerk geheel en al verdweenen:

 

Zoo dat daar Burger zyn, was zig ter slaverny

 

Den Keten zelfs gebragt; wie daar de Heerscher zy,

 

Het woedende gestel in 't Swaard der Halve-Maanen,

 

Of des Gevlekten Leeuws in Sinte-Marcus Vaanen:

 

Ja dat meer draag'lyk is het Othomannisch juk,

 

Als dat der Sinjory, bleek, naar 't Veneetsch geluk

 

Athenes Meester was, de Burgers, zonder weeren,

 

Zelfs hielpen opentlyk den Turk in 't wederkeeren.

 

Zoo 't Jupiter geluste eens weder te betrêen

 

Zyn ^* oude Koningryk van tweemaal vyftig Stêen

* Oud Koningryk ] Creta, nu Candia, waar in wel eer 50. Steden waren, en 't Eyland daar naar is Hecatompolis geheten.

[p. 88]

 

De Minnemoer een trek na Cyprus mogt bevangen,

 

Quam ^* Chares naar zyn Beeld van Phaebus te verlangen,

 

Om ingehaald te zyn voor 't zevenst Wonder-Werk,

 

Zy zagen derwaarts heen geen Pharo, Zuyl, nog merk,

 

Zy konden tot die reyz de moeite, en tyd wel sparen:

 

Ten zy hen Meursius, zoo 't oud was, deed verklaaren.

 

Wie stoord my... Leezer, hoor, wat my Heer Arnoud zegt,

 

‘Wat of'er in 't besluyt van al dien omslag legt

 

Voor 't Panpoëticon!’ Hoor toe. Het eerst van allen,

 

Myn Groote Meesters Naam doorlugtig te doen brallen

 

In myne Erkentenis: Dan, dat gy grondig weet,

 

Aan wien gy uw Pinçeel, en Schat-kist heb besteedt:

 

Wylge, in Latyn, of Grieksch vermoed'lyk onbedreven,

 

's Mans hooge waardigheyd misschien geen plaatz zoud geven,

 

Naar zyner Gaven eysch. Een Kostelyker Schat,

 

Als Oesters Parel-ziek ^† Manaarsche bank bezat,

 

Of 't ryk Amadabath uyt ^‡ Golkonda deed graven,

 

Waar naar uyt Oost- en West de gierigheyd komt draven.

 

Geluk, Heer Arnoud ; dat uyt uw Klenoodie Kist

 

Dat schoon ^§ Loosduyns-Juweel dog nimmer werd vermist.

* Cares ] Gieter van het groot Rhodidiaansch Koper, Beeld der Zon aan de Mond des Havens van Rhodus, hoog 70. Elleboogen, 't geen naar onze maat, uytkomt op omtrent 150. voeten, zoo het de naauwkeurige Delvenaar P. Heuterus uytrekend: Zulkx tusschen zyne beenen, staande te wederzyde op de Moulje, de Schepen met staande Masten konden door zeylen, de Grieken, zeer groote Tytel-kramers, noemden dit Beeld Colossus, naar een woord, 't welk moeilykheyd (aan 't gezigt) veroorzaakt, door het tuuren der oogen op de hoogte. Immers werd betuygd, dat men den duym naauwlykx met beyde uytgestrekten Armen kon omvatten, is egter in alle deelen onnavolgelyk volmaakt De Reys-beschryvers willen, dat, toen Rhodes in 't Jaar 1522. door Soliman de 2^de. wierd veroverdt, 52. Kaemelen zyn beladen aan een toon, die nog geschonden was, en dat in 't Jaar 667. reeds 900. diergelyke Lasten van de stukken, door een Aardbeving afgebrooken, waren vervoerd door de Arabiers, en nog daar na, door Muavias Soudaan van Aegypten, nog 72. diergelyke.

† Manaar ] een eyland voor Jaffanapatnam, waar omtrent Parel-Blanken zyn.

‡ Golkonda ] waar omtrent het gebergte is, daar de Diamanten werden gevonden.

§ Loosduynen ] Meursius, uyt Loosduynen geboortig.

[p. 89]

 

Zoo moest myn Digt-lust zig, en 't was hoog tyd ontheffen,

 

Van 't redelyk verwyt, 't welk haar 't gemoed quam treffen,

 

Voor Meursius, zoo laat gekomen voor den dag,

 

Aan wiens verdiensten zy zoo diep verschuldigt lag.

 

Wêer nieuwe Swarigheyd, als om te lang vergeeten

 

Dat zoo ‘ ^* Doorlugtig Hoofd der Hollandsche Poëten,’

 

En wel te meer, om dat des Drossaards Beeltenis

 

In 't Panpoëticon staag voor haar oogen is.

 

Goeds-moeds, myn Digt-lust; niets kan u van schuld betygen.

 

't Was met goed overleg. Voor u gantsch nut te swygen

 

Zouw zy, in dit geval, wel zoo vermetel zyn,

 

Of immers dwaas genoeg, om, met den minsten schyn

 

Van Lof, haar Rymery by ^† Anslo, Vollenhoven,

 

Of Brand te plaatzen, en zig daar van dank beloven!

 

Men denk niet, dat daar toe haar 't hoofd zoo avregts staat.

 

Dog haar ontbreekt geen moed, om, waar een onverlaat

 

Des Grooten Ridders Roem heeft immermeer bestreden,

 

Als of 't zyn Schildknaap was, manmoedig voor te treden,

 

En doen herroepen, zoo wat Laster-Penne of -Mond

 

Zyn Hoogverheven ^‡ Digt te schenden onderwond.

* Doorlugtig ] dus noemd J.V. Vondel den Drossaard in zyn Harpoen aan den zelve.

† Ansloo, Vollenhoven , en Brand in hunne Vaarssen voor de laatste Editie der Mengel-Werken van P.C. Hoofd .

‡ Digt te schenden ] ik moet alhier, daar het te passe komt, noopende zommige Vaarssen, waar in men den Heere Hoofd beschuldigd tegen de Wetten der aangenome Welstand der Poësye te hebben gezondigt, opkomen. Men kan niet ontkennen, dat hy zomtyds niet te naauwkeurig is op de nette sneden, en klanken, waar op het Rymen valt. 'k Zal'er slegts een voorstellen, in zyn Brief van Menelaus aan Helena, vermomdt in Pluym-gewaat van zoet-zingende Swan, of daar hy 't Voorwoord after zet, en in plaatz van groot, of groote Man, Man groot. Zoo zyn'er dikwyls woorden tegen de gewoone Spreek-wysen, om 't Rym te vinden, onnatuurlyk ingekrompen, of uytgerekt; maar hem te beschuldigen, daar hy zomtyds Woorden van evenveel Syllaben, Letteren, en uytspraak, om haar verscheydene betekening, verkiest tot een speling, of Bloemtie, kan ik niet zien zoo veel berisping te zyn onderworpen, en nog minder betamelyk te werden uytgelacht, als daar hy, in de Verovering van 's Hertogen-Bosch zegt, toen de Weke Weken Weken, en op den Helm van Prins F. Hendrik, krygt al het Krygs-tuyg kragt, en Zenuw van zyn Duymen. Ook werd hy menigmaal beschuldigd van een Voorwoord dikwyls after malkander te doen volgen, op de Latynsche styl, daar het yts frays is, Te Coma, Te Cithare, Te nostrae Laura & 't zelfde verwyt 't geen men aan den Heer Cats schimpig nabauwt; dog wat Wet ook die van Perssen, of liever Poëtisch Noodlot, dwingd ons, om niets te veranderen, of staande te houden! Is 't niet de enkele Tyrannye der Mode! En van waar hebben onzer dagen stippen-punten- en sneden-sifters hun gezag, om anderen, die dit juyst niet op haaren leest schoeiën, te belacchen, te doemen, ja met Schimp- en Hekel-digten te vervolgen! 'K mispryz middelerwyl niet, dat men de mislagen zediglyk aantoone, en verbetere, in een ander wat overzie, en door zyne eygene Werken leere beter te doen.

[p. 90]

 

'k Agt dus myn Digt-lust kost-en-schadeloos ontslagen

 

Van dat Playdoy; maar zie haar op een nieuw verdagen

 

Door al die Vondels Geest hier agt te kort gedaan,

 

Daar wy zyn Beeltenis in 't Tafereel zien staan

 

Voor 't Panpoëticon; wel kenlyk, door 't graveeren

 

Des braaven Meesters, om den Digter te vereeren.

 

Dus zienwe ons weer ontboôn ter Vierschaar van de Faam,

 

Voor niet op zyne rang te melden Vondels Naam.

 

Dog wat vereysch is dit! Behoudens de Eer der Regten,

 

We ontkennen dit gestel; en noodeloos te vegten

 

Met Pleyters Kibbeling, wy hebben Vondels Rang,

 

En Digter-waardigheyd alomme, en over lang

 

In de Overzettingen voorheen met Lof gestadigdt,

 

Daar hy zig zelfs veel meer, als myn Gerym verdadigd;

 

Waar van 't gevolg eerlang onwraakbaar zal doen zien,

 

Hoe hoog een agting wy zyn Poësy aanbiên.

 

Zulks, zoo 't geoorloft zy 't Werk van Heer Kats te noemen

 

De Vrysters Bybel, wy van Vondel zullen roemen,

 

Het zyne, (neem geen arg uyt een gelykenis)

 

In styl het Hooge-Lied voor alle Digters is,

 

Zintz zyn Verheven Geest, in 't Rym zig uyt quam strekken

 

Om 't ^* hoog Register van het Treur-Thooneel te trekken.

 

Hoe duyd'lyk klinkt daar in zyn opperste ^† Klauwier!

 

En geenszins tot hun smaad. ^‡ Schenkx Toonen-Lauwerier

* Register ] Musyk-Accoord voor de Clavecimbel, Orgel, of Klokken-spel.

† Klauwier ] naam, dien de Musyk-meesters geven aan de voornoemde gereedschappen, waar in blokjens, of pennen, de snaren rekkende, geluyd doen slaan.

‡ Schenkx ] voornaam Musyk-meester, by Keur-Paltz, onlangs overleden.

[p. 91]

 

Verliefdt nog bay, nog blad, of schoon men in zyn Kooren

 

^* Corelli, Gabriël, en Raymond kom te hooren.

 

Gelukkig Leerling, die eens Grooten Meesters stap

 

Regt kenlyk heeft gevolgd in zyne Wetenschap.

 

En eyndelyk, groote Hoofd uw Geest moet zig niet steuren,

 

Indien 't u immermeer te hooren mogt gebeuren,

 

Hoe Vondel, boven u zulk een geluk geniet

 

Dat hy zyn Digt by elk volmaakt in agting ziet,

 

En geene Neuse-Wyz, geen Sneê- nog Letter-Vitter,

 

Nog nydige Afterklap, hoe Vinnig, Vuyl, en Bitter,

 

Aan zyne Vaarssen in het minste wryven dorst,

 

Of was 't niet aan de Kruym, komt knabb'len aan de Korst.

 

Dat is een Roem, waar by niet hooger op te halen,

 

Al konden Salomon, of David nederdalen:

 

Maar, heeft myn Digt-lust nog haar schuld-pligt niet voldaan,

 

Laat zy ter Uytvaart door myn Broeder 't zamen gaan,

 

Alwaar de Klaag-Bazuyn zyn Lof blaasd onder 't weenen,

 

En doed den Schouwburg door den naaren Wêergalm steenen.

 

Zyn Nazaat zal dat deel van 's Vaders Ervenis

 

Niet weyg'ren, daar 't voor Pand der Minne dienstig is.

 

Dog, zoo dit alles niet genoeg is ter Betaling,

 

Myn schaam'le Digt-lust wil zig egter van haar dwaling

 

Ontheffen, en doen zien, hoe veel zy Vondel agt,

 

Wien zy 't Hoog-leeraarschap wel wenschte toegedagt,

 

Als zy wie Voet neemdt op Thooneel- of Helden-Vaarssen,

 

Zal raden, naar zyn Maat te Vormen doen de Laarssen;

 

Waar voor, ten overvloed, by onverwagt geval,

 

De Borg-togt van Heer Smids my niet ontbreken zal,

 

Die 't Panpoëticon, door al zyne ordeningen,

 

Ten Tytel voorgesteld tot Geest-bespiegelingen,

 

Heeft Zinryk toegepast aan Vondelen, en Hoofd,

 

Dat hy zyn Agtbaar Woord voor myn Credyt Verloofd.

* Corelli &c. beroemde Italiaansche Musuk-Meesters.

[p. 92]

 

Geen Joodsche Woekeraar, heeft sterker aangedrongen,

 

Al schoon hy Rente op Rente, en Dag-geld had bedongen.

 

Dus ben ik niet bevreesdt, dat immer Joost-Ooms Schim,

 

Na hy is omgekeerd, myn Haard, of Bed beklim,

 

Of in een donk're hoek, door 't Kindsch-bedagte Wanen

 

Van Geesten-Waarrery, om deze schuld kom manen.

 

'k Heb dan de handen los, en 't Panpoëticon

 

Eyscht, dat myn Digt-lust wêer haar yver-zugt begon;

 

Heer Cats, en Huygens, en alle and're Digter-Helden

 

Van vroege, of late Tyd, hun Naam, en Werk te melden,

 

Vernoege, voor zoo lang te werden uytgesteld,

 

Tot daarze zyn gedaagdt te treden in het Veld,

 

Om, als myn Campioens, met hun Verlof, bescheyë

 

't Gebruyk, en Misbruyk der Bataafsche Poësyë,

 

Door hunne Pen besligt, de Weireld doen gestandt,

 

Dat ons geen Roem van Rym, nog Roomsche, of Grieksche trant,

 

En ouden Voet-Maat, en Zang-Wyse, gaat te boven,

 

Terwylwe niemand van zyn Deugd en Lof beroven,

 

Die zyn Natuurelyk, of Reyns-gewonnen Regt

 

Van eygendom, het ga hoe 't vallen mag, beslegt:

 

Zulk een Verdadiging, naar Wet van alle Volken;

 

En uytleg in 't besluyt van Raad- en Hemel-Tolken,

 

Behoord tot strafloos, en onschuldig Lyfs-verweer,

 

Gelyk met Goederen, en Leven, in Elks Eer.

 

't Zal hier onnoodig zyn der Taalen-kundige Ooren

 

Van onze, of Vreemden, Naam, of Werken te doen hooren,

 

Waar in Batavers door hun Vaarssen zyn vermaard:

 

De Lier in 't Latiumsch, of 't Hellaasch is gesnaard,

 

Op allerhande Toon, en Wisseling der Maaten,

 

Als waar by laatste wil hun Harp hen nagelaten;

 

Dog 't zy te danken aan Heer Arnouds naarstigheyd,

 

Die, schoon onkundig van dier Spraak en onderscheyd,

 

Nogtans hun Beelden heeft door zyn Pinçeel Verheven

 

In 't Panpoëticon, en ons een Les gegeven,

[p. 93]

 

^* Hun naam te melden, en den Lands-lien hooren doen

 

Welk een Geleerdheyd klonk door 't hooge Roem-Klaroen

 

By alle Uytlandigen, op Vreemder-Taal-Gedigten,

 

Om Neerlands Jonglingschap door de Oudheyd te onderrigten.

 

Groot was zyn Liefde, dog alleen een kleyn getal

 

Quam hem ter hand, meest door 't veranderlyk geval,

 

't Welk de Overblyfzelen van de Eere der Geslagten

 

In Schildery, of Beeld verstrooyd, of doed veragten,

 

Door deez bedorven Eeuw, waar in men Vaders vind,

 

Die liever hooren, dat een dartel Troetel-Kind

 

Ervaren werd in 't Ry- of Danz-School, en Saletten,

 

Als in een Boekery 't Verstand, en Geest te Wetten

 

Door Letter-Oeffening; en dit zal dan (God Wouds)

 

Zyn tot Wellevendheyd; heel anders, als van Ouds,

 

Wanneer de Jonglingschap haar uuren moest besteden

 

Om Zit-plaatz op 't Kantoor, of Taal-School te bekleden:

 

Dog waarom, en vergeefsch, dien overswaaren last

 

Der Eeuw-Verbetering myn Swakheyd toegepast!

 

Waar van de Wetenschap der Zeven Wyzen Grieken,

 

En 't overvliegende van Boccalinies Wieken,

 

Besweken in hun Ernst, en eynd'lyk 't Straat-geschreeuw

 

Verbieden wierd geagt 't Verbet'ren der Eeuw.

* Hun naam te melden ] zeer veel Nederlanders waren hier by te brengen, die beroemd zyn door hunne Vaarssen in uytheemsche Taalen, dog aangezien hunne Afbeeldingen niet zyn in de Schatkist des Heere van Halen, moet ik voor by gaan, en den Lezer eenlyk aanbieden, die daar in werden gevonden, behalve de reeds ter loops gemeld. Deze dan zyn, Baudius, Graswinkel, Marius, Merula, Puteanus, Sconaeus, Schoonhovius, Rutgersius, en Wassenaar, van welke laatste ik heb de Belegering van Haarlem in Grieksche Vaarssen, waar op Hugo Brochthon, en T. Koddaeus in de zelfde Taal een Lof-gedigt hebben gemaakt; en hoe groote Meesters daar in geweest zyn Onze Nederlanders, betuygen hunne menigvuldige Overzettingen der Grieksche Poëten, History-Schryvers, Philosophen, en Boeken in allerhande Wetenschappen, en onder anderen, by myn Leef-tyd in Latyn Vertaald dat groot Werk van Theophrastus Eresius door J. Bodaeus a Stapel; wel degelyk te twyfelen, of alle onzes-tyds Doctoren te zamen diergelyk Werk magtig zouden zyn uyt te voeren.